مطالعه سنت های نظری علوم ارتباطات در ایران (فرا تحلیل رساله های دکتری رشته علوم ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی طی یک دهه اخیر)

محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی

محمد جواد بادین فکر ¹ (دانشجوی دکتری رشته فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران)
حسن بشیر ² (استاد گروه فرهنگ و ارتباطات ،دانشکدۀ معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام‌صادق(ع)، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/09/18 تاریخ پذیرش : 1402/02/29 تاریخ انتشار : 1402/06/30

کلید واژه: فراتحلیل, دانشگاه علامه طباطبایی, رساله‌های دکتری, سنت‌های ارتباطی,

چکیده مقاله :

از ابتدای تکوین دانش ارتباطات، میان‌رشتگی و چندپارگی این علم، مسئله محوری اندیشمندان این حوزه بوده و تاکنون تلاش‌های زیادی برای توضیح رشته‌ای بودن و یا حتی پسارشته‌ای بودن این علم ارائه شده است. مسئله اساسی این مقاله مطالعه سنت‌های نظری ارتباطات در ایران است. سوال اصلی این مقاله از این قرار است که: بیشترین و مهم‌ترین سنت‌های نظری به کارگرفته شده در رساله‌های دکتری رشته علوم ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی طی یک دهه اخیر کدام است؟ برای پاسخ به این سوال از چارچوب نظری هفت سنت نظری ارتباطات از منظر رابرت کرایگ (2007) استفاده شده است. همچنین با استفاده از روش فراتحلیل به بررسی 56 رساله دکتری (تمامی رساله‌ها) پرداخته شده است. از نتایج مهم این تحقیق این است که بیشترین استفاده از سنت‌های نظری در ایران به ترتیب شامل: 1- سنت اجتماعی فرهنگی (30 درصد)؛ 2- سنت انتقادی (25 درصد)؛ 3- سنت روان‌شناسی اجتماعی (24 درصد) 4- سنت نشانه‌شناسی (14 درصد)؛ - سنت پدیدارشناسی (3 درصد)؛ 6- سنت سایبرنتیک (3 درصد) و 7- سنت بلاغی (1 درصد) می‌شود. همچنین از دیگر نتایج این پژوهش این است که 47 درصد رساله‌های دکتری این دانشگاه به نظریات ارجاع مستقیم داده‌اند، 5 درصد از نظریات به عنوان چارچوب پژوهشی استفاده کرده‌اند و 48 درصد به سمت ترکیب یا ساخت نظریه‌ای جدید حرکت کرده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت در رساله‌های دکتری رشته ارتباطات دانشگاه علامه، اشاره به سنت‌های نظری ارتباطی بسیار نادر و کم است

چکیده انگلیسی:

From the beginning of the development of communication knowledge, the interdisciplinarity and fragmentation of this science has been the central issue of thinkers in this field, and so far, many efforts have been made to explain the interdisciplinary or even post-disciplinary nature of this science. The basic subject of this article is the study of the theoretical traditions of communication in Iran. The main question of this article is: What are the most and most important theoretical traditions used in doctoral dissertations in the field of communication sciences at Allameh Tabatabai University during the last decade?To answer this question, the theoretical framework of the "seven theoretical traditions of communication" from the perspective of Robert Craig (2007) was used. Also, using the meta-analysis method, 56 doctoral theses (all theses) have been examined. One of the important results of this research is that the most used theoretical traditions in Iran include: 1- socio-cultural tradition (30%) 2- critical tradition (25%) 3- social psychology tradition (24%) 4- tradition Semiotics (14%) - phenomenological tradition (3%) 6- cybernetic tradition (3%) and 7- rhetorical tradition (1%). Also, another result of this research is that 47% of doctoral theses of this university have made direct reference to theories, 5% have used theories as a research framework, and 48% have moved towards combining or building a new theory. As a result, it can be said that in the doctoral theses of Allameh University communication theoretical traditions are rarely mentioned.

منابع و مأخذ:

آزادی احمدآبادی، قاسم (1392). «رویکرد فراتحلیلی: ظرفیت‌ها و خلأها»، کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره 71: 82-89..
بشیر، حسن (1387). «معناشناسی جدید ارتباطات: زمینه‌سازی برای شناخت عمیق‌تر رابطه فرهنگ و رسانه»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، سال اول، شماره 3: 131-155.
دونزباخ، ولفگانگ (2008). «ارتباطات: تاریخچه ایده»، کتاب فلسفه ارتباطات دانشنامه موضوعی ارتباطات 2، ترجمه احسان شاه قاسمی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
دونزباخ، ولفگانگ  (2008) «نظریه و فلسفه ارتباطات»، کتاب فلسفه ارتباطات، دانشنامه موضوعی ارتباطات 2، ترجمه احسان شاه قاسمی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
عبداللهی نژاد، علیرضا؛ افخمی، حسین (1391). «ارتباطات سیاسی در ایران: فراتحلیلِ مقاله‌های علمی موجود»، نشریه جستارهای سیاسی معاصر، شماره 1: 95-113.
غمامی، سید محمدعلی؛  اسلامی تنها، علی‌اصغر (1401). «هم شناسی فرهنگی، به مثابه الگوی ارتباطات میان فرهنگی در قرآن؛ رویکردی تطبیقی»، فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، شماره 57: 7-30.
فیسک، جان (1990). درآمدی بر مطالعات ارتباطی، ترجمه مهدی غبرایی، تهران: انتشارات: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
کرایگ، رابرت تی (1391). «سنت‌های هفتگانه نظریه ارتباطات»، فصلنامه رسانه‌های نوین و فرهنگ، شماره 1: 149-160.
ولن لون، یوست (2007). تکنولوژی رسانه‌ای از منظری انتقادی، ترجمه: احمد علیقلیان، تهران، انتشارات همشهری.
ویسبورد، سیلویو (2019). ارتباطات: یک پسارشته، ترجمه محسن گودرزی، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
هارت، هانو (1992). مطالعات انتقادی ارتباطات، ترجمه دکتر غلامرضا آذری و همکاران، تهران: انتشارات خجسته.
یوسفی، مهدی (1389). فلسفه و فرانظریه‌های دانش ارتباطات درآمدی بر چارچوب اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع).
یوسفی، مهدی؛ بدره، محسن (1395). تخته‌پاره‌ها، درآمدی بر فلسفه ارتباطات، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

Arik, E. & Arik, M. B. (2021). “A Meta Analysis Study for Graduate Thesis on Media Literacy in Turkey”, Online Journal of Communication and Media Technologies, 11(4), 1-16.
Craig, R. & Xiong, B. (2022). “Traditions of communication theory and the potential for multicultural dialogue”, Journal of Multicultural Discourses, 17(1), 1-25.
Craig, R. (2009). Theorizing communication, reading across tradition, Publish by SAGE.
Glass, G. V. (1976). “Primary, secondary, and meta-analysis of research”, Educational Researcher, 5(10), 3-8.
Herbst, S. (2008). “Disciplines, Intersections, and the Futureof Communication Research”, Journal of Communication, 58, 603-614.
“Tradition.” Merriam-Webster.com Dictionary, Merriam-Webster, https://www.merriam- bster.com/dictionary/tradition. Accessed 27 Apr. 2023