الهامات قدسی و القائات شیطانی از دیدگاه ملاصدرا

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

سیدصدرالدین طاهری ¹ (*استاد دانشگاه علامه طباطبایی)
منا فریدی خورشیدی ² (دانش آموخته مقطع کارشناسی ارشد رشته فلسفه و کلام دانشگاه علامه طباطبایی)

تاریخ دریافت : 1394/03/01 تاریخ پذیرش : 1394/03/01 تاریخ انتشار : 1391/01/01

کلید واژه: نفس, الهام, القاء, وسوسه, ملائکه‌الله, شیطان,

چکیده مقاله :

نفس انسانی، در طی قوس صعود، بر مبنای حرکت جوهری و اشتدادی خود، به مرتبه‌ای دست می‌یابد که آماده دریافت انواع خطورات می‌گردد. خاطر بر دو نوع است. دسته‌ای الهی است که از جانب خداوند بر قلب آدمی وارد می‌گردد که الهام نامند و دسته‌ای نیز از جانب شیطان بر قلب انسان فرود می‌آید که القاء نامند. گاهی الهامات قدسی با‌واسطه صورت می‌پذیرد و گاهی نیز بدون واسطه. در الهامات قدسی با‌واسطه، نیازمند وسائطی هستیم که الهامات را از جانب حق‌تعالی بر قلب آدمی وارد سازد. یکی از وسائط الهام، ملائکه هستند. نقطه مقابل الهام، القاء می‌باشد که از جانب شیطان صورت می‌پذیرد. کشمکش میان سپاه فرشته و جنود شیطان، در نفس آدمی، همیشگی است. زمانی که نفس به ذکر خداوند مشغول باشد، شیطان از او دور گشته و الهام فرشته صورت می‌پذیرد. این در حالی است که شاهد همکاری همه‌جانبه قوای نفس، تحت سیطره قوه قدسیه باشیم. در مقابل، هنگامی که نفس به واسطه شهوانیات، از یاد خداوند غافل گردد، شیطان به واسطه تسخیر قوه وهمیه، مجال القاء از راه-های گوناگون را می‌یابد. کشمکش شیطان و فرشته در نفس آدمی تا جایی ادامه می‌یابد که یکی از این دو، فاتح کارزار نفس گردند که در اکثر آدمیان، به جهت غلبه شهوت، فاتح اصلی، شیطان و جنود او می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Human spirit in his trans-substantial and intensifying motion toward ascending ark (qaws su‘ūdi) goes up to a level in which he deserves to receive some kinds of internal impulses (khawatir). These internal impulses are divided into two types: some of them come from God which are revealed to man’s heart and are called divine inspiration (ilhām) and others come from evil sources and are called evil inspiration or temptation (ilqā’). Divine inspiration occurs either through a mediator or directly and without mediator. Therefore, the mediated inspiration are mediated or explained by a mediator, usually an angel. Ilqā’, the exact opposite of ilhām, is a demonic inspiration. The straggle between angelic and demonic forces, in man’s heart, is an unending straggle. Dhikr (reciting the names of God) pushes the demonic forces away so the angelic ones will become dominant. It happens when all forces of man’s soul completely cooperate with each other, under the dominance of Divine Power (quwwa qudsīya). But when man’s soul engages in sensual desires and ignores God’s remembering the estimative faculty (quwwa wahmīya) will become dominant and it provides an opportunity for demonic forces. This straggle will continue until one side triumph over the other. However, in most people, because of the dominance of sensual desires, evil forces will become victorious.

منابع و مأخذ:

    قرآن کریم، ترجمه­ مجتبوی، سید­جلال­الدین، تهران، انتشارات حکمت، 1371ش.

1. ابن­سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، التحقیق: مجتبی الزارعی،قم، بوستان کتاب، 1429ق.


2. ابن­منظور، محمد بن مکرم، لسان­العرب،  دار صادر،بیروت، بی­تا.


3. جوادی­آملی­، عبدالله، عین النضّاخ،  نشر إسراء، قم،1387ش.


4. دهخدا، علی­اکبر، لغت­نامه،  دانشگاه تهران،تهران، 1346ش.


5. رازی، فخر­الدین، التفسیر الکبیر،  مطبعه البهیه المصریه،مصر، بی­تا.


6. سجادی، سید­جعفر، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی،  انتشارات طهوری، تهران،1383ش.


7. سعیدی، گل بابا،  فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن­عربی،  انتشارات شفیعی،تهران، 1384ش.  


8. صدرالمتألهین شیرازی، محمد بن ابراهیم،  الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه،به کوشش غلامرضا اعوانی،  بنیاد حکمت اسلامی صدرا،تهران، 1383ش.


9. ------------------، رساله­ی سه اصل، دانشگاه تهران،تهران،1340ش.


10. -------------------،  شرح اصول کافی، ترجمه: محمد خواجوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،تهران، 1383ش.


11. -------------------،  الشواهد الربوبیه فی المنهاج السلوکیه، تصحیح و تعلیق: سید­جلال­الدین آشتیانی،  بوستان کتاب،قم، 1382ش.


12. --------------------، المبدأ والمعاد فی الحکمه المتعالیه، تصحیح: محمد ذبیحی و جعفر شاه نظری،  بنیاد حکمت اسلامی صدرا،تهران، 1381ش.


13. -------------------،  المظاهر­الالهیه،  انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی،قم، 1377ش.


14. -------------------، مفاتیح­الغیب، تصحیح: نجفقلی حبیبی،بنیاد حکمت اسلامی صدرا،تهران، 1386ش.


15.  طباطبایی، سید­محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن،  دار­الکتب الاسلامیه،تهران، 1379ش.


16.  طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین،  مکتب النشر الثقافه الاسلامیه،قم، 1408ق


17. غزالی، ابوحامد محمد، احیاء علوم­الدین، دار­المعرفه،بیروت، 1425ق.


18. فیض­کاشانی، محسن، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق: علی اکبر الغفاری، دفتر انتشارات اسلامی،قم، بی­تا.


19. گوهرین، سید­صادق، شرح اصطلاحات تصوف،  زوّار،تهران، 1376ش.


20. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار،  دار احیاء التراث العربی،بیروت، 1403 ق.


21. نراقی، محمدمهدی، مشکلات العلوم،  مؤسسه­ مطالعات و تحقیقات فرهنگی،تهران، 1367ش.