واکاوی تطبیقی چیدمان فضایی خانه‌های دوره پهلوی و معاصر با زمینه اجتماعی-فرهنگی در شهر ارومیه و تبریز
محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگیتوحید علی نژاد 1 , سیامک پناهی 2 , حسن ابراهیمی اصل 3 , اکبر عبدالله زاده طرف 4
1 - دانشجوی دکتری معماری، واحد بین الملل جلفا، دانشگاه آزاد اسلامی، جلفا، ایران
2 - استادیار گروه معماری و شهرسازی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران
3 - استادیار گروه معماری، واحد بین الملل جلفا، دانشگاه آزاد اسلامی، جلفا، ایران.
4 - استادیار گروه معماری و شهرسازی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز. ایران
کلید واژه: خانه, نحو فضا, چیدمان فضایی, زمینه اجتماعی-فرهنگی, شهر ارومیه و تبریز,
چکیده مقاله :
مشخص کردن و پیش‌بینی چیدمان فضایی-اجتماعی از دیرباز یک سؤال کلیدی تحقیقاتی در تحقیقات نحوی فضا بوده است. از طرفی خانه به‌عنوان اصلی ترین مکان زندگی انسان معاصر، می بایست به نیازها، باورها و ارزش‌های ساکنان آن پاسخ دهند. ساختار فضایی بر رفتار و کیفیت‌های بصری تجربه‌شده انسان تأثیر می گذارد. هدف پژوهش حاضر تحلیل چیدمان فضایی خانه های دوره پهلوی و معاصر با زمینه اجتماعی-فرهنگی در شهر ارومیه و تبریز ارومیه می باشد. روش پژوهش حاضر، به دلیل استخراج معیارهای قابل اندازه گیری و کمی شدن، تلفیقی از راهبردهای کمی و کیفی می‌باشد که با تحلیل نحوی 12 نمونه از پلانهای خانه‌های دوره پهلوی و پلانهای معاصر شهر ارومیه و تبریز صورت گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که عمق فضایی در پلانهای معاصر، بیشتر از عمق نسبی شش پلان دوره پهلوی می‌باشد. میزان هم پیوندی در پلانهای معاصر کم می‌باشد به این مفهوم که این بناها به صورت متراکم می‌باشند. فضاها در شش مجموعه دوره پهلوی دارای هم پیوندی بالاتری هستند و در شش نمونه پلان دوره معاصر، افتراق فضاها از سیستم بیشتر است. فضاها در شش مجموعه دوره پهلوی دارای هم پیوندی بالاتری هستند و در شش نمونه پلان دوره معاصر، افتراق فضاها از سیستم بیشتر است و میزان کنترل کل مجموعه در ١٢ نمونه مطالعاتی تقریبا در یک تراز می‌باشند، بجز نمونه پلان ١و٦ معاصر که از سطح کنترل بیشتری برخوردار است
¬ اسفندیاری، اکرم؛ کولیوند، طاهره (1401). ارزیابی نقش چیدمان فضا بر تجربه‌های بصری ادراکی از محیط (نمونه موردی: خانه¬های دوره قاجار شهر رشت)، توسعه پایدار شهری، دوره 3، شماره 8: 21-36.
- افشاری، محسن؛ چگنی، فرهاد (1401). واکاوی تحولات در ساختار گونه‌های مسکونی بافت تاریخی شهر بروجرد از دوره قاجار تا پهلوی، توسعه پایدار شهری، دوره 3، شماره 8: 1-20.
- بابازاده اسکویی، سولماز؛ طوفان، سحر؛ جمالی، سیروس (1399). تحلیل ادراک حریم در پیکربندی فضایی مجتمع‌های مسکونی معاصر با رویکرد نحو فضا (مطالعه موردی: مجتمع مسکونی آسمان تبریز)، مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دوره 15، شماره 2: 353-372.
- جباران، فاطمه؛ طلیسچی، غلامرضا؛ دیماری، نیما؛ دری، علی (1397). سازوکارهای تنظیم خلوت در خانه‌های برونگرای گیان (نمونه موردی: خانه‌های روستایی)، پژوهش¬های معماری اسلامی، دوره 21، شماره 6: 103-121.
- حسینی، سید امیر؛ بمانیان، محمدرضا (1401). دستور زبان شکل خانه‌های سنتی کاشان: بررسی ساختار شکلی و روابط فضایی ۱۹ خانه تاریخی کاشان، نقش‌جهان - مطالعات نظری و فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی، دوره ۱۲، شماره 2: 1-20.
- حسینی، حمید؛ ایازي، محمدعلی (1389). تحلیل فرآیند تحول ارزش‌های اجتماعی در نهج‌البلاغه با رویکرد جامعه‌شناختی، مطالعات تفسیري، دوره 1، شماره 4: 35-64.
- راستجو، سولماز؛ بمانیان، محمدرضا (1398). گونه شناسی ساختار فضایی خانه معاصر ایرانی با تکیه بر محرمیت و سلسله‌مراتب، هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 24، شماره 2: 49-58.
- زنگنه، نجمه؛ مضطرزاده، حامد؛ تقی پور، ملیحه؛ نصر، طاهره (1401). سنجش میزان محرمیت در انواع ساختار فضایی خانه‌های تاریخی با استفاده از روابط ریاضی نحو فضا (مطالعه موردی: خانه‌های قاجاری شیراز)، هویت شهر، دوره 16، شماره 1: 71-86.
- سعادتی وقار، پوریا؛ ضرغامی، اسماعیل؛ قنبران، عبدالحمید (1400). واکاوی تعامل بین گونه‌های شکلی مسکن سنتی و ارتباطات فضایی با استفاده از ابزار نحو فضا (نمونه موردی: خانه‌های سنتی کاشان). مطالعات معماری ایران، شماره 8، دوره 16: 153-179.
- عزیزمقدم، محمدامین؛ هاشمی، سید مجید (1401). معماري به مثابه فرهنگ: تحلیلی بر کاراکتر زاویه بصري در تطبیق¬پذیري فرهنگ و معماري فضاهاي بینابین، جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، شماره 4، دوره 16: 109-127.
- فتح بقالی، عاطفه؛ مقصودي تیلکی، محمدجواد؛ هدایتی مرزبالی، معصومه (1400). بازتاب ساختار اجتماعی در پیکره‌بندی فضایی مسکن با تأکید بر تئوري نحو فضا (مطالعه موردي: خانه¬هاي سنتی و معاصر بافت فرهنگی تاریخی تبریز)، جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره 10، شماره 38: 47-64.
- کوئن، بروس (1373). مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه غلام عباس توسلی و رضا فاضل، تهران: سمت.
- لطیفی، محمد؛ مهدوی‌نژاد، محمدجواد (1401). ریاضیات فضا و تجلی وحدت در مسکن بومی اصفهان (دوره قاجار)، مطالعات میان‌رشته‌ای معماری ایران، دوره 1، شماره 1: 1-16
- مردانی، علی (1401). تحلیلی بر ساختار اجتماعی در پیکره‌بندی فضایی خانه‌های سنتی شوشتر با استفاده از تکنیک نحو فضا، توسعه پایدار شهری، دوره 3، شماره 7: 19-38.
- مظاهري، مجتبی؛ دژاژ، امید؛ موسوي، جلال (1397). تحلیل نقش حیاط در ساختار فضایی خانه‌هاي ایرانی با بهره¬گیري از روش نحو فضا، هویت شهر، دوره 12، شماره 34: 12-108.
- معماریان، غلامحسین (1381). نحو فضاي معماري، صفه، دوره 12، شماره 2: 75-83.
- منادي، مرتضی (1387). درآمدي جامعه‌شناختی بر جامعه‌پذیری، تهران: جیحون.
- مؤمنی، کوروش؛ ناصری، ندا (1394). بررسی ابزارها و روش‌های ایجاد محرمیت در خانه زینت الملک شیراز منطبق بر آیات و روایات اسلامی، پژوهش‌های معماری اسلام، دوره 9، شماره 3: 18-35.
- میرزایی، وحید؛ سجادزاده، حسن؛ خانلو، نسیم (1401). چیدمان فضایی خانه‌های تاریخی با زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی (مورد مطالعه: خانه‌های تاریخی کاشان)، جغرافیایی سرزمین، دوره 19، شماره 76: 121-140.
- نیک فطرت، مرتضی؛ بیطرف، احسان (1395). بررسی تأثیرات فرهنگی در معماري بومی ایران از منظر پایداری، شابک، دوره 2، شماره 4-5: 126-134.
- Byrd, B., Banning, E. (1989). Alternative Approaches for Exploring Levantine Neolithic Architecture, Paléorient. 15(1): P. 154-160
- Dawes, M.J., Ostwald, M.J., Lee, J.H. (2021). Examining control, centrality and flexibility in Palladio’s villa plans using space syntax measurements. Front. Archit. Res. 10, 467-482.
- Esposito, D., Santoro, S., Camarda, D. (2020). Agent-Based Analysis of Urban Spaces Using Space Syntax and Spatial Cognition Approaches: A Case Study in Bari, Italy. Sustainability, 12, 4626.
- Ferdous, F., Moore, K.D. (2015). Field Observations into the Environmental Soul: Spatial Configuration and Social Life for People Experiencing Dementia. Am. J. Alzheimer’s Dis. Other Dement. 30, 209–218
- Geng, S., Chau, H.W., Yan, S., Zhang, W., Zhang, C. (2021). Comparative analysis of hospital environments in Australia and China using the space syntax approach. Int. J. Build. Pathol. Adapt. 39, 525-546.
- Hasa, E., Yunitsyna, A. (2021). (eds.), Current Challenges in Architecture and Urbanism in Albania, The Urban Book Series, https: //doi. org/10. 1007/978-3-030-81919-4-12. Cao W& Dewancker B, (2021), Interpreting spatial layouts of nursing homes based on partitioning theory, Journal of Asian Architecture and Building Engineering, 318, 1-18, https: //doi. org/10. 1080/13467581. 2021. 2007110.
- Hernández, F.D. (2021). Review of Design of Collective Housing in the 21st Century. Buildings, 11, 157. 1-18. https://doi.org/10.3390/buildings11040157.
- Hillier, B., Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space; Cambridge University Press: Cambridge, MA, USA
- Kim, J. Y., Kim, Y. O. (2020). Residents’ Spatial-Usage Behavior and Interaction According to the Spatial Configuration of a Social Housing Complex: A Comparison between High-Rise Apartments and Perimeter Block Housing. Sustainability, 14, 1138. https://doi.org/10.3390/su14031138.
- Kim, J. Y., Kim, Y. O. (2020). The Association of Spatial Configuration with Social Network for Elderly in Social Housing. Indoor Built Environ. 29(3), 405-416.
- Koirala, S. (2016). cultural context in architect. Bachelor's Degree in Architecture under IOE Thapathali Campus, Tribhuvan University, Nepal.2-3. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3730930.
- Lee, J., Ostwald, M. (2020). Syntactical and Mathematical Measures of Spatial Configuration. IGI Global. 135-184. https://doi.org/10.4018/978-1-7998-1698-0.ch005.
- Lee, J. H., Ostwald, M. J. (2020). Grammatical and Syntactical Approaches in Architecture: Emerging Research and Opportunities; IGI Global: Hershey, PA, USA.
- Lee, J. H., Ostwald, M. J., Lee, H. (2017). Measuring the spatial and social characteristics of the architectural plans of aged care facilities. Front Archit. Res, 6, 431-441.
- Lee, J. H., Ostwald, M. J., Zhou, L. (2023). Socio-Spatial Experience in Space Syntax Research: A PRISMA-Compliant Review. Buildings, 13(3), 644. https://doi.org/10.3390/buildings13030644.
- Liu, P., Xiao, X., Zhang, J., Wu, R., Zhang, H. (2018). Spatial Configuration and Online Attention: A Space Syntax Perspective. Sustainability, 10, 221.
- Liu, Z., Song, Z., Chen, A., Ryu, S. (2016). Exploring Bicycle Route Choice Behavior with Space Syntax Analysis, Final Report, Utah State University, Logan: UT.
- Nes, A.V., Yamu, C. (2021). Introduction to Space Syntax in Urban Studies; Springer: Cham, Switzerland.
- Netto, V.M. (2016). What is space syntax not?’ Reflections on space syntax as socio spatial theory. Urban Des. Int. 21, 25-40.
- Nikezi, C. A., Risti, C., Trajkovi, C. J., Milovanovi, C. A. (2021). Future Housing Identities: Designing in Line with the Contemporary Sustainable Urban Lifestyle. Buildings, 11(1), 18. 1-23, https://doi.org/10.3390/buildings11010018.
- Omer, I., Goldblatt, R. (2017). Using space syntax and Q-analysis for investigating movement patterns in buildings: The case of shopping malls. Environ. Plan. B Urban Anal. City Sci. 44, 504-530.
- Pafka, E., Dovey, K., Aschwanden, G.D.P.A. Limits of space syntax for urban design: Axiality, scale and sinuosity. Environ. Plan. B Urban Anal. City Sci. 47, 508-522.
- Pektas, S.T. (2021). A Scient metric analysis and review of spatial cognition studies within the framework of neuroscience and architecture. Archit. Sci. Rev. 64, 374-382.
- Sharmin, S., Kamruzzaman, M. (2018). Meta-analysis of the relationships between space syntax measures and pedestrian movement. Transp. Rev. 38, 524-550.
- Shatu, F., Yigitcanlar, T., Bunker, J. (2019). Shortest path distance vs. least directional change: Empirical testing of space syntax and geographic theories concerning pedestrian route choice behaviour. J. Transp. Geogr. 74, 37-52. Zerouati, W; Bellal, T. (2020), Evaluating the impact of mass housings’ in-between spaces’ spatial configuration on users’ social interaction. Front. Archit. Res. 9, 34-53.
- Xia, C., Zhang, A., Wang, H., Yeh, A. G. O. (2019). Predicting the expansion of urban boundary using space syntax and multivariate regression model. Habitat Int, 86, 126-134.
- Yamu, C., Van N. A., Garau, C. (2021). Bill Hillier’s Legacy: Space Syntax-A Synopsis of Basic Concepts, Measures, and Empirical Application. Sustainability. 13, 3394.
- Zaleckis, K., Chmielewski, S., Kamiˇcaityte, J., Grazuleviciute-Vileniske, I., Lipi ´nska H. (2022). Walkability Compass -A Space Syntax Solution for Comparative Studies. Sustainability, 14, 2033. https: //doi. org/10. 3390/su14042033.
- Zhang, T., Lian, Z., Xu, Y. (2020). Combining GPS and space syntax analysis to improve understanding of visitor temporal–spatial behaviour: A case study of the Lion Grove in China. Landsc. Res. 45, 534-546
