ساختار اندیشگی مولانا در مثنوی معنوی (براساس داستان‌های دفتر 4، 5 و 6)

محورهای موضوعی : مطالعات نقد ادبی

احسان انصاری ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران)
مهدی ماحوزی ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران)
سیده ماندانا هاشمی اصفهان ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/12/06 تاریخ پذیرش : 1400/05/18 تاریخ انتشار : 1400/06/01

کلید واژه: مثنوی معنوی, ساختارِ اندیشگی, شبکۀ اندیشگی, شعاعِ اندیشگی, سیرِ اندیشگی,

چکیده مقاله :

آنچه بیان مولانا را رنگی جاودانه می‌بخشد، شناخت عمیق وی از خدا، انسان و جهان است. مولانا با خودشناسی و درک لذات متعالی کوشید از آنها نه تنها بهره‌ها گیرد، بلکه برای دیگران (شاگردان، مریدان و آیندگان) این تجربه‌ها را به یادگار بگذارد. پژوهش حاضر می‌کوشد با تأمل در شناخت هرچه بهتر ساختار اندیشگی مولانا در مثنوی، بتوان با اصول مکتب فکری که همان افق‌های معنوی و اهداف عرفانی خالق مثنوی است، آشناتر شد. ژرف‌نگری در داستان‌های مثنوی و چگونگی تحقق چشم‌اندازهای عرفانی مولانا یکی از اهداف این مقاله است که به روش توصیفی- تحلیلی این ساختار در داستان‌های سه دفتر دوم مثنوی بررسی و نمایان شده است. با واکاوی موضوع در این جستار برای نخستین بار مشخص گردید که برای داستان‌های مثنوی، می‌توان ساختاری برآمده از اندیشگی مولانا ترسیم کرد که برای خواننده پویا و پژوهشگر کوشا، وحدت ذهنی و معنایی پدید می‌آورد که هر داستان و تمثیلی را هماهنگ با سطوح روایی بیان و تقریر نماید.

چکیده انگلیسی:

What makes Rumi’s an expression immortal is his deep knowledge of "God, man and the world." Rumi, with his self-knowledge and understanding of transcendent pleasures, tried not only to benefit from them, but also to share these experiences with others (students, disciples and future generations). The present study tries to become better acquainted with the principles of the school of thought, which are the spiritual horizons and mystical goals of the creator of the Masnavi, by reflecting on the better understanding of Rumi's thought structure in Masnavi. Deepening in the stories of Masnavi and how to realize the mystical perspectives of Rumi is one of the aims of this article, which has been studied and shown in a descriptive-analytical way in the stories of Masnavi (Books 4, 5 and 6). By analyzing the subject in this article, it was revealed for the first time that for Masnavi stories, a structure derived from Rumi's thought can be drawn, which creates a mental and semantic unity for the dynamic reader and diligent researcher who expresses each story and allegory in accordance with narrative levels..

منابع و مأخذ:

قرآن کریم

ایگلتون، تری.(1395). آثار ادبی را چگونه باید خواند، ترجمه محسن ملکی و بهزاد صادقی، تهران: انتشارات هرمس.

بازرگان، محمدنوید.(1390). «تحلیل بسامدی درون‌مایه‌ها در دفتر سوم مثنوی»، پژوهشنامه ادب حماسی، دوره 7، شماره 11، (بهار و تابستان)، (صص 239-260).

بامشکی، سمیرا.(1393). روایت شناسی داستانهای مثنوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات هرمس.

پورنامداریان، تقی و علی قیدی.(1395). «حسام‌الدین چلبی: مرید مرادپرور بررسی نوع رابطة حسام‌الدین چلبی و تأثیر شخصیت او بر سیر رشد مولانا»، پژوهشهای ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال دهم، شمارۀ دوم، پیاپی 31، پاییز و زمستان 1395.

پورنامداریان، محمدتقی.(1392). در سایه آفتاب، چاپ چهارم، تهران:انتشارات سخن.

توکلی، حمیدرضا.(1394). از اشارتهای دریا: بوطیقای روایت در مثنوی، چاپ سوم، تهران: انتشارات مروارید.

جوادی آملی، عبدالله.(1395). توحید در قرآن، قم: اسراء.

حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین.(1370/1412ق). رساله سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم، ت‍ه‍ران‌: ح‍ک‍م‍ت‌.

خوانساری، محمد.(1354). انسان­شناسی مولانا در مثنوی، بررسی­هایی درباره مولوی: مجموعه­ای از چند مقاله درباره جلال الدین محمد مولوی، تهران: شورای عالی فرهنگ و هنر، مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی.

ذوالفقاری، حسن.(1386). «تمثیل و مثل در مثنوی»، فصلنامه فرهنگ، (پاییز و زمستان)، شماره 63 و 64؛ (صص 369 - 325 ).

رازی، صدرالدین.(بی تا). الاسفار الاربعه، منشورات مصطفوی، قم.

ریاضی، حشمت­الله.(1383). داستان­ها و پیام­های مثنوی، تهران: حقیقت.

زرین کوب، عبدالحسین.(1378). سرّ نی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی.

همو.(1386). بحر در کوزه: نقد و تفسیر قصه‌ها و تمثیلات مثنوی، چاپ دوازدهم، تهران: انتشارات علمی.

همو.(1389). پله پله تا ملاقات خدا، چاپ سی‌ام، تهران: انتشارات علمی.

همو.(1394). نردبان شکسته: شرح توصیفی و تحلیلی دفتر اول و دوم مثنوی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سخن.

همو.(1370). با کاروان حله، چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی.

همو.(1385). تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن، ترجمه مجدالدین کیوانی، چاپ دوم، تهران: سخن.

همو.(1396). جستجو در تصوف ایران، تهران: شرکت چاپ و نشر بین­الملل.

زمانی، کریم. (1388). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر اول، چاپ سی­ام، تهران: انتشارات اطلاعات.

همو.(1396). میناگر عشق: شرح موضوعی مثنوی معنوی، چاپ پانزدهم، تهران: نشر نی.

همو.(1397). شرح جامع مثنوی معنوی: دفتر پنجم، چاپ بیست‌وپنجم، تهران: انتشارات اطلاعات.

همو.(1397). شرح جامع مثنوی معنوی: دفتر چهارم، چاپ بیست‌وهفتم، تهران: انتشارات اطلاعات.

همو.(1397). شرح جامع مثنوی: دفتر ششم، چاپ بیست‌وپنجم، تهران: انتشارات اطلاعات.

سجادی، سید ضیاءالدین.(1378). مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، چاپ هفتم، تهران: سمت.

سجادی، سید علی­محمد.(1386). مثنوی معنوی از نگاهی دیگر، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

سلطان ولد، محمد بن محمد.(1389). ولدنامه: در بیان اسرار احدی حضرت مولانا، به تصحیح جلال الدین همایی، چاپ دوم، تهران: هما.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا.(1380). «شکار معانی از صحرای بی‌معنی»، مجله ادبیات فارسی دانشگاه تربیت معلم تهران، سال 9، شماره 22.

شمیسا، سیروس.(1391). مولانا و چند داستان مثنوی، چاپ دوم، تهران: نشر قطره.

شیرازی، صدرالدین.(بی­تا). الاسفار الاربعه، قم: مکتبه المصطفوی.

صفوی، سیدسلمان.(1388). ساختار معنایی مثنوی معنوی: دفتر اول، ترجمه مهوش السادات علوی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

فروزانفر، بدیع الزمان.(1387). رساله تحقیق در احوال و زندگانی مولانا، تهران: زوار.

کاشفی، ملاحسین.(1395). سیر معنوی در لب‌لباب‌ مثنوی حضرت مولانا جلال‌الدین بلخی ‌رومی رحمه‌الله‌علیه‏، تصحیح و توضیح دین‌محمد درکزهی، سراوان‏: نشر سروچ‏.

مرتضوی، منوچهر.(1390). جهان­بینی و حکمت مولانا،تهران: توس.

مطهری، مرتضی.(1382). عرفان حافظ، چاپ بیستم، تهران: انتشارات صدرا.

مهدی زاده، بهروز.(1390). قصه گوی بلخ: شکل شناسی قصه‌های مثنوی با بررسی عناصر روایت، شخصیت، توصیف و واقعیت داستانی، تهران: نشر مرکز.

میرصادقی، جمال.(1394). ادبیات داستانی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات سخن.

همو.(1394). عناصر داستانی، چاپ نهم، تهران: انتشارات سخن.

نجفی بهزادی، سجاد و جهانگیر صفری.(1394). «بررسی و تحلیل چند حکایت بازنویسی شده از مثنوی برای نوجوانان»، مجله کاوش­نامه زبان و ادبیات فارسی،  شماره 31 علمی-پژوهشی/ISC ‏(صص 67-37)   

هاشمی­اصفهانی، سیده ماندانا و مونا علاء‌الدینی.(1394). گلستان مثنوی: بررسی سیر تحول روایی داستانهای دفتر چهارم براساس مآخذ آن، جلد دوم، تهران: نشر طراوت.

همایی، جلال­الدین.(1391). تفسیر مثنوی مولوی داستان قلعه ذات الصور یا دزهوش ربا، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

یثربی، سید یحیی.(1370). فلسفۀ عرفان، چاپ دوم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.