ارائه چارچوبی برای گزارشگری مالی بانک‌ها در ایران با رویکرد بانکداری اسلامی

محورهای موضوعی : اقتصاد مالی

مرتضی درویشی ¹ (گروه حسابداری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران)
رضا نظری ² (گروه حسابداری، واحدکرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران)
بهمن بنی مهد ³ (گروه حسابداری، واحدکرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران)
مهدی مرادزاده فرد ⁴ (گروه حسابداری، واحدکرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/07/17 تاریخ پذیرش : 1401/09/22 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: کیفیت گزارشگری, واژه‌های کلیدی: چارچوب گزارشگری مالی بانک‌ها در ایران, نظریه‌پردازی زمینه بنیان,

چکیده مقاله :

چکیدهبه منظور ارائه چارچوبی برای گزارشگری مالی بانک‌ها در ایران با نظر به ویژگی‌های حاکم بر سیستم بانکی از روش پژوهش کیفی و رویکرد مبتنی بر نظریه‌پردازی زمینه بنیان استفاده شد. در ابتدا با اخذ نظرات خبرگان حرفه حسابداری و حسابرسی به بررسی عوامل تأثیرگذار بر کیفیت گزارشگری در سیستم بانکی ایران پرداخته شد. در ادامه مدلی شامل شرایط علّی، عوامل مداخله‌گر و راهبردهای مربوط به کیفیت گزارشگری و پیامدهای آن ارائه گردید. اصلاح ساختار عملیات نظام بانکی، اصلاح ساختار نظارتی بانک مرکزی، آموزش کارکنان، ایجاد ابزارهای اسلامی جدید، اعمال نظارت شرعی، اصلاح قانون عملیات بانکی بدون ربا، ایجاد ابزارهای سیاست پولی منطبق با شریعت و پیاده‌سازی ضوابط فقهی به‌عنوان مهم‌ترین متغیرهای زمینه‌ساز و عادت، نظریات متفاوت فقها، سفته‌بازی، صوری بودن فعالیت‌ها، ضعف‌های قانونی، ضعف در نظارت شرعی، هزینه بر بودن، مقولة ربا، تفارق قلمرو مباحث دینی با مباحث علمی و تعارض میان نظریه‌های اقتصاد اسلامی و نظریه‌های متعارف اقتصادی به‌عنوان مهم‌ترین متغیرهای بازدارنده شناخته شد. همچنین بهترین روش برای ارائه بهینة حقوق صاحبان سپرده، دسته‌بندی سپرده‌گذاران در طبقه‌ای جداگانه همانند حقوق صاحبان سهام تشخیص داده شد و به‌منظور تحقق عدالت و دستیابی سپرده‌گذاران به حقوق حقه، تبعیت این طبقه از تئوری مالکیت عنوان شد. نتایج معنی‌داری در پیاده‌سازی گزارشگری مالی بانک‌ها در ایران با رویکرد بانکداری اسلامی به دست آمدکه در صورت پیاده سازی مراتب منجر به بهبود عدالت، توزیع مناسب ثروت، بهبود عملکرد، امنیت شغلی، رعایت شرع، ساختار مناسب نظام بانکی، توسعه پایدار اقتصادی و در نهایت اخلاق اسلامی خواهد شد.

چکیده انگلیسی:

AbstractObjective: The purpose of this study is to provide a framework for financial reporting of banks ‎in Iran according to the characteristics of the banking system.‎Methods: in this research, the qualitative research method and the approach based on ‎Grounded theory have been used. First, by obtaining the opinions of accounting and auditing ‎experts, related managers in the Auditing Organization, the factors affecting the quality of ‎reporting in the Iranian banking system are examined. Finally, a model including causal ‎conditions, intervening factors and context, as well as strategies related to quality, reporting ‎and its consequences are presented.‎Results: According to the results of the research, reforming the operating structure of the ‎banking system, reforming the supervisory structure of the central bank, training staff, creating ‎new Islamic tools, applying sharia supervision, amending the law on interest-free banking, ‎creating monetary policy tools in accordance with Sharia and implementing jurisprudential ‎criteria as the most important Background variables  and habit, different theories of jurists, ‎speculation, formalities of activities, legal weaknesses, weakness in religious supervision, costly ‎ness, the category of usury, the separation of the realm of religious issues with scientific issues ‎and the conflict between theories of Islamic economics and conventional economic theories. ‎Were identified as the most important inhibitory variables.‎Conclusion: the implementation of financial reporting of banks in Iran with the approach of ‎Islamic banking, leads to justice, proper distribution of wealth, performance improvement, job ‎security, compliance with Sharia, proper structure of the banking system, sustainable economic ‎development and finally Islamic ethics.‎

منابع و مأخذ:

‏فهرست منابع ‏

• رحیمی، رضا، (1400)، ابعاد شناسی چالش‌های پیشروی نهادینه‌سازی نظام بانکداری اسلامی، اولین همایش ملی علوم‌انسانی و حکمت اسلامی، تهران، ‏صص 18-20.‏


• حصارزاده، رضا. (1395). مقایسه استانداردهای حسابداری ملی، بین‌المللی و آمریکایی، ترمه، صص 57-58.‏


• پورمحمدی، سید حمید و زارع قاجار، فردوس. (1392). نهادهای مالی بین‌الملل اسلامی، جهاد دانشگاهی واحد صنعتی امیرکبیر، صص 121-123.‏


• موسویان، سید عباس و میثمی، حسین. (1397). بانکداری اسلامی - تجارب علمی، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی ج.ا.ا، صص 85-86.‏


• شمسعلی زاده، نگار، (1400)، ماهیت جایگاه بانک در نظام اقتصادی و نارسایی‌های ساختار بانکداری بدون ربا در ایران، ششمین کنفرانس بین‌المللی ‏پژوهش‌های دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام، تهران، صص 17-18.‏


• عرفانی، آمنه، (1400)، مفاهیم بانکداری اسلامی و غیراسلامی، کنفرانس سراسری مطالعات و یافته‌های نوین در مدیریت و حسابداری ایران، قم، صص ‏‏115-117.‏


• رحمانی، علی؛ گل‌محمدی، مریم. (1397) شناسایی چالش‌های فنی بکارگیری ارزش منصفانه در گزارشگری مالی ایران: با تأکید بر الزامات ‏IFRS13‎‏. ‏فصلنامه مطالعات حسابداری،3(25)، صص 387-414‏


• دادگر، یدالله و ناصر الهی، اکبرکشاورزیان. (1396). عقلانیت و اخلاق - پژوهش‌نامه اقتصادی، صص 11-14.‏


• خادمی، سید رضا و همکاران (1401)، بررسی اثرات متغیرهای خاص بانکی و کلان اقتصادی بر سودآوری بانکها(مقایسه مکاتب نئوکلاسیک و پست ‏کنزین)، فصلنامه اقتصاد مالی، دوره14/ شماره53 (پیاپی53) اسفند، صص 246-213.‏


• سادات سلمانی، میرحمید و همکاران (1400)، بکارگیری رویکرد دلفی-فازی جهت تعیین عوامل موثر بر سطح مطلوب ریسک، ساختار بهینه سرمایه و ‏کارایی بانک های ایرانی، فصلنامه اقتصاد مالی، دوره 15، شماره 57، دی، صص 85-55.‏


• باباجانی، جعفر؛ شکرخواه، جواد. (1391) مدل مناسب حسابداری برای بانکداری اسلامی در ایران با تأکید بر عقود مشارکتی. بورس اوراق بهادار 17(5)، ‏صص163-192‏


• سلیمانی امیری، غلامرضا؛ جعفری نسب کرمانی، ندا. (1395). چالش‌های حسابرسی ارزش منصفانه و سایر برآوردها، پژوهش حسابداری6(4)، ‏صص̦128-144.‏


• بهرامی زنوز، پریما و همکاران (1400)، عوامل موثر بر نسبت کفایت سرمایه در نظام بانکداری اسلامی، فصلنامه اقتصاد مالی، دوره 15، شماره54، ‏خرداد، صص 160-137.‏


• خوشبخت، اسماعیل و همکاران (1401)، دین‌داری، اخلاق حرفه‌ای حسابداران و تقلب‌های گزارشگری مالی، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، ‏دوره 14/ شماره 1 (پیاپی 53) بهار، صص 231.‏

• Abdul Hamid, Abdul Halim, 2001: A Study on Islamic Banking Education and Strategyfor the Millinium Malaysian ‎Experience, International Journal of Islamic Financial Service, Vol. 5, No. 2. pp.63-80‎


• Ajlouni, Moh'd Mahmoud (2012) Islamic Banks: Legitimacy, Principles and Applications, Third Edition, Dar ‎ Amman, Jordan. pp. 3-18‎


• Chapra, Umer, Ahmed, Habib, 2002: Corporate governance in Islamic financial institutions, Islamic development bank, ‎pp.80-94 ‎


• Herring, Richard, and Robert Litan, Financial Regulation in the Global Economy, Brookings Institution, 1995. Pp.112-‎‎116‎


• Iqbal,Z, 1997: Islamic financial system :world bank, finance and development.pp.18-19‎


• Iqbal, M.Ahmad,AKhan,T, 1998: Challenges Facing Islamic Banking, Islamic research and training institute, islamic ‎development bank ,occasional paper no.1. ‎


• Karbhari, Yusuf & Naser, Kamal & Shahin, Zerrin, 2004: Problems and Challenges Facing the Islamic Banking System ‎in the West: The Case of the UK, Thunderbird International Business Review, Vol. 46 (5). Pp.14-16‎


• Kareken, John H. "Ensuring Financial Stability", The Search for Financial Stability: The Past Fifity Years (San Francisco, ‎Federal Reserve Bank of San Francisco), 1985 .pp.18-20‎


• Litan, Robert E. What Should Banks Do? , (Washington, D. C.: The Brookings Institution), 1987a. pp.8-10‎


• Merton, Robert C., & Zvi Bodie, "Deposit Insurance Reform: A Functional Approach", Carnegie Rochester Conference ‎Series on Public Policy, June 1993, 38 .pp.18-21‎


• Mills, Paul S. and John R. Presley, 1999, ìIslamic Finance: Theory and Practiceî, London: Macmillan.pp.15-18‎


• Obada, Ibrahim AbdelHaleem (2008) Performance Measures in Islamic Banks, Dar Al-Nafa'es. Amman, Jordan. Pp.20-‎‎22‎


• Rahim salem and Muhammad usman, (2021), loan loss provisions and audit quality: evidence from MENA Islamic and conventional ‎banks,the quarterly review of economics and finance 79, pp.346‎