نقش بدن در پیدایش علم حسی از نظر ابن‌سینا و ملاصدرا

محورهای موضوعی :  پژوهشهای معرفت شناختی

جواد پارسایی ¹ , حسین غفاری ²

1 - دانشجوی دکتری دانشگاه باقرالعلوم
2 - دانشیار دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1395/08/18 تاریخ پذیرش : 1396/06/01 تاریخ انتشار : 1396/06/01

کلید واژه: مجرد, ملاصدرا, ابن‌سینا, علم حسی, نقش بدن, ادراکات حسی, مادی,

چکیده مقاله :

اولین مرتبة علم حصولی که برای انسان حاصل می‌شود، علم حسی است. علم حسی زمینة پیدایش علم خیالی، وهمی و عقلی است؛ ازاین رو بحث از کیفیت پیدایش علم حسی دارای اهمیت است. از آنجا که علم حسی از طریق حواس ظاهری برای انسان حاصل می‌شود، این سؤال مطرح می‌شود که در فرآیند پیدایش ادراکات حسی، بدن و ابزار و آلات بدنی چه نقشی را ایفا می‌کند؟ آیا بدن دارای نقش اصیل و بالذات است یا اینکه نقش بدن و امور بدنی ابزاری و بالعرض است؟ ابن‌سینا و ملاصدرا در مباحث علم النفس و علم و ادراک دارای مبانی خاصی هستند که سبب تفاوت دیدگاه آنها در این مسئله شده است. در این نوشتار ابتدا به برخی از مبانی ابن‌سینا و ملاصدرا در این مسئله پرداخته شده است و در ادامه دیدگاه این دو فیلسوف در مورد نقش بدن در پیدایش علم حسی مورد تبیین و بررسی قرار گرفته است و این نتیجه به دست آمده که از نظر ابن‌سینا ادراکات حسی، مادی و منطبع در مغز است؛ ازاین رو بدن و امور بدنی نقش اساسی و اصیلی در پیدایش ادراکات حسی دارد، اما از نظر ملاصدرا علم و ادراک حسی مجرد از ماده است و بدن و امور بدنی نقش ابزار و علت معده را ایفا می‌کند.

چکیده انگلیسی:

The first level in acquired knowledge which is achieved by human beings, is sensory knowledge. By sensual knowledge, the imaginary and rational knowledge are made. Hence, discussion on the quality of sensual perception is important. Since the sensory knowledge is provided by external senses, the question arises about the process of emergence of perceptions, what role does the body and its faculties play? Do the body and its faculties have played a role in itself or by accident? Ibn Sina and Mulla Sadra's discussion on psychology and knowledge and perception has certain principles which lead to the different views on this issue. first of all, in this paper Mulla Sadra and Avicenna’s elements on the question have been explained and then their approach to the body role in appearance of sensual knowledge has been taken into consideration. As a result, according to Avicenna’s sensual perception is material and done by the brain, therefore, the body and its faculties have the main role in emergence of the perception, but according to Mulla Sadra, sensual perception is immaterial entirely, and body and its faculties are regarded as an instrument and preparatory cause.

منابع و مأخذ:

ابن­سینا؛ (2007). أحوال النفس رسالة فی النفس و بقائها و معادها. پاریس: دار بیبلیون.

همو؛ (1363). المبدأ و المعاد. چاپ ‌اول، تهران: موسسه مطالعات اسلامی.

همو؛ (1371). المباحثات. چاپ اول، قم: بیدار.

همو؛ (1375). الإشارات و التنبیهات. چاپ اول، قم: نشر البلاغه.

همو؛ (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.

همو؛ (1404). التعلیقات. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

همو؛ (1405). الشفاء – المنطق. قم: مرعشی نجفی.

همو؛ (1417). النفس من کتاب الشفاء. تحقیق حسن حسن­زاده آملی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

همو؛ (1418). الإلهیات من کتاب الشفاء. تحقیق حسن حسن­زاده آملی، چاپ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

همو؛ (1953). رسائل ابن­سینا. استانبول: دانشکده ادبیات استانبول.

همو؛ (1980). عیون الحکمة. چاپ دوم، بیروت: دارالقلم.

همو؛ (2005). القانون فی الطب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

بهمنیار؛ (1375). التحصیل. چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.

حسن­زاده آملی، حسن؛ (1366). اتحاد عاقل به معقول. چاپ دوم، تهران: حکمت.

همو؛ (1385). عیون مسائل النفس و سرح العیون فی شرح العیون. چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.

خسروپناه، عبدالحسین و دیگران؛ (1389). هستی­شناسی معرفت. چاپ اول، تهران: امیرکبیر.

رازی، قطب­الدین؛ (1375). المحاکمات. چاپ اول، قم: نشر البلاغه.

السبزواری، ملاهادی؛ (1379). شرح المنظومه. تهران: نشر ناب.

سهروردی، شهاب­الدین؛ (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. چاپ دوم، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شهرزوری، شمس­الدین؛ (1372). شرح حکمة الاشراق. چاپ اول، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شیرازی، قطب­الدین؛ (1388). شرح حکمه الاشراق (به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین). تحقیق محمد موسوی، چاپ اول، تهران: حکمت.

الطباطبایی، محمد حسین؛  (بی­تا). نهایة الحکمة (مع تعلیقیة الفیاضی). چاپ چهارم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

طوسی، خواجه نصیرالدین؛ (1375). شرح الإشارات و التنبیهات (مع المحاکمات). چاپ اول، قم: نشر البلاغه.

عبودیت، عبدالرسول؛ (1392). نظام حکمت صدرائی. ج3، چاپ دوم، تهران: سمت.

فارابی؛ (1405). الجمع بین رأی الحکیمین. چاپ دوم، تهران: انتشارات الزهراء.

فعالی، محمدتقی؛ (1376). ادراک حسی از دیدگاه ابن­سینا. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

ملاصدرا؛ (1360). اسرار الآیات، تحقیق خواجوی. چاپ اول، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.

همو؛ (1302). مجموعه الرسائل التسعه. چاپ اول، قم: مکتبه المصطفوی.

همو؛ (1354). المبدا و المعاد. چاپ اول، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.

همو؛ (1363). مفاتیح الغیب. چاپ اول، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.

همو؛ (1387). رساله فی اتحاد العاقل و المعقول. مصحح بیوک علیزاده، چاپ اول، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

همو؛ (1417). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. چاپ اول، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.

همو؛ (1420). مجموعه رسائل فلسفی صدر المتألهین. چاپ دوم، تهران: حکمت.

همو؛ (1981). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (معروف به اسفار). چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

همو؛ (بی‌تا). الحاشیة علی إلهیات الشفاء. قم: بیدار.

همو؛ (1422). شرح الهدایة الاثیریه. چاپ اول، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.