فلسفه مابعدالطبیعه در نظام سینوی ( براساس بازخوانی مقالهاول الاهیات شفا)

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

سیدصدرالدین طاهری ¹ ( استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی )
معصومه سلیمان میگونی ² ( دانشجوی دکتری رشته فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات )

تاریخ دریافت : 1394/03/01 تاریخ پذیرش : 1394/03/01 تاریخ انتشار : 1391/04/01

کلید واژه: فلسفه مابعد الطبیعه, موضوع فلسفه, ارسطو, ابن سینا, موجود بماهوموجود, امورمفارق,

چکیده مقاله :

گرچه بحث از رشته فلسفی مستقلی تحت عنوان متافلسفه (Metaphilosophy) پیشینه چندانی ندارد، وبویژه بعد از تاملات جدی کانت در باب هویت معرفتی فلسفه آغاز ودر دهه 1960 به عنوان یک موضوع جدی طرح شده است. اما از همان آغاز ظهورتفکر فلسفی در یونان _ هرچند به نحو جنبی وپراکنده _بحث از چیستی خود فلسفه ومباحثی چون موضوع ، غایت وروش فلسفه یکی از مباحث فلسفی بوده وارسطو چنانکه در این مقاله بدان پرداخته ایم در مواضع متعددی به تامل در چیستی فلسفه پرداخته است ودر میان موضوعات گوناگون ،موجود بما هوموجود و امور مفارق را از موضوعات عمده فلسفه دانسته است.بعدها ابن سینا به نحو تفصیلی اولین مقاله الهیات شفا (بویژه فصول اول ودوم) را به این بحث اختصاص داده ونظر فوق را ضمن یک بحث سلبی درباب آنچه موضوع فلسفه نیست بلکه از مسایل آنست( خدا و مسب الاسباب ) ویک بحث ایجابی درباب آنچه موضوع فلسفه است ( موجود بماهوموجود وامور مفارق) به مسند تحقیق نشانده است.این مقاله کوشیده تا به تاملات انتقادی در دیدگاه ابن سینا در باب موضوع فلسفه ورابطه آن با امور مفارق، طبیعیات وریاضیات ودر واقع به نقد متافلسفه ابن سینا در الهیات شفا بپردازد.

چکیده انگلیسی:

Debate over an independent philosophical field under the title of Metaphilosophy is rather a new one and has particularly begun with Kant’s serious reflections on the cognitional nature of philosophy and by the 1960s reaches its climax as a serious issue. However, from the outset of philosophical thinking in Greece– although sporadically– debate over the nature of philosophy and its subject, method and end has been one of the important issues of philosophy. Aristotle, as will be discussed in this article, on several occasions reflects on the nature of philosophy and enumerates its main subjects such as “being as being” and “separate substance”.  Afterwards, Avicenna elaborately explained this issue in the first essay of Kitāb Al-Shifāʾ, especially in the first two chapters of it. He elaborates it, on the one hand, by a negative approach and discusses things which are not the subjects of philosophy but are its problems, such as God and the Cause of causes, and on the other hand, by an affirmative approach discusses the subjects of philosophy, such as “being as being” and “separate substance”. This article tries to survey Avicenna’s views on the subject of philosophy and its relation with separate substance, physics and mathematics.  In fact, it criticizes the Avicenna’s Metaphilosophy of Kitāb Al-Shifāʾ.

منابع و مأخذ:

- ابراهیمی دینانی،غلامحسین،قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، ج 2 ، مؤسسه‏ مطالعات وتحقیقات فرهنگی،تهران،1366ش.

2-ابن حزم اندلسی، علی بن احمد بن حزم، مراتب‏العلوم، به کوشش احسان عباس و محمد علی خاکساری، بنیاد پژوهشهای اسلامی،مشهد،1369ش.

3- ابن سینا، الشفا (الالهیات)، راجعه وقدم له ، ابراهیم مدکور،انتشارات ناصر خسرو،تهران،1363ش.

4- ارسطو،متافیزیک،ترجمه دکتر شرف الدین خراسانی،نشر گفتار،تهران، 1366ش.

5- اکریل، جى.ال، ارسطوى فیلسوف، ترجمه علیرضا آزادى، حکمت، تهران،1380ش.

6- الرازی، فخرالدین، منطق‌الملخص، به کوشش احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری نژاد،دانشگاه امام صادق،تهران، 1381ش.

7- الرازی، قطب الدین، شرح مطالع الانوار، نجفی،قم، بی‌تا

8- برن ژان،ارسطو و حکمت مشاء،ترجمه دکتر ابوالقاسم پورحسینی،موسسه‏ انتشارات امیر کبیر،تهران، 1373ش.

9- راس، دیوید، ارسطو، ترجمه مهدی قوام صفری،فکر روز،تهران، 1377ش.

10- خراسانی ،شرف الدین ،ترجمه متافیزیک ارسطو(پیشگفتار مترجم)،نشر گفتار،تهران، 1366ش.

11-  صدرالدین محمد شیرازی،ملاصدرا، الحکمة المتعالیه فی الاسفار الاربعة،ج1،اشراف استاد سید محمد خامنه ای، به کوشش دکتر غلامرضا اعوانی، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا،تهران،1383ش.

12- طاهری، صدر الدین، فلسفه فلسفه، در « خرد جاودان : جشن نامه استاد سید جلال الدین آشتیانی صص459-431، به کوشش علی اصغر محمدخانی و حسن سید عرب،انتشارات هرمس،1374ش.

13-طاهری،صدرالدین ، مرزبندی روش شناسانه میان دانش موجود بما هو موجود و دانش مفارقات، فصلنامه خردنامه صدرا،  شماره 53،صص18-4، پاییز 1387ش.

14- طاهری عراقی، احمد، تقسیم بندی علوم از نظر غزالی،مجله  معارف، ش3 /1363، ص81-89،1363ش.

15- فرامرز قراملکى، احد، «قاعده موضوع کل علم ما یبحث فیه عن عوارضه الذاتیة»، مقالات و بررسیها، دفتر 53ـ54، 1371ـ1372ش، ص 123ـ158.

16- فخری، ماجد، ارسطاطالیس، بیروت، بی‌نا، 1958م

17- کانت،ایمانوئل ،تمهیدات:مقدمه ای برای هرما بعد الطبیعه آینده که به عنوان یک علم عرضه شد ، ترجمه غلامعلی حداد عادل مرکزنشر دانشگاهی،1367ش.

18- کانت،ایمانوئل،سنجش خرد ناب،ترجمه دکتر میر شمس الدین ادیب سلطانی، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، تهران 1362ش.

19-مصباح یزدی،محمد تقی،تعلیقات بر نهایة الحکمة،انتشارات الزهرا، 1363ش.

20- مصباح یزدی،محمد تقی ،سلسله دروس شرح نهایه الحکمة،ج 1،به کوشش ع.عبودیت،موسسه‏ انتشارات امیر کبیر،تهران، 1374ش.

21-مصباح یزدی،محمدتقی،شرح الهیات شفاء ،ج1،به کوشش محمدباقر ملکیان، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی,1382ش.

22-مطهری،مرتضی،آشنایی با علوم اسلامی،ج 1:منطق و فلسفه،انتشارات صدرا، 1369

23-مطهری،مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم ،ج 1  ،انتشارات صدرا، 1379

24- مطهری،مرتضی،مجموعه آثار،ج 7،انتشارات صدرا، 1374ش.

25-لازی،جان ،درآمدی تاریخی به فلسفه علم ،ترجمه علی پایا، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت) ,1377ش.

26-لایودن، لاری،زوال مسأله ی تحدید،ترجمه حسن میانداری،فصلنامه حوزه ودانشگاه، شماره 34، بهار 1382ش.

27-لاکوست،ژان، فلسفه در قرن بیستم،ترجمه رضا داوری اردکانی،انتشارات سمت،1380 ش.

28- مک کواری، جان، فلسفه وجودی ، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی ، تهران ، هرمس ،1377 ش.

(1): BUNNIN، NICHOLAS(Edited by)،The Blackwell Dictionary of Western Philosophy:Blackwell publishing،2009

(2): The new Encyclopedin Britanica. Propeadia, Outline ofknowledge and Guide to Britanica. Chicaga, Encyclopedia,Britanica, 1998.