نمادپردازی در شعر شفیعی کدکنی
محورهای موضوعی : مطالعات نقد ادبی
1 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق
کلید واژه: نماد, شعر معاصر, نمادپردازی, شفیعی‌کدکنی,
چکیده مقاله :
نماد در اصطلاح ادبی یک پدیده‌ی زبانی است که بر معنایی مشخّص دلالت نمی‌کند بلکه زمینه‌ی خلق مفهومی را در ذهن خواننده ایجاد می‌کند. نمادپردازی هر چند در ادبیات کلاسیک فارسی بویژه ادب عرفانی رایج بوده است امّا شاعران نوپرداز معاصر توجّه بیشتر و جدّی‌تری به آن داشته‌اند به‌گونه‌ای که جریان سمبولیسم غنی‌ترین شاخه‌ی شعر معاصر شناخته می‌شود. علّت این امر یکی اوضاع سیاسی اجتماعی جامعه است و دیگر خاصیت چند معنایی و تاویل‌پذیری نماد است که خواننده را در کشف معنی سهیم می‌کند و به این شکل بر ارزش هنری اثر و التذاذ از آن می‌افزاید. شفیعی‌کدکنی از جمله شاعران معاصر است که با رویکرد اجتماعی و انسانی، نمادهای فراوانی را در شعرهایش به کار برده‌است. در این مقاله برای تبیین جایگاه نماد در شعر شفیعی‌کدکنی و شیوه‌ی نمادپردازی وی، پس از مطالعه‌ی شعرها و شناسایی و استخراج نمادها، آنها را در سه دستهی نمادهای خُرد، کلان و اندامیک طبقه‌بندی و تحلیل کرده‌ایم. نتیجه‌ی این بررسی و تحلیل نشان می‌دهد که شفیعی‌کدکنی معمولاً نمادها را از طبیعت یا اسطوره‌ها می‌گیرد و برای مفاهیم و اندیشه‌های اجتماعی و انسانی و گاه فلسفی به کار می‌برد و علاوه بر استفاده از نمادهای مرسوم در سنّت ادبی، نمادهایی را خودش ابداع می‌کند.
In literary terminology symbol is a lingual phenomenon which doesn’t indicate any specific meaning but calls a concept to the reader`s mind. Although symbolization has been common in the classical Persian Literature especially in the mystical Literature It has attracted more attention by contemporary poets so that the symbolization has become the richest branch of contemporary poetry. One reason for this is the social political conditions of the society and the other one is “the association of ideas” feature of symbols which makes the reader more involved in the discovery of meaning and through this process adds to the artistic worth of the work and its better enjoyment. Shafi’e Kadkani is one of the contemporary poets who has used a lot of symbols in his poems with social and humane approach. In this paper for explaining the status of symbol in Shafi’e Kadkani’s poetry and his methods of symbolization after studying the poems and finding then extracting the symbols we have analyzed them in three different groups of restricted, frequent and organic ones. The findings show that Shafi’e Kadkani usually gets the symbols from nature or myths and applies them to social, humane and philosophical thoughts and concepts. He also uses his own created symbols in addition to the common symbols of classical literature.
ابتهاج،هوشنگ .(1381). سیاه‌مشق. تهران: نشر کارنامه.
بیهقی،ابوالحسن علی بن زید .(1361). تاریخ بیهق، با تصحیح احمد بهمنیار. کتابخانه‌ی فروغی.
پورنامداریان،تقی .(1382). دیدار با سیمرغ. پژوهشگاه علوم انسانی.
همو و دیگران .(1391). «بررسی چند نماد در شعر معاصر». ادب پارسی معاصر. شماره‌ی دوم. سال اول. صص25-46.
حاکم نیشابوری،ابوعبدالله.(1375). تاریخ نیشابور، ترجمه‌ی محمدبن‌حسین خلیفه‌ی نیشابوری، تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: آگه.
خاقانی.(1374). دیوان. تصحیح ضیاالدین سجادی. تهران: زوّار.
ذوالفقاری،محسن و امیدعلی،حجت‌الله .(1392). نمادپردازی در چند شاعر شعر نو و مقایسه آنها باهم.آمده در بهار ادب، شماره اول. سال ششم. صص189-204
روزبه، محمدرضا.(1381). ادبیات معاصر ایران(شعر)، تهران: روزگار.
سنایی غزنوی .(1380). دیوان اشعار. به‌اهتمام مدرّس رضوی. تهران: سنایی.
شریفیان،مهدی و داربیدی یوسف.(1386). «بررسی نمادهای سیب، کبوتر،گل سرخ و نیلوفر در شعر سهراب سپهری». آمده در نشریه‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی شهید باهنر کرمان. دوره جدید شماره‌ی21. بهار.صص59-80
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا.(1376). هزاره‌ی دوم آهوی کوهی. تهران: سخن.
همو.(1379). آیینه‌ای برای صداها، تهران: سخن.
همو.( 1389). این روزها بهار و بنفشه...(چهل و یک شعر عیدی شفیعی‌کدکنی به دوستداران شعر فارسی)، مجله‌ی بخارا، شماره 74. سال یازدهم. ص11-35.
همو. (1391). حالات و مقامات م.امّید. تهران: سخن.
همو. (1392). در لحظه‌ی حضور. مجله‌ی بخارا. شماره92. سال پانزدهم. ص8-35.
همو. (1392). جهان در مقدم صبح بهاران(یک صد و یک شعر منتشر نشده). مجله‌ی بخارا. شماره‌ی98. سال پانزدهم.. ص6-59.
عطار نیشابوری. (1383). منطق الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
همو. (1387). «شکل و ساخت شعر شفیعی»آمده در سفرنامهی باران،به‌کوشش حبیب‌الله عباسی،تهران: سخن.
متحدین،ژاله. (1355). «نیلوفر». آمده در مجله‌ی دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد. شماره‌ی سوم. سال دوازدهم.ص519-551.
معین، محمد. (1371). فرهنگ فارسی.6ج. تهران: امیرکبیر.
نیمایوشیج. (1375). مجموعه‌ی کامل اشعار. بکوشش سیروس طاهباز. تهران: نگاه.
