ارتباط بین ارزش‌افزوده سرمایه فکری، کارایی سرمایه انسانی با تأکید بر رشد و تأثیر آنها بر رشد درآمد سرانه صادرات کارکنان در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

محورهای موضوعی : حسابداری و مالی

علیرضا اعرابی ¹ (گروه حسابداری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
مهرداد پناهی درچه ² (گروه حسابداری، دانشکده اقتصاد و مدیریت، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران)
مهدی عرب صالحی ³ (گروه حسابداری ، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/07/03 تاریخ پذیرش : 1402/09/04 تاریخ انتشار : 1402/10/01

کلید واژه: سرمایه فکری, سرمایه انسانی, رشد صادرات, واژه‌های کلیدی: درآمد صادرات,

چکیده مقاله :

چکیده هدف پژوهش حاضر بررسی ارتباط بین ارزش‌افزوده سرمایه فکری، کارایی سرمایه انسانی با تأکید بر رشد و تأثیر آن ها بر رشد درآمد صادرات سرانه کارکنان در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. عملکرد صادراتی شرکت‌ها تحت تأثیر عوامل درونی و بیرونی مختلفی قرار دارد. برخی از عوامل درونی عبارتند از دانش بازارهای هدف و حضور در شبکه‌های بین‌‌المللی تولید که در زمره‌ سرمایه دانشی شرکت‌ها قرار دارد. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش توصیفی-همبستگی است. به منظور محاسبه سرمایه فکری از روش ضریب ارزش‌افزوده سرمایه فکری و برای محاسبه صادرات از نسبت فروش صادراتی به فروش کل شرکت استفاده شده است. آزمون فرضیه ها نیز با استفاده از رگرسیون خطی انجام شده است. جامعه آماری کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. نمونه آماری به تعداد 178 شرکت طی سال‌های 1395 تا ۱۳۹۹ انتخاب گردید. نتایج حاصل بیانگر آن است که بین سرمایه فکری، کارایی سرمایه انسانی بر درآمد صادراتی رابطه مثبتی وجود دارد. همچنین بین رشد سرمایه انسانی بر رشد درآمد صادراتی رابطه مثبتی وجود دارد. البته برخلاف انتظار اولیه، شواهدی مبنی بر مؤثر بودن رشد سرمایه فکری بر رشد درآمد صادراتی یافت نشد. بنابراین باید از طریق راه‌هایی مانند حاکمیت شرکتی مناسب، سیاست‌گذاری به‌موقع و مناسب اقدامات لازم را انجام داد. پیشنهاد می‌شود که در استانداردهای حسابداری نقش و اهمیت ویژه برای سرمایه‌های فکری (به‌عنوان عامل تأثیرگذار بر ارزش‌افزوده شرکت) قائل شود

چکیده انگلیسی:

Abstract The purpose of the present study is to investigate the relationship between the added value of intellectual capital, the efficiency of human capital, with an emphasis on growth and their effect on the growth of export income per capita of employees in companies listed on the Tehran Stock Exchange. The export performance of companies is influenced by various internal and external factors. Some of the internal factors include knowledge of target markets and presence in international production networks, which are among the knowledge capital of companies. The current research is applied in terms of purpose and descriptive-correlational in terms of nature and method. In order to calculate the intellectual capital, the coefficient of added value of the intellectual capital has been used, and to calculate the export, the ratio of export sales to the total sales of the company has been used. Hypotheses have been tested using linear regression. The statistical population is all the companies admitted to the Tehran Stock Exchange. A statistical sample of 178 companies was selected between 2016 and 2020. The results show that there is a positive relationship between intellectual capital, human capital efficiency and export income. Also, there is a positive relationship between the growth of human capital and the growth of export earnings. However, contrary to the initial expectation, no evidence was found that the growth of intellectual capital is effective on the growth of export income. Therefore, necessary measures should be taken through ways such as proper corporate governance, timely and proper policy making. It is suggested that the accounting standards give a special role and importance to intellectual capital (as a factor influencing the added value of the company).

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

• امانی، تقی. 1383. مالکیت فکری قوانین و مقررات حقوق (ملی و بین‌المللی) با مقدمه و توضیح. انتشارات بهبهانی، چاپ اول، تهران.


• امین، وحید، صالح نژاد، سید حسن، رضائی پیته نوئی، یاسر، و لطفی، مهدیس. 1402. بررسی تأثیر سرمایه‌های فکری بر عملکرد رقابتی در نظام بانکی ایران. حسابداری دولتی، 9(2)، صص. 101-118. doi: 10.30473/gaa.2022.59033.1483


• اولی، محمدرضا، حاجی‌زاده، حسن، و سعیدی، مجتبی. 1395. رابطه بین سرمایه فکری و بهره‌وری در شرکت‌های دارویی. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 8(31)، صص. 73-91.


• جبارزاده کنگرلوئی، سعید و بشیری، علیرضا. 1393. مقایسه قدرت توضیحی ارزش‌افزوده اقتصادی و سرمایه فکری در تعیین قیمت بازار.پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی. (24)6، صص. 103-120.


• جهانگیری، خلیل، رضازاده، علی، و جمشیدی، عذرا. بررسی تأثیر حمایت از اختراع و نوآوری بر صادرات کشورهای شمال و جنوب. فصلنامه مدیریت توسعه فناوری. (4)4، صص 135-162.. doi: 10.22104/jtdm.2017.1853.1640


• حجازی، رضوان و علی پور، محمد. 1395. اهمیت اندازه‌گیری سرمایه فکری. حسابداری و منافع اجتماعی، 6(1)، صص. 1-19. doi: 10.22051/ijar.2016.2360


• حسینی میرزا، حسن، علیزاده، حسین، حاجلو، توحید، نوروزی، اجیرلو رضا، و مقدم، متینه. 1398. بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد نوآورانه سازمانی با نقش واسطه‌گری یادگیری سازمانی. دوماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم‌پزشکی، ۱۲ (۶)، صص. ۱۹-۲۷.


• خلیلی، کرم. 1398. بررسی تأثیر هوش سازمانی بر جامعه‌پذیری کارکنان با تبیین نقش میانجی فرهنگ سازمانی
  (مورد مطالعه: دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام). توسعه مدیریت منابع انسانی و پشتیبانی، سال 14، شماره 53، صص. 137-121.


• رحمانیان کوشککی، عبدالرسول و بادیاب، آرش. 1402. تأثیر حاکمیت شرکتی، سودآوری و اندازه شرکت بر ارزش شرکت با نقش میانجی سرمایه فکری. مطالعات اخلاق و رفتار در حسابداری و حسابرسی، 3(1)، صص. 89-114.


• رضایی، عماد و عباسی، ابراهیم. 1395. تاثیر سرمایه فکری بر نسبت ارزش‌افزوده اقتصادی به سود حسابداری و نسبت ارزش‌افزوده بازار به سود حسابداری.پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، (31)8، صص. 127-144. https://dorl.net/dor/20.1001.1.23830379.1395.8.31.8.2


• عالم‌تبریز، اکبر. 1388. سرمایه فکری اندازه‌گیری، افشا، مدیریت. مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.تهران.


• عبداله پور، فاروق، محمدی، محمد، و دانشیار، فاطمه. 1400. آیا مالکیت نهادی تأثیر سرمایه فکری بر ارزش شرکت را تعدیل می‌کند؟. چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 4(42)، صص. 22-34.


• عسگری صیمره، عفت و آرمان مهر، محمدرضا. 1399. بررسی تأثیر سرمایه فکری بر رشد اقتصادی ایران (الگوی پویایی سیستم). اقتصاد و توسعه منطقه‌ای، 27(19)، صص.19-48.. doi: 10.22067/erd.2020.39492


• مسلمی، آذر، شریعتی، مرضیه، و دربندی فراهانی، سعید. 1401. اثر تعدیلی مدیریت دانایی سازمانی بر رابطه سرمایه فکری و پایداری مالی با رویکرد معادلات ساختاری. مطالعات اخلاق و رفتار در حسابداری و حسابرسی، 1(4)، صص. 105-138.


• ملک جعفریان، آسیه، طاهری لاری، مسعود، قربانی، محمود، ایرانمنش، انیس، و وفایی نجار، علی. 1401. تبیین عوامل مرتبط با ارتقا سرمایه فکری با رویکرد سرمایه اجتماعی در دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، 65(4)، -. doi: 10.22038/mjms.2022.21327


• نمازی، محمد و کرمانی، احسان. 1387. تأثیر ساختار مالکیت بر عملکرد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق‌بهادار تهران.بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، (4)15.


• نوروزی، حسین، عبداله پور، سجاد، گنجعلی وند، سمیه، و معصومی، سیده غزل. 1397. تأثیر بازارگرایی صادرات بر افزایش صادرات در صنعت خشکبار.نشریه علمی پژوهشی مدیریت کسب و کارهای بین المللی، (3)1، صص. 103-123.. doi: 10.22034/jiba.2019.7225

نیکبخت، محمد رضا و پور باقریان، علیرضا. 1399. ارائه مدل چسبندگی هزینه ‌بر اساس سرمایه فکری. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 9(33)، صص. 141-

• Bontis, N., 1998. Intellectual capital: an exploratory study that develops measures and models. Management decision, 36(2), pp.63-76. https://doi.org/10.1108/00251749810204142


• Brooking, A , 1996. Intellectual Capital: Core Assets For The Third Millennium Enterprise. London: International Thomson Business Press.


• Fornell, Customer asset management, capital efficiency, and shareholder value,
  in: Proceedings of the Performance Measurement, Past, Present and Future
  Conference, Cambridge University, UK, July 20, 2000 www. cranfield. ac.
  uk/som/cbp/claeskeynote. htm.


• Casta, J. F., Ramond, O., & Escaffre, L.,Intangible investments and accounting numbers: usefulness, informativeness and relevance on the European stock markets (No. halshs-00170959). ‌


• Castilla-Polo, F., & Ruiz-Rodriguez, C. , Content analysis within intangible assets disclosure: a structured literature review. Journal of Intellectual Capital, 18(3), pp.506-543. https://doi.org/10.1108/JIC-11-2016-0123


• Cazavan-Jeny, A. , Le ratio market-to-book et la reconnaissance des immatériels–une étude du marché français. Comptabilité-Contrôle-Audit, 10(2), pp.99-124. https://doi.org/3917/cca.102.0099


• Chang, S.-L., 2007. Valuing intellectual capital and firms’ performance: Modifying Value Added Intellectual Capital Coefficient (VAIC) in Taiwan IT industry. Thesis for the degree of doctoral of Business Administration, AGENO School of Business, Golden Gate University


• Chen, J., Zhu, Z., & Xie, H. Y. , Measuring intellectual capital: a new model and empirical study. Journal of Intellectual capital, 5(1), pp.195-212. https://doi.org/10.1108/14691930410513003


• Chen, M. C., Cheng, S. J., & Hwang, Y., 2005. An empirical investigation of the relationship between intellectual capital and firms’ market value and financial performance. Journal of intellectual capital, 6(2), pp.159-176. https://doi.org/10.1108/14691930510592771


• Chu, P. Y., Lin, Y. L., Hsiung, H. H., & Liu, T. Y. , Intellectual capital: An empirical study of ITRI. Technological Forecasting and Social Change, 73(7), pp.886-902. https://doi.org/10.1016/j.techfore.2005.11.001


• Cohen, S., & Kaimenakis, N. , Intellectual capital and corporate performance in knowledge‐intensive SMEs. The Learning Organization, 14(3), pp.241-262. https://doi.org/10.1108/09696470710739417 ‌


• De-Castro, m., Delgado- Verde, G., Lopez-Saez., M., & Navaz-Lopez, J. E., 2011.
  Towards an Intellectual Capital –Based View of the Firm: Origins and Nature. Journal of
  Business Ethics. Vol.98(4), pp. 649-662. https://doi.org/10.1007/s10551-010-0644-5


• Edvinsson, L. , Developing intellectual capital at Skandia. Long range planning, 30(3), pp.366-373. https://doi.org/10.1016/S0024-6301(97)90248-X


• Grasenick, K., & Low, J. , Shaken, not stirred: defining and connecting indicators for the measurement and valuation of intangibles. Journal of intellectual capital, 5(2), pp.268-281. https://doi.org/10.1108/14691930410533696 ‌


• Harris, R., McAdam, R., McCausland, I., & Reid, R. , Knowledge management as a source of innovation and competitive advantage for SMEs in peripheral regions. The International Journal of Entrepreneurship and Innovation, 14(1), pp.49-61. https://doi.org/10.5367/ijei.2013.0105


• Iswatia, S., & Anshoria, M. , 2007. The influence of intellectual capital to financial performance at insurance companies in Jakarta Stock Exchange (JSE). In Proceedings of the 13th Asia Pacific Management Conference, Melbourne, Australia 1393-1399. ‌


• Lee, C. C., & Lin, C. K. , 2019. The major determinants of influencing the operating performance from the perspective of intellectual capital: Evidence on CPA industry. Asia Pacific Management Review, 24(2), pp.124-139. https://doi.org/10.1016/j.apmrv.2018.01.006


• Lev, B. , Intangibles: management. Measurement, and Reporting, Brookings Institution Press.‌


• Lev, B., & Sougiannis, T. , The capitalization, amortization, and value-relevance of R&D. Journal of accounting and economics, 21(1), pp.107-138.‌


• Lev, B., & Zarowin, P. , The boundaries of financial reporting and how to extend them. Journal of Accounting research, 37(2), pp.353-385. https://doi.org/10.2307/2491413


• Liu, C. H., & Jiang, J. F. , Assessing the moderating roles of brand equity, intellectual capital and social capital in Chinese luxury hotels. Journal of Hospitality and Tourism Management, 43, pp.139-148. https://doi.org/10.1016/j.jhtm.2020.03.003


• Lu, H. P., & Dzikria, I. , 2023. The role of intellectual capital and social capital on the intention to use MOOC. Knowledge Management Research & Practice, 21(1), pp.29-40. https://doi.org/10.1080/14778238.2020.1796543


• Marr, B. , Measuring and benchmarking intellectual capital. Benchmarking: An International Journal, 11(6), pp.559-570. https://doi.org/10.1108/14635770410566474


• , 2013. Supporting Investment in Knowledge Capital, Growth and Innovation, OECD Publishings.


• ‌Olsson, B. , Annual reporting practices: information about human resources in corporate annual reports in major Swedish companies. Journal of Human Resource Costing & Accounting, 6(1), pp.39-52. https://doi.org/10.1108/eb029071


• Pablos, P. O. D. , 2005. Intellectual capital reports in India: lessons from a case
  Journal of Intellectual Capital, Vol. 6 No. 1, pp. 141-149 https://doi.org/10.1108/14691930510574717


• Pinto, V. L., & Tomé, E. , What is the relationship between tax literacy and intellectual capital of the certified accountant in Portuguese SMEs tax performance. Organizational Culture and Leadership's Impact on a Safety Program Change Model, 323.


• Pucar, S. , The influence of intellectual capital on export performance. Journal of Intellectual Capital, 13(2), pp.248-261. https://doi.org/10.1108/14691931211225715


• Pulic, A. , MVA and VAIC™ Analysis of Randomly Selected Companies from FTSE 250, Austrian Intellectual Capital Research Center, Graz–London.


• Riahi‐Belkaoui, A. , Intellectual capital and firm performance of US multinational firms: A study of the resource‐based and stakeholder views. Journal of Intellectual capital, 4(2), pp.215-226. https://doi.org/10.1108/14691930310472839


• Rivera, J. M., Muñoz, M. J., & Moneva, J. M. , 2017. Revisiting the relationship between corporate stakeholder commitment and social and financial performance. Sustainable Development, 25(6), pp.482-494. https://doi.org/10.1002/sd.1664


• Roos, J., Edvinsson, L., & Dragonetti, N. C. , 1997. Intellectual capital: Navigating the new business landscape. Springer.


• Skinner, D. J., 2008. Accounting for intangibles–a critical review of policy recommendations. Accounting and business research, 38(3), pp.191-204. https://doi.org/10.1080/00014788.2008.9663332


• Stewart, T. A. , 1997. Intellectual capital. London: Nicholas Brealey Publishing.


• Swart, J., 2006. Intellectual capital: disentangling an enigmatic concept. Journal of Intellectual capital, 7(2), pp.136-159. https://doi.org/10.1108/14691930610661827


• Tan, H., Plowman, D., & Hancock, P., 2007. Intellectual capital and financial returns of companies. Journal of Intellectual capital, 8(1), pp.76-95. https://doi.org/10.1108/14691930710715079


• Xu, J., & Wang, B. , 2018. Intellectual capital, financial performance and companies’ sustainable growth: Evidence from the Korean manufacturing industry. Sustainability, 10(12), 4651. https://doi.org/10.3390/su10124651 ‌


• Ying, Q., Hassan, H., & Ahmad, H. , 2019. The role of a manager’s intangible capabilities in resource acquisition and sustainable competitive performance. Sustainability, 11(2), 527. https://doi.org/10.3390/su11020527


• Zou, X and T-C Huan. , 2017. A study of the intellectual capital’s impact on listed banks’
  performance in China. African Journal of Business Management. 5(12), pp.5001-5009.