ارزیابی و تحلیل تطبیقی اوراق وقف بر اساس موازین فقه شافعیه و امامیه

محورهای موضوعی : مالی اسلامی

عبدالعزیز میرانی ¹ , فریدون رهنمای رودپشتی ² , سید عباس موسویان ³ , مهدی معدنچی زاج ⁴ , محمد عادل ضیائی ⁵

1 - گروه مالی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - گروه مالی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران.
4 - گروه مدیریت مالی، واحد الکترونیکی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
5 - گروه فقه شافعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/02/01 تاریخ پذیرش : 1401/06/28 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: فقه امامیه, اوراق بهادار اسلامی, اوراق وقف, فقه شافعیه,

چکیده مقاله :

هدف: یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای مشارکت همگانی در پروژه‌های سرمایه‌گذاری و تأمین مالی (در این پژوهش اوراق وقف)، تأمین نیازهای اطلاعاتی و توجه به دیدگاه‌های مختلف فقهی در سطح کشور می‌باشد؛ بنابراین در این پژوهش، اوراق مذکور بر اساس موازین فقه شافعیه و امامیه مورد بررسی قرار می‌گیرد تا ابهامات و شبهات فقهی آن مشخص و مرتفع گردد.روش‌شناسی پژوهش: رویکرد اصلی در این پژوهش رویکردی تطبیقی می‌باشد. جهت تحلیل و صدور احکام فقهی در فقه امامیه از روش تحلیل اسنادی (مستندات و مصوبات کمیته فقهی سازمان بورس) استفاده شده است و در ارتباط با فقه اهل‌سنت (فقه شافعیه)، از روش مصاحبه عمیق و گروه کانونی استفاده شده است، نمونه آماری مذکور شامل 8 نفر از خبرگان فقه شافعیه می‌باشند.یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که اشتراک دیدگاه‌ها در دو دستگاه فقهی در حد بسیار بالایی می‌باشد و این مهم می‌تواند نویدبخش افزایش مشارکت اهل‌سنت در اوراق وقف منتشر شده در ایران باشد.اصالت / ارزش افزوده علمی: باتوجه‌به اینکه نتایج پژوهش ابهامات فقهی مربوط به اوراق وقف را برطرف کرد گام بسیار مثبتی جهت توسعه این ابزار می‌باشد و مطمئناً با اطلاع‌رسانی گسترده نتایج فوق، بیش‌ازپیش شاهد مشارکت اهل‌سنت ایران در طرح‌های مشابه در سطح کشور خواهیم بود و نهایتاً هم‌افزایی بسیار مناسبی در این حیطه به وقوع خواهد پیوست

چکیده انگلیسی:

Purpose: One of the most important prerequisites for public participation in investment and financing projects (in this research, endowment bonds), is to provide information needs and pay attention to different jurisprudential views in the country. Therefore, in this research, the mentioned papers are examined based on the standards of Shafi'i and Imami jurisprudence in order to clarify and resolve its legal ambiguities and doubts.Methodology: The main approach in this research is a comparative approach. In order to analyze and issue jurisprudence in Imami jurisprudence, the method of document analysis (documents and approvals of the Jurisprudence Committee of the Stock Exchange Organization) has been used, and in connection with Sunni jurisprudence (Shafi'i jurisprudence), in-depth interview and focus group methods have been used, a statistical sample The aforementioned include 8 experts of Shafi'i jurisprudence.Findings: The findings of the research showed that the commonality of views in the two jurisprudence institutions is very high, and this can be a sign of increasing the participation of Sunnis in endowment bonds and other Islamic securities issued in Iran.Originality / Value: Considering that the results of the research resolved the jurisprudential ambiguities related to the endowment documents, it is a very positive step for the development of this tool, and surely, with the wide dissemination of the above results, we will witness more and more participation of Sunnis in Iran in similar projects at the level We will be the country and eventually a very good synergy will happen in this area.

منابع و مأخذ:

آقاتقی، مجید؛ حسن زاده، حسین؛ صبوری، علیرضا. (1399). آسیب‌شناسی تأمین مالی از طریق انتشار اوراق وقف در ایران. مطالعات اقتصاد اسلامی، 12(2)، 94-63.

آل طاها، سیدحسین. (1398). بررسی ماهوی وقف با رویکردی بر مبانی آن در ادله شرعی، اولین همایش ملی کارکرد وقف در توسعه انسانی با تاکید بر وقف علمی، بیرجند.

بخشی، احمد؛ یاری القار، علی اکبر. (1398). وقف در قرآن و سنت و نقش آن در توسعه علمی خراسان جنوبی، اولین همایش ملی کارکرد وقف در توسعه انسانی با تاکید بر وقف علمی، بیرجند.

حر عاملی، محمد بن الحسن. (1412). ت‍ف‍ص‍ی‍ل‌ وس‍ائ‍ل‌‌ال‍ش‍ی‍ع‍ه‌ ال‍ی‌ ت‍ح‍ص‍ی‍ل‌ م‍س‍ائ‍ل‌‌ال‍ش‍ری‍ع‍ه‌. م‍وس‍س‍ه‌ آل‌ال‍ب‍ی‍ت‌ ع‍ل‍ی‍ه‍م‌ال‍س‍لام‌ لاح‍ی‍اءال‍ت‍راث، قم.

داودی، هادی؛ دولت آبادی، افسانه؛ نیک نام، محمد رضا. (1398). نگاهی به قواعد فقهی وقف و احکام متولیان در قبال آن، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام، کرج.

رضوی، سیدعلی؛ قناد، امیرحسین؛ رضوی، سیدمحمد؛ یزدانی، غلامرضا. (1398). امکان سنجی وقف حقوق معنوی از منظر فقهی و حقوقی، اولین همایش ملی کارکرد وقف در توسعه انسانی با تاکید بر وقف علمی، بیرجند.

زعتری، علاءالدین (1431). فقه المعاملات المقارن. سوریه، دارالعصماء.

سروش، ابوذر. (1390). ارائه مدل تفصیلی انتشار اوراق وقف در ایران. تحقیقات مالی اسلامی، 1(1)، 171-151.

شبانی، مژده،. (1398). واکاوی ماهیت فقهی- حقوقی وقف واهمیت وقف علمی، اولین همایش ملی کارکرد وقف در توسعه انسانی با تاکید بر وقف علمی، بیرجند.

شهید اول، شمس الدین محمدبن مکی (1417)، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، مجمع البحوث الاسلامی، چاپ سنگی.

صالح‌آبادی، علی؛ دبیری، محمد صادق. (1384). وقف سهام شرکت‌ها از دیدگاه اسلام. مجموعه مقالات و سخنرانی‌های همایش وقف در بازار سرمایه، (1).

عامری سیاهویی، نازیلا؛ باقری، مهدی؛ قورچیان، نادرقلی؛ جعفری، پریوش. (1401). بررسی تحلیلی و ارائۀ مدل نهادینه کردن فرهنگ وقف در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی. مجله علمی پژوهش‌های فقهی، 18(2)، 455-433.

عطایی، محمد رضا. (1383)،  وقف در فقه و حقوق، وقف میراث جاویدان، 12(45)، 66-50.

کاظمی نجف آبادی، مصطفی. (1395). وقف پول از منظر فقه امامیه و اهل‌سنت؛ رویکردی مقایسه‌ای. قم، فصلنامه تخصصی دین و فقه، 4(13)، 204-169.

کبیسی، محمد عبید (1364)، اح‍ک‍ام‌ وق‍ف‌ در ش‍ری‍ع‍ت‌ اس‍لام‌: ف‍ق‍ه‍ی‌ - ح‍ق‍وق‍ی‌ - ق‍ض‍ائ‍ی‌، (اح‍م‍د ص‍ادق‍ی‌ گ‍ل‍در، ترجمه) اداره‌ ک‍ل‌ ح‍ج‌ اوق‍اف‌ و ام‍ور خ‍ی‍ری‍ه‌ اس‍ت‍ان‌ م‍ازن‍دران‌.

مصباحی مقدم، غلامرضا، کاوند، مجتبی، اسمعیلی گیوی، حمیدرضا. (1388). ارایه ی الگوی تامین مالی توسعه ی موقوفات با استفاده از انتشار اوراق منفعت (صکوک انتفاع). دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، 5(10)، 92-69.

مصوبات کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار (1393)، تهران، انتشارات سازمان بورس.

موسویان، سید عباس؛ نصرآبادی، داود. (1388). طراحی اوراق وقف بر مبنای عقد صلح و وقف جهت تأمین مالی طرح‌های عام‌المنفعه. مطالعات اقتصاد اسلامی، 2(1)، 68-39.

موسویان، سید عباس. (1392). ابزارهای مالی اسلامی، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

موسویان، سیدعباس؛ بهاری قراملکی، حسن. (1391). مبانی فقهی بازارهای پول و سرمایه. تهران، دانشگاه امام صادق (ع).

نجفی، مهدی. (1385). بررسی فرآیند تامین مالی از طریق انتشار اوراق صکوک، بورس، (53). 43-36.

Abdel-Mohsin, M. I. (2008). Cash Waqf As A Financial Institution. In Conference Proceedings, International conference on waqf and Islamic civilization, Isfahan, Iran (pp. 3-34).‏

Aghataghi, M., Hasanzadeh Sarvestani, H., & Saboori, A. (2020). Pathology of Financing by Issuing Waqf Sukuk in Iran. Islamic Economics Studies Bi-quarterly Journal, 12(2), 63-94. [In Persian]

Ale Taha, Sayyed Hossein. (2018). Investigating the essence of waqf with an approach to its foundations in Islamic evidence, the first national conference on the function of waqf in human development with an emphasis on scientific waqf, Birjand. [In Persian]

‌Allah Pitchay, A., Mohd Thas Thaker, M. A., Mydin, A. A., Azhar, Z., & Abdul Latiff, A. R. (2018). Cooperative-waqf model: a proposal to develop idle waqf lands in Malaysia. ISRA International Journal of Islamic Finance, 10(2), 225–236.

Ameri Siahouie, N., Baqeri, M., Qourchian, N., & Ja'fari, P. (2022). An Analytical Study and Presentation of a Model to Institutionalize Waqf Culture in Universities and Higher Education Institutions. Religious Researches, 18(2), 433-455. [In Persian]

Approvals of the specialized jurisprudential committee of the Stock Exchange and Securities Organization (2013), Tehran, Stock Exchange Organization Publications. [In Persian]

Ataei, M. (2004), Waqf in jurisprudence and law, Waqf of Eternal Heritage, 12(45), 50-66. [In Persian]

Bakhshi, A; Yari Alghar, A A. (2018). Waqf in the Qur'an and Sunnah and its role in the scientific development of South Khorasan, the first national conference on the function of waqf in human development with an emphasis on scientific waqf, Birjand. [In Persian]

Becic, M. (2007). Sukuk as model for improving waqf sector: Bosnia as a case study. In Singapore international waqf conference.‏

Daudi, H; Dolatabadi, A; Niknam, M. (2018). A look at the jurisprudential rules of waqf and the rulings of trustees regarding it, the second international conference on religious studies, Islamic sciences, jurisprudence and law in Iran and the Islamic world, Karaj. [In Persian]

‌Iman, A. H. M., & Mohammad, M. T. S. H. (2017). Waqf as a framework for entrepreneurship. Humanomics, 33(4), 419–440.

Kabisi, M. (1364), Waqf rules in Islamic law: jurisprudence - jurisprudence - judicial, (Ahmad Sadeqi Gelder, translation) General Department of Hajj Waqf and Charitable Affairs of Mazandaran Province. [In Persian]

Karim, S. A. (2011). Contemporary waqf administration and development in singapore: Challenges and prospects. Essential readings in contemporary waqf issues, 113-123.‏

Kazemi Najafabadi, Mustafa. (2015). Endowment of money from the perspective of Imamiyyah and Sunni jurisprudence; A comparative approach. Qom, Quarterly Journal Religion and Law, 4(13), 169-204. [In Persian] http://qjrl.cmirq.ir/article-1-124-en.html

Mahamood, S. M., & Ab Rahman, A. (2015). Financing universities through waqf, pious endowment: is it possible? Humanomics, 31(4), 430–453.

Mesbahi Moghaddam, G., Kavand, M., Esmaely Givi, H. (2009). A Modeling of Waqf Development Financing by Issuing Manfa'ah Securities. Journal of Iran's Economic Essays, 5(10), 69-92. [In Persian]

Mosavian, A., & Nasr Abadi, D. (2009). Designing Vaqf Papers Based on Solh and Vaqf Contracts in Financial Procurement of Public Benefit Projects. Islamic Economics Studies Bi-quarterly Journal, 2(1), 39-68. [In Persian]

Mousavian, S A. (2012). Islamic financial instruments, Tehran, Islamic culture and thought research institute publications. [In Persian]

Mousavian, S A.; Bahari Gharamaleki, H. (2011). Jurisprudential foundations of money and capital markets. Tehran, Imam Sadiq University. [In Persian]

Najafi, M. (2006). Investigating the process of financing through the issuance of sukuk bonds, Bursa. (53). 36-43. [In Persian] 

Razavi, S A; Ghanad, A H; Razavi, S M; Yazdani, G. (2018). Feasibility of endowment of intellectual rights from a jurisprudential and legal point of view, the first national conference on the function of endowment in human development with an emphasis on scientific endowment, Birjand. [In Persian]

SalehAbadi, Ali; Dabiri, M S. (2005). Endowment of company shares from the perspective of Islam. A collection of articles and speeches of the endowment conference in the capital market, (1). [In Persian]

Shabani, M. (2018). Analyzing the juristic-legal nature of waqf and the importance of scientific waqf, the first national conference on the function of waqf in human development with an emphasis on scientific waqf, Birjand. [In Persian]

Soroosh, A. (2011). Presenting a Detailed Model for the Distribution of Endowment Papers in Iran. Islamic Finance Research, 1(1), 151-171. [In Persian]