بررسی سطوح مختلف کود آلی "ای ام بایکال 1" (EM1 Baikal) بر خصوصیات مورفولوژیک، شاخصه‌های عملکرد و میزان اسانس گیاه دارویی بادرشبی (Dracocephalum moldavica L.)
علی صالحی ساردویی
1
(
گروه علوم باغبانی، دانشکده تولیدات گیاهی، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
)
کلید واژه: عملکرد, کود آلی, کشت ارگانیک, بادرشبی,
چکیده مقاله :
با توجه به اینکه گیاهان دارویی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به صورت دارو مورد استفاده قرار می‌گیرند، کشت ارگانیک این دسته از گیاهان دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشد. به‌منظور بررسی سطوح مختلف کود آلی " ای ام بایکال 1" بر خصوصیات مورفولوژیک و میزان اسانس گیاه دارویی بادرشبی، آزمایشی به صورت گلدانی، در قالب طرح بلوک‌های کاملا تصادفی با 5 تیمار و 6 تکرار، در فضای باز صورت گرفت. تیمارهای کودی شامل: محلول کودی با غلظت‌های ( 2 ، 4، 6 و 8 در هزار) و تیمار شاهد (آب معمولی) بود. شروع تیمار کودی در مرحله 6 برگی تا پایان مرحله رشد ادامه داشت. آبیاری به میزان 400 میلی‌لیتر و 2 بار در هفته و مقدار محلول کودی به مقدار 300 میلی‌لیتر یک بار در هفته صورت گرفت. در پایان آزمایش و در مرحله گلدهی کامل، ارتفاع بوته، ارتفاع گل آذین، وزن تر و وزن خشک اندام هوایی، وزن تر و خشک ریشه، وزن تر و خشک گل آذین، عملکرد گیاه، درصد و عملکرد اسانس و میزان جذب ازت، فسفر و پتاس موجود در گیاه اندازه گیری شد. با توجه به نتایج حاصل، میزان اسانس تا غلظت 4 در هزار افزایش و با افزایش غلظت از 4 در هزار، کاهش میزان اسانس مشاهده شد و کمترین میزان اسانس (5/0 درصد) مربوط به تیمار شاهد بود. ولی بیشترین میزان عملکرد بوته در هر گلدان (14/16 گرم) مربوط به تیمار کودی با غلظت 2 در هزار بود. از نظر جذب عناصر نیز، بالاترین میزان جذب ازت (56/2 درصد) مربوط به تیمار کودی 2 در هزار، بالاترین جذب فسفر (013/0 درصد) در تیمار 4 در هزار و بالاترین جذب پتاسیم (155/0 درصد) در تیمار کودی 8 در هزار صورت گرفته است. به‌طور کلی کاربرد غلظت 2 در هزار از این کود برای گیاه دارویی بادرشبی توصیه می‌گردد.
چکیده انگلیسی :
Because of directly and indirectly usage of medicinal plants, organic cultivations of these plants are very important. In order to, study the effect of different concentration of EM Baikal Fertilizer on morphological traits, yield characteristics and essential oil content of Dracocephalum moldavica L. the pot experience was conducted on randomized design whit 5 treatments and 6 replications in freedom place. Treatments were included of different concentration of fertilizer solution (0, 2, 4, 6 and 8 per Litter that 0 as control). The seedling were transplanted to pots at 4 leafy plant stage (about 10 cm height). At 6 leafy plant stage, the treatments used and was continued to the end of the plant life. In each pot, 5 plants kept, and irrigations were two times a week (400 cc) and fertilization was once a week (300 cc). At the end of experiment, at full flowering stage, plant height, inflorescence height, fresh and dry weight of inflorescence and shoot, plant yield, fresh and dry weight of root, essential oil percentage and yield and N, P, K absorption were determined. The results showed significant effect on some measured factors. By increasing of concentration from 0 to 4 gr/l, essential oil content was increased (from 0.5 to 0.77) and more increasing from 4 to 8 gr/l, led to decreasing in essential oil content and the lowest content belong to control treatment. But the most plant yield (16.14 gr/pot) was observed to 2 gr/l treatment. Regarding to absorption of elements, Maximum absorption of Nitrogen (2.56%), Phosphorus (0.013%) and Potassium (0.155%) belong to 2, 4 and 8 gr/l treatments, respectively. In totally, application of 2 gr/l of this organic fertilizer for Dracocephalum moldavica recommend.
بررسي سطوح مختلف كود آلي "ای ام بايكال 1" (EM1 Baikal) بر خصوصيات مورفولوژيك، شاخصه‌هاي عملكرد و ميزان اسانس گياه دارويي بادرشبي (Dracocephalum moldavica L.)
چکیده
با توجه به اينكه گياهان دارويي به صورت مستقيم يا غير مستقيم به صورت دارو مورد استفاده قرار مي‌گيرند، كشت ارگانيك اين دسته از گياهان داراي اهميت ويژه‌اي مي‌باشد. به‌منظور بررسي سطوح مختلف كود آلي " اي ام بايكال 1" بر خصوصيات مورفولوژيك و ميزان اسانس گياه دارويي بادرشبي، آزمايشي به صورت گلداني، در قالب طرح بلوک‌های کاملا تصادفی با 5 تیمار و 6 تکرار، در فضای باز صورت در سال زراعی 96-1395 در چه سالی؟ گرفت. تیمارهای کودی شامل: محلول کودی با غلظت‌های ( 2 ، 4، 6 و 8 در هزار) و تیمار شاهد (آب معمولي) بود. شروع اعمال تیمار کودی در مرحله 6 برگی تا پايان مرحله رشد ادامه داشت. آبیاری به ميزان 400 میلی‌لیتر و 2 بار در هفته و مقدار محلول کودی به مقدار 300 میلی‌لیتر یک بار در هفته صورت گرفت. در پايان آزمايش و در مرحله گلدهی کامل، ارتفاع بوته، ارتفاع گل آذین، وزن تر و وزن خشك اندام هوایی، وزن تر و خشک ریشه، وزن تر و خشک گل آذین، عملكرد گياه، درصد و عملکرد اسانس و میزان جذب ازت، فسفر و پتاس موجود در گياه اندازه گیری شد. با توجه به نتایج حاصل، ميزان اسانس تا غلظت 4 در هزار افزايش و با افزايش غلظت از 4 در هزار، كاهش ميزان اسانس مشاهده شد و كمترين ميزان اسانس (5/0 درصد%) مربوط به تيمار شاهد بود. ولي بيشترين ميزان عملكرد بوته در هر گلدان (14/16 گرم) مربوط به تيمار كودي با غلظت 2 در هزار بود. از نظر جذب عناصر نیز، بالاترین ميزان جذب ازت (56/2 درصد%) مربوط به تیمار کودی 2 در هزار، بالاترین جذب فسفر (013/0 درصد%) در تیمار 4 در هزار و بالاترین جذب پتاسيم (155/0 درصد%) در تیمار کودی 8 در هزار صورت گرفته است. به‌طور كلي كاربرد غلظت 2 در هزار از اين كود براي گياه دارويي بادرشبي توصيه مي‌گردد.
واژه‌های کلیدی: کشت ارگانیک، بادرشبی، عملکرد، کود آلیعملکرد بوته، کود آلی، میزان اسانس. وووووو تا 5 تا واژه.
مقدمه
بادرشبی (Dracocephalum moldavica L.) گیاهی علفی، یکساله و متعلق به تیره نعناع است. منشاء این گیاه جنوب سیبری و دامنه‌های هیمالیا گزارش شده است. مواد موثره پیکر رویشی این گیاه آرام بخش و اشتها آور است. اسانس آن دارای خاصیت ضد باکتریایی بوده و برای مداوای دل درد و نفخ شکم و همچنین در صنایع غذایی یا نوشابه‌سازی و صنایع بهداشتی و آرایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد (2). از مسائل مهم در تولید گیاهان دارویی، فقدان اطلاعات علمی محرز در مورد این گیاهان و تغییر در غلظت مواد موثره است. تحقیقات نشان داده است که مواد تشکیل دهنده اسانس تحت تاثیر ژنوتیپ، مرحله رشد، شرایط محیطی، آبیاری و تغذیه‌ای می‌باشد (13، 18، 25 و 27). هشدارهای سازمان بهداشت جهانی مبنی بر ممنوعیت استفاده از رنگ‌ها و اسانس‌های مصنوعی در مواد غذایی و خوراکی، باعث رونق صنعت گیاهان دارویی در سطح جهانی شده است (4). در طی بیست سال اخیر استفاده از داروهای گیاهی به جای داروهای شیمیایی اهمیت بسزایی یافته است. مطالعات انجام شده بر روی گیاهان دارویی در اکوسیستم‌های طبیعی و زراعی به این مسئله اذعان می‌کنند که استفاده از کشاورزی پایدار بهترین شرایط را برای تولید این گیاهان فراهم می‌آورد و حداکثر عملکرد کیفی و کمی در چنین شرایطی حاصل می‌گردد (1 و 3). لذا استفاده از کودهای زیستی و آلی که یکی از جنبه‌های کشاورزی پایدار می‌باشد می‌تواند روش مناسبی در تولید گیاهان دارویی باشد. بررسی تاثیر کودهای آلی بر خصوصیات رشدی گیاه مرزه نشان داد که کودهای آلی می‌توانند باعث افزایش ارتفاع بوته، درصد برگ، ساقه، گل آذین و تعداد شاخه‌های جانبی در گیاه مرزه شوند (9). تهامی زرند و همکاران (1388) نشان دادند که کاربرد کودهای آلی نسبت به کودهای شیمیایی دارای برتری معنی‌داری در صفات موفولوژیک، عملکرد و شاخص برداشت گیاه ریحان نسبت به کودهای شیمیایی می‌باشد. خندان و همکاران (1384) در بررسی تاثیر سطوح مختلف کودهای آلی و شیمیایی بر عملکرد گیاه دارویی اسفرزه مشاهده کردند که عملکرد و اجزای عملکرد گیاه اسفرزه در تیمارهای کود آلی نسبت به کود شیمیایی به مراتب بیشتر بوده است. رضایی نژاد و افیونی (1379) اظهار داشتند که کودهای آلی باعث افزایش معنی‌دار مواد آلی خاک گردیدند و قابلیت جذب روی، مس، آهن، فسفر، پتاسیم و نیتروژن خاک را افزایش دادند، که در این رابطه کود دامی دارای بیشترین تاثیر بر عملکرد ذرت بود. اکبری نیا و همکاران (1382) با بررسی تاثیر کودهای شیمیایی، دامی و تلفیقی بر عملکرد و میزان ترکیبات اسانس دانه گیاه دارویی زنیان نشان داد که کود دامی، عملکرد دانه و میزان اسانس دانه را افزایش یافت.
دستیابی به عملکرد بالا در گیاهان دارویی، کاربرد وسیع نهاده‌های دخیل در امر تولید را در پی دارد، این در حالی است که عاری بودن گیاهان دارویی از بقایای شیمیایی، شرایط لازم و اساسی در کلیه مراحل تولید، فرآوری و عرضه آنها است. تولید این گیاهان با استفاده از نهاده‌های طبیعی مثل کودهای دامی، راه حل مناسبی برای تولید داروهای گیاهی سالم باشد (5).
كود آلي اي ام بايكال 1، يك كود آلي تهيه شده از كشور روسيه مي‌باشد. با توجه به توضيحات نوشته شده بر روي ظرف آن، اين كود محتوی یک تركيبي از میکروارگانیزم‌های مفید مي‌باشد كه به‌عنوان " امید سرزمین" توسط برخي محققين نامگذاري شده است. به صورت موثری باعث پاکسازی یا بهداشت خاک و حاصلخیزی خاک می‌شود. ضمنا از نظر بی خطر بودن کاملا سالم است و باعث افزایش کمیت و کیفیت و افزایش عملکرد می‌شود. محتویات اين كود شامل باکتری‌های تثبیت‌کننده ازت و مواد آلی كه سبب افزایش میکرواورگانیزم‌ها در خاک مي‌شود و همچنين داراي اسید لاکتیک می‌باشد. در ضمن برای دام، انسان و زنبور سمی نمي‌باشد. با توجه به اهميت كودهاي آلي در پرورش گياهان دارويي، و تحقيقات كم در رابطه با واكنش گياه دارويي بادرشبي به كودهاي آلي و همچنين به منظور تعيين بهترين غلظت اين كود براي گياه دارويي بادرشبي اين تحقيق انجام شد.
مواد و روش‌ها
این آزمایش در سال زراعی 96-1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. آزمایش به صورت گلدانی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 5 تیمار و 6 تکرار و مجموعا در 30 گلدان در فضای باز صورت گرفت. تیمارها شامل 5 سطح مختلف کود آلی بایکال (تهیه شده از کشور روسیه، مشخصات كود در جدول 1 آورده شده است) شامل غلظت‌های (0، 2، 4، 6 و 8 در هزار) بود. کشت اولیه بذور در بهمن ماه 1395 در خزانه به منظور تولید نشاء انجام شد. گلدان‌های مورد استفاده دارای قطر دهانه 35 سانتی‌متر و ارتفاع 25 سانتی‌متر بودند و هر گلدان با 100 ± 3700 گرم خاک پر شدند. خاک مورد استفاده در این آزمایش از مخلوط خاکی 3/1 خاک معمولی، 3/1 خاک برگ و 3/1 ماسه تهیه شدند. پس از رسیدن نشاء‌ها به مرحله 4 برگی (ارتفاع حدود 10 سانتی‌متر) به گلدان‌ها منتقل شدند. شروع تیمار کودی در مرحله 6 برگی آغاز شد و تا پایان مرحله گلدهی ادامه داشت. در هر گلدان به طور متوسط 4 بوته بادرشبی حفظ شد و آبیاری به مقدار 400 میلی‌لیتر در هفته 2 بار انجام می‌شد. مقدار محلول کودی داده شده نیز به مقدار300 میلی‌لیتر یک بار در هفته صورت می‌گرفت.
در مرحله گلدهی کامل، ارتفاع بوته، ارتفاع گل آذین، وزن تر و خشک اندام هوایی، وزن تر و خشک ریشه، وزن تر و خشک گل آذین، عملكرد ماده خشك بوته (بيومس)، درصد و عملکرد اسانس، میزان N,P,K اندام هوایی اندازه‌گیری شد. برای اندازه‌گیری وزن خشک اندام هوایی، گل آذین و ریشه، گیاهان در محل سایه و دارای تهویه مناسب با دمای 25 درجه سانتی‌گراد در محل آزمایشگاه خشک گردید و عملکرد خشک هر یک از این اندام‌های فوق الذکر اندازه‌گیری شد. اسانس‌گیری با استفاده از دستگاه کلونجر و استفاده از نمونه‌های 15 گرمی و به مدت 3 ساعت بعد از جوش آمدن برای هر نمونه انجام شد.
تجزيه واريانس داده‌ها با نرم افزار MINITAB و مقايسه ميانگين‌ها با نرم‌افزار C-MSTAT ، انجام شد. همچنين براي مقايسه ميانگين‌ها، از آزمون چند دامنه‌اي دانکن در سطح 5 درصد% استفاده شد.
جدول 1- مشخصات شيميايي کود آلی بایکال
کود آلی بایکال | درصد ازت | درصد فسفر | درصد پتاس | pH | EC |
9/0 | 31/0 | 54/1 | 20/5 | 65/0 |
نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که اثر غلظت‌های مختلف کود آلی بر بسیاری از صفات اندازه‌گیری شده در گیاه بادرشبی اثر معنی‌داری (5%p≤) داشت (جدول 2).
جدول 2- تجزیه واریانس صفات مورد اندازه‌گیری در گياه بادرشبی تحت تیمار غلظت‌های مختلف کود آلی بایکال
تیمار | درجه آزادی | ارتفاع گیاه
| طول گل آذین | وزن تر گل آذین | وزن خشک گل آذین | وزن تر اندام هوایی | وزن خشک اندام هوایی | وزن تر ریشه | وزن خشک ریشه | عملکرد گیاه | درصد اسانس | عملکرد اسانس |
بلوک | 5 | 9/2 * | 3/1 ns | 7/9 ** | 4/4 ** | 9/8** | 9/11 ** | 15 ** | 6/8 ** | 2/14** | 9/8 ns | 16/0 ns |
سطوح کودی | 4 | 5/2 ns | 2/1 ns | 5/3 * | 5/1 ns | 9/4** | 4/3 * | 75/4** | 9/1 ns | 15/4 * | 8/1** | 9/4* |
**، * و ns: به‌ترتیب معنی‌دار در سطح احتمال 1%، در سطح احتمال 5% و عدم تفاوت معنی‌دار بین تیمارها را نشان می‌دهد.
جدول3- مقایسه تاثیر غلظت‌های مختلف کود آلی بایکال بر صفات اندازه‌گیری شده در گیاه بادرشبی
تیمار | ارتفاع گیاه (cm) | طول گل آذین (cm) | وزن تر گل آذین (gr) | وزن خشک گل آذین(gr) | وزن تر اندام هوایی(gr) | وزن خشک اندام هوایی (gr) | وزن تر ریشه (gr) | وزن خشک ریشه (gr) |
شاهد | 92/38 | 75/8 | 250/1 ab | 33/0 | 40/9 a | 580/2 ab | 240/1 b | 43/0 |
غلظت 2 در هزار | 30/36 | 01/8 | 160/1 b | 30/0 | 970/9 a | 920/2 a | 830/1 a | 50/0 |
غلظت 4 در هزار | 38/37 | 94/7 | 140/1 b | 30/0 | 80/6 b | 260/2 b | 220/1 b | 36/0 |
غلظت 6 در هزار | 61/38 | 38/8 | 370/1 a | 37/0 | 870/9 a | 450/2 b | 380/1 b | 47/0 |
غلظت 8 در هزار | 90/39 | 10/8 | 330/1 a | 32/0 | 60/9 a | 550/2 ab | 230/1 b | 40/0 |
در هر ستون حروف مشترک نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار بر اساس آزمون دانکن در سطح احتمال 5% می‌باشند.
ارتفاع گیاه و طول، وزن تر و خشک گل آذین
تجزیه واریانس داده‌های بدست آمده (جدول 2) نشان داد که اثر غلظت‌های مختلف کود آلی بر میزان ارتفاع گیاه و طول گل آذین اثر معنی‌داری نداشت. اما بین تیمارهای کودی تفاوت جزئی وجود دارد به طوری که بیشترین میزان ارتفاع گیاه (90/39 سانتی‌متر) در سطح کودی با غلظت 8 در هزار و کمترین ارتفاع بوته (30/36 سانتی‌متر) در سطح کودی با غلظت 2 در هزار بود و بیشترین میزان طول گل آذین (75/8 سانتی‌متر) در تیمار شاهد و کمترین طول گل آذین (94/7 سانتی متر) در سطح کودی با غلظت 4 در هزار بود (جدول 3). نتایج نشان دهنده تاثیر تیمارها بر صفت وزن تر گل آذین بود در حالی که تاثیر این تیمارها بر وزن خشک گل آذین از نظر آماری معنی‌دار نگردید (جدول 2). سطوح کودی بر این صفت در سطح احتمال 5 درصد% معنی‌دار شد. بیشترین میزان وزن تر و خشک گل آذین (به ترتیب 37/1 و 37/0 گرم) مربوط به تیمار کودی 6 در هزار بود و کمترین میزان وزن تر (14/1 گرم) و وزن خشک گل آذین (3/0 گرم) به ترتیب مربوط به تیمارهای کودی 4 در هزار و 2 در هزار بود (جدول3). کود زیستی نقش ویژه‌ای در تولید و ترشح هورمون‌های رشد از جمله اکسین و جیبرلین دارد که همراه با تثبیت نیتروژن، باعث رشد بهتر و افزایش ارتفاع بوته می‌شود (20). دیوسالار و همکاران (1390) گزارش نمودند که بیشترین ارتفاع بوته از تیماری حاصل شد که در آن از تلفیق کود ارگانیک Biol555 و 100 درصد% کود نیتروژن در سه تقسیط استفاده گردید. عزیزی و همکاران (1387) تاثیر سطوح کودی و آبیاری بر خصوصیات مورفولوژیک بابونه آلمانی رقم Goral به صورت آزمایشی گلدانی انجام دادند و نشان دادند که کود آلی باعث بهبود تعداد گل شد. در بررسی دیگری بر روی ریحان، وزن تر و خشک گل‌آذین تحت تاثیر کود آلی قرار گرفتند و باعث بهبود صفات مورد بررسی شده است (21).
وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه
سطوح مختلف کودی تاثير معنی‌داری بر وزن تر اندام هوایی داشت (1%p≤). بیشترین میزان وزن تر اندام هوایی (97/9 گرم) به ترتیب در تیمارهایی با سطوح کودی (2 در هزار) و کمترین میزان وزن تر اندام هوایی (80/6 گرم) در تیمار کودی با سطح 4 در هزار بود (جدول3). البته بین تيمارهاي كودي شاهد و غلظت‌هاي 2، 6 و 8 در هزار اختلاف از نظر آماري معني‌دار نبود و فقط با تيمار 4 در هزار اختلاف معني‌داري داشتند. همچنین تاثیر تیمارها بر وزن خشک اندام هوایی نیز معنی‌دار شد. (5%p≤). بیشترین میزان وزن خشک اندام هوایی (92/2 گرم) در تیمار کودی با غلظت 2 در هزار و کمترین میزان وزن خشک اندام هوایی (45/2 و 26/2 گرم) به‌ترتیب در سطوح کودی با غلظت 6 و 4 در هزار مشاهده شد. همچنین بین سطوح کودی 2 و 8 در هزار و تیمار شاهد تفاوت معنی‌داری از نظر آماری وجود نداشت (جدول3). بررسی تجزیه واریانس (جدول 2) بر صفت میزان این صفات نیز نشان داد که تاثیر تیمارها بر وزن تر ریشه معنی‌دار (1%p≤)، اما بر وزن خشک ریشه معنی‌دار نشد. بیشترین میزان وزن تر ریشه (83/1 گرم) در تیمار کودی با غلظت 2 در هزار بود و کمترین میزان (22/1 گرم) در تیمار کودی با غلظت 4 در هزار مشاهده شد و بقیه تیمارها از نظر آماری در یک گروه قرار داشتند (جدول3).
کودهای آلی با ایجاد تغییرات مثبت بر خواص فیزیکی و شیمیایی خاک، و تامین به موقع عناصر مورد نیاز گیاه در طی فصل رشد، می‌توانند شرایط بهینه‌ای را برای بهبود رشد گیاه فراهم آورند (24). نتایج بررسی‌ها نشان داده است که کودهای آلی سبب بهبود خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک شده و در نتیجه باعث افزایش رشد اندام هوایی و عملکرد محصول را افزایش داده‌اند (16). بروسارد (1997) اظهار داشت که افزودن مواد آلی به خاک باعث افزایش عناصر غذایی و قابلیت جذب آنها توسط گیاه شده بدین ترتیب منجر به افزایش تعادل نیتروژن و کارایی جذب فسفر می‌شود. با عرضه این کود به خاک، علاوه بر جنبه‌های غذایی، شرایط فیزیکی و میکروبی اکوسیستم خاک نیز ارتقا می‌یابد (26).
عملکرد ماده خشک گیاه
نتايج تجزیه واریانس صفت عملکرد گیاه (جدول2) نشان داد که بین سطوح کودی تفاوت معنی‌داری در سطح احتمال 5 درصد% وجود دارد (5%p≤). بطوریکه بیشترین میزان عملکرد (14/16 گرم ماده خشك در گلدان) در تیمار کودی با غلظت 2 در هزار و کمترین عملکرد (80/12 گرم) در تیمار کودی با غلظت 4 در هزار وجود دارد. همچنین بین تیمارهای شاهد، سطوح کودی با غلظت 2 و 8 در هزار و نیز بین تیمارهای 4 و 6 در هزار تفاوت معنی‌داری از نظر آماری وجود ندارد (شکل1). کودهای زیستی با اثر بر تسهیم ماده خشک بوته و تخصیص ماده خشک بیشتر به دانه سبب افزایش شاخص برداشت می‌شوند. برخی از محققان، اثر مثبت کود زیستی را بر شاخص برداشت گندم اعلام کردند (14). عاشوری و همکاران (1392) نیز گزارش نمودند که شاخص برداشت (30/8 درصد%) با مصرف مکمل‌های کود آلی به‌طور معنی‌داری افزایش یافت. این محققان اظهار داشتند اگرچه مصرف مکمل‌های کودهای آلی باعث افزایش عملکرد بیولوژیکی می‌شود، اما به‌دلیل کاهش قدرت انتقال مواد پرورده به دانه‌ها به‌دلایلی از جمله پایین بودن قدرت مخزن، ظرفیت کم مخزن و کاهش فعالیت مخزن، پایین باقی می‌ماند. نژادعلی رضایی و همکاران (2011) عنوان نمودند که کاربرد کودهای آلی در همیشه بهار موجب افزایش عملکرد گیاه می‌گردد.
شکل1- اثر سطوح مختلف کود آلي بایکال بر عملكرد ماده خشك گياه بادرشبي (5%p≤)
درصد و عملکرد اسانس
همانطور که در اشکال 2 و 3 مشاهده می‌شود، اثر تیمارها بر صفات درصد و عملکرد اسانس معنی‌دار شد. به طوریکه بیشترین درصد اسانس (77/0 و 74/0درصد%) به ترتیب در تیمار کودی با غلظت 4 و 6 در هزار و کمترین درصد اسانس (50/0) در تیمار کودی شاهد مشاهده شد (شکل2). از نظر عملکرد اسانس، کمترین عملکرد اسانس (44/0 میلی‌لیتر در گلدان) مربوط به تیمار شاهد و بین بقیه تیمارها از این نظر تفاوت معنی‌داری وجود نداشت ولی بیشترین میزان (63/0 میلی لیتر در گلدان) مربوط به تیمار کودی 6 در هزار بود. کودهای آلی با اثرات مطلوبی که پیش‌تر ذکر شد هم باعث افزایش عملکرد ماده خشک و هم درصد و عملکرد اسانس قابل قبولی تولید کردند و بدین شکل عملکرد اسانس را تا حد مطلوبی بالا بردند. در تحقیقی دیگر، ریحان کشت شده تحت شرایط ارگانیک دارای عملکرد اسانس بیش از دو برابر نسبت به ریحان تغذیه شده با کودهای شیمیایی رایج بود (21). افزایش میزان اسانس از غلظت صفر مربوط به شاهد تا غلظت 4 در هزار ممکن است به علت بهبود رشد و تاثیر مثبت کود بایکال تا این غلظت باشد و کاهش میزان اسانس در غلظت‌های بالاتر ممکن است به دلیل همان محدودیت های ایجاد شده (سمیت کم به خاطر افزایش غلظت) باشد. همچنین مشاهده می‌شود که کود بایکال تا حدودی توانسته است عملکرد اسانس را در تیمارهای مختلف نسبت به شاهد افزایش دهد.
ميزان جذب عناصر غذایی (N, P, K) توسط گیاه
همانطور که در شکل شماره 4 مربوط به نتایج میزان عناصر ازت، فسفر و پتاسیم در پیکر رویشی گیاه بادرشبی مشاهده می‌شود، سطوح مختلف کود تا حدودی توانسته است بر جذب این عناصر تاثیر گذار باشد. تفاوت در جذب ازت نسبت به دو عنصر دیگر مشهودتر می‌باشد به‌طوری که بالاترین میزان (56/2 درصد%) مربرط به تیمار کودی 2 در هزار و کمترین میزان (67/1 درصد%) مربرط به تیمار کودی 6 در هزار بود. ولی از نظر عنصر فسفر، بیشترین میزان جذب (013/0 درصد%) مربوط به تیمار کودی 4 در هزار و بعد از آن 2 در هزار (009/0 درصد%) بود و میزان جذب این عنصر در تیمارهای دیگر یکسان بود (005/0 درصد%). نتایج مربوط به جذب پتاسيم نشان داد که بیشترین میزان جذب (155/0 درصد%) مربوط به تیمار کودی با غلظت 8 در هزار و کمترین میزان (066/0 درصد%) مربوط به تیمار کودی 2 در هزار و بعد از آن (072/0 درصد%) تیمار کودی 4 در هزار بود. میزان جذب این عنصر در تیمارهای شاهد و تیمار 6 در هزار یکسان بود (138/0 درصد%). عناصر غذایی مانند نیتروژن نقش اساسی در دستیابی به عملکرد بالای کمی و کیفی در محصولات گیاهی دارند اما این عنصر به‌راحتی از خاک شسته شده و موجب آلودگی آب‌های زیرزمینی می‌شود (15). بررسی انجام شده توسط مردانی‌نژاد و همکاران (2003) نشان داد که نیتروژن جز مهمی از مولکول کلروفیل می‌باشد لذا هر چه عرضه آن بیشتر گردد برگ‌ها بزرگتر شده و سطح کربن‌گیری افزایش می‌یابد. که با توجه به نتایج این بررسی تیمار کودی 2 در هزار بیشترین جذب ازت را نشان داد. و ممکن است علت کاهش عملکرد در غلظت‌های بالاتر به خاطر تغییر pH به خاطر غلیظ شدن کود و تجمع برخی عناصر در محیط گلدان باشد. پتاسیم جزو عناصر پرمصرف مورد نیاز گیاه بوده که موجب افزایش مقاومت گیاه در برابر آفات و بیماری‌ها، نگهداری آب بافت‌های گیاهی، تنظیم فشار اسمزی و کنترل روزنه‌ای نقش ایفا می‌کند (19).
شکل2- اثر سطوح مختلف کود آلي بایکال بر درصد اسانس (1%p≤)
شکل3- اثر سطوح مختلف کود آلي بایکال بر عملكرد اسانس (5%p≤)
شكل 4- تاثير غلظت‌هاي مختلف كود آلي بايكال بر ميزان جذب عناصر ماكرو NPK در گياه بادرشبي
نتیجه‌گیری
با توجه به نتايج بدست آمده به نظر مي‌رسد اين كود در شرايط آزمايشي گلداني و در دوره رشد 4 ماهه گياه بادرشبي تاثير متوسطي بر شاخصه‌هاي عملكرد داشته است و با توجه به تبليغاتي كه از طرف شركت‌هاي سازنده اين كود شده است در اين آزمايشات تاثير آن مشاهده نگرديد كه ممكن است به خاطر واكنش خاص اين گياه به اين كود، شرايط آب و هوايي متفاوت كشور روسيه با ايران كه در جذب عناصر خاك ممكن است تاثيرگذار باشد و همچنين تفاوت در خصوصيات فيزيكوشيميايي خاك‌ها باشد. به طور كل براي تحقيقات بعدي كاربرد اين كود در كشت خاكي در مزرعه و همچنين براي گياهان دارويي كه داراي دوره رشد طولاني‌تري مي‌باشند و همچنين غلظت‌هاي كمتر از 2 در هزار توصيه مي‌گردد. همانطور که قبلاً نيز اشاره شد، کودهای آلی گرچه ممکن است مانند کودهای شیمیایی تاثير زيادي بر افزایش عملکرد و شاخصه‌های آن نداشته باشند ولی از آنجا که ایجاد کمترین آلودگی شیمیایی در گیاه كه به‌عنوان دارو استفاده می‌شود، حائز اهمیت می‌باشد. در اینجا کود آلی بایکال تا حدودی توانست بر برخی شاخصه‌های عملکرد و اسانس گیاه بادرشبی تاثیرگذار باشد.
منابع
1. اکبری نیا، ا.، قلاوند، ا.، سفیدکن، ف.، رضایی، م.ب. و شریفی عاشورآبادی، ا.، 1382. بررسی تاثیر کودهای شیمیایی، دامی و تلفیقی بر عملکرد و میزان ترکیبات اسانس دانه گیاه دارویی زنیان. پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی، 61: 41-32.
2. اميد بيگي، ر. 1384. توليد و فرآوري گياهان دارويي. جلد دوم، انتشارات به نشر، مشهد، 438 صفحه.
3. تهامی زرند، م.ک.، رضوانی مقدم، پ. و جهان، م. 1388. تاثیر کودهای آلی بر عملکرد، اجزای عملکرد بذر و شاخص برداشت گیاه دارویی ریحان (Ocimum basilicum). اولین همایش ملی کشاورزی و توسعه پایدار، فرصت ها و چالش های پیش رو، 19 و 20 اسفند ماه 1388. دانشگاه آزاد اسلامی شیراز.
4. جهان، م. 1383. بررسي جنبه هاي اكولوژيكي كشت مخلوط بابونه chamomilla L. Matricaria) و هميشه بهار (Calendula officinalis L.) همراه با كود دامي. پايان نامة كارشناسي ارشد رشتة زراعت، دانشكده كشاورزي، دانشگاه فردوسي مشهد.
5. جهان، م.، کوچکی، آ.، نصیری محلاتی، م. و دهقانی پور، ف. 1386. اثر سطوح مختلف كود دامي و استفاده از قيم بر توليد ارگانيك كدو پوست كاغذي (Cucurbita pepo L.). مجله پژوهشهاي زراعي ايران، 5 (2): 289-.281
6. خندان، ا.، آستارايي، ع. ر.، نصيري محلاتي، م. و فتوت، ا. 1384. تاثير سطوح مختلف كودهاي شيميايي و آلي بر عملكرد و اجزاي عملكرد گياه دارويي اسفرزه (Plantago ovata)، مجله پژوهشهاي زراعي ايران، 3 (2): 253-245.
7. دیوسالار، ر.، سامدلیری، م.، نصیری، م.، امیریلاریجانی، ب.، موسویمیرکلایی، ا.ع. و صادقی، ن. 1390. بررسی اثر تلفیق کود آلی و نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه در سیستم نوین مدیریت کشت برنج. مجله پژوهش‌های زراعی، 2(9): 258-223.
8. رضایی نژاد، ی.، افیونی، وم. 1379. اثر مواد آلی بر خواص شیمیایی خاک، جذب عناصر به وسیله ذرت و عملکرد آن. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 4 (4): 27-19.
9. رضوانی مقدم، پ.، بخشایی، س.، امین غفوری، ا. و خرم دل، س. 1388. اثر کودهای بیولوژیکی و ورمی کمپوست بر خصوصیات کمی گیاه دارویی مرزه (Satureja hortensis). همایش علمی توسعه صنعت گیاهان دارویی ایران، 9 و 10 اسفند ماه 1388.
10. عاشوری، م.، اصفهانی، م.، عبداللهی، ش. و ربیعی، ب. 1392. اثر محلول‌پاشی مکمل‌های کود آلی بر عملکرد دانه، اجزای عملکرد و خصوصیات کیفی دو رقم برنج (Oryza sativa L.). مجله تحقیقات غلات، 4(3): 391-305.
11. عزیزی، م.، رضوانی، ف.، حسن زاده خیاط، م.، لکزیان، ا. و نعمتی، ح. 1387. تأثير سطوح مختلف ورمي كمپوست و آبياري بر خصوصيات مورفولوژيك و ميزان اسانس بابونه آلماني(Matricaria recutita) رقم Goral. فصلنامة علمي- پژوهشي تحقيقات گياهان دارويي و معطر ايران، 24 (1): 93-82.
12. عزیزی، م.، رضوانی، ف.، حسن‌زاده خیاط، م.، لکزیان، ا. و نعمتی، ح. 1387. تاثیر سطوح مختلف ورمی کمپوست و آبیاری بر خصوصیات مورفولوژیک و میزان اسانس بابونه آلمانی (Matricaria recutita) رقم Goral. فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 24(1).
13. غنی، ع.، عزیزی، م.، پهلوانپور، ع. ا. و حسن زاده خیاط، م. ح. 1388. مقايسه درصد و اجزاء اسانس بومادران شيرازي Achillea eriophora DC. در شرايط کشت شده و رويشگاهي. فصلنامه گياهان دارويي، 8 (2): 128-120.
14. ملکی، ع.، بازدار، ع.، لطفی، ی. و طهماسبی، ا. 1389. اثر کود زیستی ازتوباکتر و سطوح مختلف کود نیتروژنه بر عملکرد و اجزای عملکرد در سه رقم گندم نان. مجله اکوفیزیولوژی گیاهان زراعی، 53(4): 592-525.
15. Ameri, A., Nassri Mahallati, M. and Rezvani Moghaddam, P. 2007. The effects of diver’s nitrogen and plant density levels on nitrogen use efficiency, flower yield and active compounds of Calendula officinalis. Iranian Agronomic Research Journal, 2(5): 315-325. (In Persian).
16. Arun, K. S. 2002. A Handbook of Organic Farming Pub. Agrobios, India.
17. Brussard, L. and Ferrera-Cenato, R. 1997. Soil Ecology in Sustainable Agricultural Systems. New York: Lewis publishers, U.S.A. 168p.
18. Ghani, A., Saharkhiz, M. J., Hassanzadeh, M. and Massada, K. 2009. Changes in the Essential Oil Content and Chemical Compositions of Echinophora platyloba DC. During Three Different Growth and Developmental Stages. J. Essential Oil Bearing Plants, 12 (2): 162 – 171.
19. Hamidi, H. and Safarnejad, A. 2003. Evaluation of morphological and biochemical characteristics of alfalfa (Medicago sativa L.) calluses and their regeneration against osmotic stress. Pajuhesh and Sazandegi, 58: 84-89. (In Persian).
20. Kandil, A. A., Badawi, M. A., El-Moursy, S. A. and Abdou, U. M. A. 2004. Effect of planting dates, nitrogen levels and bio-fertilization treatments on 1: Growth attributes of sugar beet (Beta Vulgaris L.). Scientific Journal of King Faisal University (Basic and Applied Sciences). 5(2): 227-237.
21. Khalid, A. Kh, Hendawy, S.F., and El-Gezawy, E. 2006. Ocimum basilicum L. Production under Organic Farming. Research Journal of Agriculture and Biological Sciences, 2(1): 25-32.
22. Mardani–Nejhad, Sh., Vazirpour, M., Khold-barin, B. and Moradshahi, A. 2003. Change in vegetative growth and oil content of Lavandula officinalis in response to diver’s ammonium nitrate amounts. Medicinal Plant Research Journal, 1: 15-31.
23. Marotti, M., Dellacecca, V., Piccaglia, R. and Glovanelli, E. 1993. Agronomic and chemical evaluation of three varieties of Foenieulum valgar. Acta Horticulture, 331: 63-69.
24. Nejahad AliRezaei, M., Vakili, M. and Kadouri, M. 2011. Organic fertilizers effects on yield and yield components of Marigold. The first national congress on advanced Agricultural finding, Islamic Azad University, Saveh, Iran. (In Persian).
25. Omidbaigi, R., Hadjiakhoondi, A. and Saharkhiz, M. J. 2003. Changes in content and chemical composition of Pimpinella anisum oil at various harvest times. J. Essential Oil Bearing Plants, 6 (1): 46-50.
26. Robin, A., Szmidt, R. A. K. and Dickson, W. 2001. Use of compost in agriculture, Frequently Asked Questions (FAQs), Remade Scotland. pp. 324- 336.
27. Sefidkon, F., Kalvandi, R. and Mirza, M. 2003. Chemical variation of the essential oil of Nepeta heliotropifolia in different stage of plant growth. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants Research, 19 (3): 255-267.
Study the effect of different concentration of EM1 Baikal Fertilizer on morphological traits, yield characteristics and essential oil content of Moldavian Balm (Dracocephalum moldavica L.)
Abstract
Because of directly and indirectly usage of medicinal plants, organic cultivations of these plants are very important. In order to, study the effect of different concentration of EM Baikal Fertilizer on morphological traits, yield characteristics and essential oil content of Dracocephalum moldavica L. the pot experience was conducted on randomized design whit 5 treatments and 6 replications in freedom place. Treatments were included of different concentration of fertilizer solution (0, 2, 4, 6 and 8 per Litter that 0 as control). The seedling were transplanted to pots at 4 leafy plant stage (about 10 cm height). At 6 leafy plant stage, the treatments used and was continued to the end of the plant life. In each pot, 5 plants kept, and irrigations were two times a week (400 cc) and fertilization was once a week (300 cc). At the end of experiment, at full flowering stage, plant height, inflorescence height, fresh and dry weight of inflorescence and shoot, plant yield, fresh and dry weight of root, essential oil percentage and yield and N, P, K absorption were determined. The results showed significant effect on some measured factors. By increasing of concentration from 0 to 4 gr/l, essential oil content was increased (from 0.5 to 0.77) and more increasing from 4 to 8 gr/l, led to decreasing in essential oil content and the lowest content belong to control treatment. But the most plant yield (16.14 gr/pot) was observed to 2 gr/l treatment. Regarding to absorption of elements, Maximum absorption of Nitrogen (2.56%), Phosphorus (0.013%) and Potassium (0.155%) belong to 2, 4 and 8 gr/l treatments, respectively. In totally, application of 2 gr/l of this organic fertilizer for Dracocephalum moldavica recommend.
Key words: Organic culture, Dracocephalum moldavica, Yield, Organic fertilizer.
