بررسی غزل‌های استقبالی سعدی از خاقانی

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

فریده نادری زنوز ¹ , ژیلا صراطی ² , محمد پاشائی مهترلو ³ , حسین حاجی زاده ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شیستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی, واحد شبستر, دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی تبریز، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.
4 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/07/11 تاریخ پذیرش : 1400/11/06 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: سعدی, غزل, خاقانی, ادبی, استقبال, فکری, زبانی,

چکیده مقاله :

استقبال عبارت است از سرمشق قرار گرفتن شعر شاعری به وسیلة شاعر دیگر و تقلید از وزن و قافیه آن.استقبال در شعر فارسی سابقه و اهمّیّت زیادی دارد. خاقانی یکی از شاعرانی است که به دلیل ویژگی‌های خاصّی که شعر او از لحاظ شکل و محتوا دارد مورد توجّه و استقبال و تقلید شاعران دیگر از جمله در قالب غزل قرار گرفته است؛ خاقانی حدود 340 غزل دارد که شاعران دیگر از جمله سه شاعر بزرگ و برجسته ادبیّات فارسی (مولوی، سعدی و حافظ) به استقبال آنها رفته و تأثیر پذیرفته‌اند. در این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای غزل‌های استقبالی سعدی از خاقانی بررسی شده است. فرض نگارندگان بر این بوده است که سعدی برخی از غزل‌های خود را در استقبال از غزل‌های خاقانی و تحت تأثیر او سروده است. مبتنی بر ایدة مذکور، تأثیرپذیری سعدی از خاقانی در برخی غزل‌هایش اثبات شده است؛ با بررسی دو غزل استقبالی سعدی از خاقانی به عنوان نمونه، تأثیرپذیری او از لحاظ زبانی، ادبی و فکری از جمله در استفاده از قوافی غزل‌های خاقانی ثابت می‌شود با این حال سعدی سعی کرده که سبک و شیوة مخصوص خود را حفظ کند و عناصر برگرفته از غزل خاقانی را در غزل خودش حل کند. ازجمله جایگاه معشوق در غزل سعدی برتر و بالاتر از معشوق غزل خاقانی است.

منابع و مأخذ:

الف: کتابنامه

1. اخوان ثالث، مهدی، (1374)، نقیضه و نقیضه سازان، به کوشش ولی الله درودیان، تهران: زمستان.


2. بهار، محمّدتقی(ملک‌الشّعرا)، (1354)، دیوان اشعار ملک‌الشّعرای بهار، جلد اوّل، تهران: امیرکبیر.


3. خاقانی، افضل‌الدّین، (1373)، دیوان، به کوشش ضیاءالدّین سجّادی، تهران: زوّار.


4. داد، سیما، (1383)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.


5. رستگار فسایی، منصور، (1380)، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.


6. سعدی، مصلح‌الدّین، (1385)، دیوان، به کوشش محمّدعلی فروغی، تهران: زوّار.


7. شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1379)، موسیقی شعر، تهران: آگاه.


8. _______________ ، (1384)، «سبک نیشابوری و دیوان اسراری»، در مجموعة پردگیان خیال، ارجنامة محمّد قهرمان، به کوشش محمّدرضا شفیعی کدکنی و محمّدجعفر یاحقّی، مشهد: دانشگاه فردوسی.


9. شمیسا، سیروس، (1386)، سیر غزل در شعر فارسی، تهران: نشر علم.


10. صبور، داریوش، (1370)، آفاق غزل فارسی، تهران: گفتار.


11. مکاریک، ایرناریما، (1384)، دانشنامة نظریّه‌های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگه.


12. منوچهری دامغانی، احمد بن قوس، (1379)، دیوان، به کوشش محمود بیرسیاقی، تهران: زوّار.


13. میرصادقی، میمنت، (1385)، واژنامة هنر شاعری، تهران: مهناز.

 

 

ب- مقالات:

1.  اکبری، منوچهر و قافله باشی، سیدخلیل، (1379)، «استقبال در شعر فارسی و اهمّیّت شعر بابا فغانی از نظر استقبال»، مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص: 141-125.


2. شفیعیون، سعید، (1388)، «تزریق نوعی نقیضة هنجار ستیز طنزآمیز ...»، نشریه ادب پژوهی، شمارة 10.


3. محمودی، مریم؛ تاکی، مهناز، (1394)، «استقبال از قطعة رودکی در سبک‌های مختلف ادب فارسی»، مجلة بهار ادب، شمارة