منازعات درونی ساخت سیاسی و چالش بازتولید فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران

محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی

حجت کاظمی ¹ ( استادیار علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران )
غلامرضا بصیرنیا ² ( دکترای جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه تهران )

تاریخ دریافت : 1397/03/04 تاریخ پذیرش : 1397/07/24 تاریخ انتشار : 1397/12/01

کلید واژه: بازتولید فرهنگی, جمهوری اسلامی, الگوی فرهنگی, تکثر و تعارض درونی ساخت سیاسی, بلوک‌های قدرت,

چکیده مقاله :

با پیروزی انقلاب اسلامی، نظامی حاکم شد که داعیه‌دار تربیت انسان و اسلامی‌سازی کلیه شئون و عرصه‌های اجتماعی جامعه بوده است. در همین راستا؛ سیاست‌های متعددی هم در حوزه های مختلف جامعه، تدوین و اجرا شده است. اما به ‌رغم همه تلاش‌ها، شواهد حاکی از عدم حصول موفقیت مورد انتظار در تحقق اهداف فرهنگی جمهوری اسلامی و بازتولید آن می‌باشد. مقاله حاضر به دنبال بررسی علل و چرایی شکل گیری چالش در فرایند بازتولید فرهنگی جمهوری اسلامی ایران طی سه دهه گذشته است و در این راستا، با استفاده از روش کیفی و مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای؛ تلاش خود را بر تکثریابی ساخت درونی نظام سیاسی و چالش‌های برآمده از آن برای تدوین، تفسیر و اجرای یک سیاست فرهنگی منسجم و کارآمد متمرکز نموده است. بررسی‌ها نشان می دهد به‌رغم وجود الگوی فرهنگی نسبتاً واضح و مشخص؛ سیاست فرهنگی کشور، همواره با نوعی دوگانگی، عدم انسجام، گسست های مداوم و تعارض درونی در مقام تدوین، تفسیر و اجرای سیاست فرهنگی روبه‌رو بوده است. سیطره چنین وضعیتی بر سیاست فرهنگی، جز با قرار دادن روند حاکم بر بستر ساخت سیاسی، بلوک‌بندی‌ها و تعارضات درونی و تنازعات گفتمانی جاری در آن قابل درک نخواهد بود.

چکیده انگلیسی:

     After the victory of Islamic revolution; a system was enacted that claimed to educate human beings and Islamize all social affairs and all fields of society. Aimed at realizing these goals; various policies were made and came into force. Despite many efforts; now it is obvious that the intended cultural objectives of Islamic republic of Iran have not been expectedly realized. This paper intends to investigate why there has been a challenge to the cultural reproduction process in the Islamic republic of Iran during the past three decades. The researchers have used a qualitative method and documentary studies and focused on the pluralization of internal structure of political system and its challenges to formulate, interpret, and administrate a consistent and efficient cultural policy. The studies indicate although there has been a relatively certain cultural pattern; cultural policies of Islamic republic of Iran in the last three decades were trapped both in compiling and administration levels and engaged in a disintegration and continuous ruptures and internal contradictions. Domination of this kind of conditions in the cultural policies will not be understood unless by putting the current trend of compiling and administration of cultural policies in the ground of political structure, internal contradiction and discourse disputes.   

منابع و مأخذ:

ارزش­ ها و نگرش ­های ایرانیان (بهار 1381). موج اول، یافته­ های پیمایش در 28 استان کشور، تهران: دفتر طرح­های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ویرایش اول.

ارزش­ ها و نگرش­های ایرانیان (زمستان 1382). موج دوم، یافته ­های پیمایش در 28 استان کشور، تهران: دفتر طرح­های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ارزش­ها و نگرش­های ایرانیان .(زمستان 1395). موج سوم گزارش کشوری، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و دفتر طرح­های ملی و مرکز رصد اجتماعی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

اسدزاده، مصطفی (1385). «سیاست فرهنگی دولت در دهه 70»، نشریه مهندسی فرهنگی، شماره 6 و 7، صفحه 50-49.

امام خمینی(1387). صحیفه جلد­های2 و 17، تهران: مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).

امانی زوارم، وحید (1395). تحول الگوهای جامعه­ پذیری سیاسی در نظام آموزشی ایران: تحلیل گفتمانی محتوای کتاب‌های درسی جامعه­ شناسی متوسطه، رساله دکترای، دانشکده حقوق و  علوم سیاسی دانشگاه تهران.

آلتوسر، لویی (1970). ایدئولوژی و ساز و برگ‌های ایدئولوژیک دولت، ترجمه روزبه صدر آرا، تهران: نشر چشمه، چاپ چهارم.

باقی، عمادالدین (1383). جدل‌های تاریخی؛ درآمدی بر تاریخ نگاری معاصر، تهران: نشر سرایی.

بشیریه، حسین (1381). دیباچه­ای بر جامعه­ شناسی سیاسی جمهوری اسلامی، تهران: نگاه نو.

جلایی‌پور، حمیدرضا (1389). جامعه ­شناسی جنبش‌های اجتماعی با تأکید بر جنبش اصلاحی دوم خرداد، تهران: انتشارات طرح نو، چاپ دوم.

حاتمی، عباس (1387). «دولت و اقتصاد در ایران پس از انقلاب: تأثیر سیاست‌های باز توزیعی بر جدال‌های هرمنوتیکی، طبقاتی و پیدایش دولت غیر یکپارچه در ایران»، فصلنامه سیاست مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 38، شماره2، صفحات 117-89.

خامنه ای (آیت ا...)، سید علی (10/8/1374). سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار دانش­آموزان و دانشجویان، به نشانی http://www.leader.ir/fa/speech/1199

خامنه ­ای (آیت ا...)، سید علی (17/9/1386). سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، به نشانی: http://www.leader.ir/fa/content/3129

خامنه ­ای (آیت ا...)، سید علی (28/2/1380). بیانات مقام معظم رهبری در خطبه نماز جمعه تهران، به نشانی:http://www.leader.ir/fa/speech/16088

داستانی، زهرا (28/3/1396). «ماجراهای پر حاشیه یک سند/ از حق تحفظ تا ملغی شدن 2030»، به نشانی : https://www.khabaronline.ir/news/677256

ذکایی، سعید و شفیعی، محمد و سادات، سمیه (1389). «کالبد­شکافی سیاست­گذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 20، صفحات 120-77.

رایت، رابین (2000). آخرین انقلاب بزرگ: انقلاب و تحول در ایران،  ترجمه احمد تدین و شهین احمدی، تهران: نشر رسا.

ربیعی، علی (1378). گزارش جامعه­ شناسی تحولات ارزشی جامعه ایران، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

رضایی، محمد (1386). ناسازه­ های گفتمان مدرسه، تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ.

رفیع‌پور، فرامرز (1376). توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحلیل علل پیدایش انقلاب اسلامی و مسایل اجتماعی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار.

رنجبریان، مهدی (1388). مقایسه سه کتاب درسی تاریخ معاصر ایران (دوره دبیرستان)، مجله آموزه، شماره 1

روزنامه آفتاب یزد (6/6/1367). شماره 2434، صفحه 8.

روزنامه جمهوری اسلامی (10/9/1369). شماره 3334، صفحه 11.

سالنامه آماری آسیب­ های اجتماعی 1393 (1394). وضعیت شاخص­های اجتماعی در کشور، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

سالنامه آماری کشور (1396). نتایج آمارگیری از فرهنگ رفتاری خانوار، تهران: مرکز آمار ایران.

سند چشم­انداز بیست ساله (1384). تهران: دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام.

سند نقشه مهندسی فرهنگی کشور (1391). تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

شریعتی، سارا و ذاکری، آرمان (1395).موقعیت دین در جامعه ایران؛ قدسی تقدس­زدایی شده، مجموعه مقالات گزارش وضعیت اجتماعی کشور، تهران: شورای اجتماعی کشور؛ پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 456-423.

طالبان، محمدرضا و مبشری، محمد و مهرآیین، مصطفی (1389 بهار). «بررسی روند دگرگونی ارزشی در ایران (1353- 1388)، دانشنامه علوم اجتماعی،دوره 1، شماره 3،  63-23.

عبدی، عباس و گودرزی، محسن (1388). تحولات فرهنگی در ایران، تهران: نشر علم.

غیاثوند، احمد .(1395). «رفتارها و باورهای ایرانیان: تحلیلی جامعه­شناختی از چهار دهه دینداری در جامعه ایران»، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، دوره 23، شماره 73،251-211.

فوزی، یحیی (1395). «چارچوبی برای بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد دولت در جمهوری اسلامی ایران»، نشریه رهیافت انقلاب اسلامی، دوره 10، شماره 34،  46-25.

فوزی، یحیی (1380). «امام خمینی، هویت فرهنگی و آینده انقلاب اسلامی»، فصلنامه پژوهش، شماره 22 و 23،  150-133.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1384). تهران: مجلس شورای اسلامی.

قوچانی، محمد (1385). پدرخوانده و راست­های جوان: افول اصلاح­طلبان و ظهور اصول­گرایان، تهران: نشر سرایی.

کدی، نیکی آر (2003). نتایج انقلاب ایران، ترجمه مهدی حقیقت­خواه، تهران: انتشارت ققنوس.

گزارش برآورد وضعیت فرهنگی کشور (1395). تهران: معاونت فرهنگی و اجتماعی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

گزارش بودجه (1397). تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.

لواسانی، محمدصادق (26/3/1392). حسن روحانی درباره فرهنگ قول داد که...، به نشانی: https://www.isna.ir/news/92032615391

مارکس کارل و انگلس فردریش (1932). ایدئولوژی آلمانی، ترجمه تیرداد نیکی و عزیزالله علیزاده، تهران: نشر فردوس.

مختاریان‌پور، مجید (1391). طراحی مدل اجرای سیاست فرهنگی مبتنی بر برنامه‌های توسعه کشور، رساله دکترای، دانشکده مدیریت دانشگاه علامه طباطبایی.

مدنی قهفرخی، سعید (1390). وضعیت اجتماعی ایران(1380-1388)، تهران: موسسه رحمان.

مقتدایی، مرتضی و ازغندی علیرضا (بهار 1395). آسیب شناسی سیاست­گذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی،دوره 12، شماره 34،  26-7.

ملک­پور، علی (1381). تعارض فرهنگی دولت و مردم در ایران(1380-1357)، تهران: انتشارات آزاداندیشان تهران.

مناظره (1392). متن مناظره انتخاباتی کاندیداهای ریاست­جمهوری خرداد 1392، تهران: انتشارات سروش.

مهدی، علی‌اکبر(1385). انتخابات ریاست­جمهوری نهم و پیروزی اصولگرایان، مجله آیین، شماره 5، صفحات 75-72.

میرسلیم، مصطفی (1381). جریان­شناسی فرهنگی بعد از انقلاب اسلامی ایران (1380-1375)، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.

 

Bentley. A (1908). The Process of Government: a Study of Social Pressures, Chicago: University of Chicago Press.

Dahl, R (1961). Who governs? Democracy and Power in an American City, New Haven and London: Yale University Press.

Poulantzas, N (1978). State, power, socialism, London.

Poulantzas, N (1974). Political power and Social Class (1968), London: NLB.

Reuters (July 31, 1998). Iranian Cleric Calls for Curbs on Media.

Reuters, (June 12, 1995). Iran Filmmakers Want Less State Control.