تحلیل انتقادی حقیقت گزاره های اخلاقی در پرتو تبیین افعال انسان

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

رضا کایدخورده ¹ (دانش‌آموخته دکترای فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران)
قاسمعلی کوچنانی ² (دانشیار دانشگاه تهران)

تاریخ دریافت : 1394/05/02 تاریخ پذیرش : 1394/06/10 تاریخ انتشار : 1394/07/01

کلید واژه: ادراکات اعتباری, علامه طباطبایی, حقیقت گزاره‌های اخلاقی, اصول کلی اخلاق, تحلیل فعل, ملاک اعتبار,

چکیده مقاله :

سرنوشت بسیاری از مباحث اختلافی فلسفه اخلاق به این مسأله گره خورده است که حقیقت گزاره‌های اخلاقی چیست؟ در این‌باره دو نظریه عمده وجود دارد؛ عده‌ای اصول کلی اخلاق را حکایت‌گر از عالم خارج می‌دانند و گروهی منکر این حکایت‌گری‌اند. مناقشه این دو گروه امروزه نیز ادامه دارد. به نظر نگارندگان این مقاله، گره بحث در این مناقشه مبنایی با مباحث انسان‌شناسی باز می‌شود. معتقدان به حکایت‌گری گزاره‌های اخلاقی دو راه بیش ندارند: یا باید نشان دهند که بدون طرح عناصر غیر حکایت‌گر نیز می‌توان مسائل مرتبط با اخلاق را حل‌وفصل کرد یا دست‌کم نشان دهند که عناصر غیر حکایت‌گر در اصول کلی اخلاق جایگاهی ندارد. بنابراین، برای قضاوت درست میان این دو گروه، باید از دو امر بحث کرد: ضرورت وجود ادراک اعتباری و ملاک اعتبار. گروه مقابل، در پرتو تبیین افعال اختیاری انسان اثبات می‌کنند که هر دو راه مسدود است؛ اولاً، بدون اعتقاد به ادراکات اعتباری نمی‌توان افعال انسان را تبیین کرد، ثانیاً، گزاره‌های اخلاقی ـ‌به‌ویژه اصول کلی اخلاق‌ـ از ملاک اعتبار برخوردارند و بنابراین، اعتباری و غیرحکایت‌گرند.

چکیده انگلیسی:

The destiny of many issues in the moral philosophy is tied to this subject namely the truth of moral propositions. There are two main theories about it; some believe that the universal principles of ethics reflect the external world and the others deny that. Conflictions between these scholars have been continued intensively, to now. According to the author, this problem in moral philosophy will be solved basically by Anthropology. In the other word, for the proponents of the reflective moral propositions, only will be two options: 1) they have to show that the ethical issues can also be resolved without discussing on the reflective elements. 2) Or at least they need to explain that the non-reflective elements must be ignored in the moral general principles. Therefore, for judging appropriately between these two groups, should be discussed on two affairs: "the necessity of abstractive perceptions" and " the criteria of derivation" .The other group, in the light of the explanation of voluntary human actions, proves that above mentioned ways are blocked. Firstly, human actions cannot be explained without believing in derivative perceptions, secondly, ethical propositions, particularly the universal principles, have standard of the derivation, therefore they are abstractive and non-reflective.

منابع و مأخذ:

جوادی، محسن (1382/ زمستان) «توجیه جاودانگی اصول اخلاقی بر مبنای نظریه اعتباریات از دیدگاه شهید مطهری»، قبسات، ص53-68.

حائری یزدی، مهدی (1361) کاوش‌های عقل عملی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.

سبحانی، جعفر (1382) حسن و قبح عقلی یا پایه‌های اخلاق جاودان، قم: مؤسسه امام صادق(ع).

سروش، عبدالکریم (1358) دانش و ارزش، پژوهشی در ارتباط علم و اخلاق، تهران: انتشارات آسمان.

طباطبایی، محمدحسین (1380) اصول فلسفه و روش رئالیسم، به همراه پاورقی‌های شهید مطهری، ج2، تهران: انتشارات صدرا.

همو. (1385) نهایة الحکمه، تصحیح و تعلیقات غلامرضا فیاضی، ج4، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

همو. (1428الف) مجموعه رسائل الانسان و العقیده، قم: انتشارات مکتبة فدک لإحیاء التراث.

همو. (1428ب) مجموعه الرسائل العلامه الطباطبایی، قم: انتشارات مکتبة فدک لإحیاء التراث.

لاریجانی، صادق (1384) «استدلال در اعتباریات»، پژوهش‌های فلسفی‌ـ کلامی، شماره 24، ص4-30.

مصباح یزدی، محمدتقی (1386) فلسفه اخلاق، تهران: انتشارات بین‌الملل.

مطهری، مرتضی (1378) نقدی بر مارکسیسم، در مجموعه آثار، ج13، تهران: انتشارات صدرا.

همو. (1380) «پاورقی بر اصول فلسفه و روش رئالیسم» در طباطبایی، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج2، تهران: انتشارات صدرا.

همو. (1384) کلیات علوم اسلامی، در مجموعه آثار، ج22، تهران: انتشارات صدرا.

مظفر، محمدرضا. (1373) المنطق، قم: انتشارات سیدالشهدا.