بررسی مسئولیت مدنی سربازان وظیفه ناشی از تیراندازی

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

محسن بهشتیان ¹ , مهدی باباجانی افروزی ²

1 - استادیار دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

تاریخ دریافت : 1392/04/17 تاریخ پذیرش : 1392/05/16 تاریخ انتشار : 1392/07/10

کلید واژه: تقصیر, : سرباز وظیفه, رابطه‌ی سببیت, عوامل رافع مسئولیت, مسئولیت دولت,

چکیده مقاله :

امروزه در برخی ‌یگان‌های نیروهای مسلح، علی الخصوص نیروی انتظامی‌و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی‌از سربازان وظیفه نیز، جهت انجام برخی از ماموریت مهم و حساس از قبیل اعاده نظم و امنیت، جلوگیری از تشکل و راهپیمایی‌های غیر مجاز و ... استفاده می‌شود و بر حسب وظیفه خدمتی و در جهت اجرای‌این وظایف، سلاح و مهمات و ... در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد، بدون‌اینکه آن‌ها در نحوه‌ی استفاده از‌این قبیل وسایل، آموزش‌های لازم را طی نموده باشند و از مسئولیت‌یا عدم مسئولیت و نحوه جبران خسارت در فرض تعدی‌یا تفریط‌یا عدم آن در حوادث زیان بار ناشی از تیراندازی در قبال شخص‌یا‌اشخاص ثالث آگاه باشند، براساس تحقیقات انجام شده می‌توان اظهار داشت؛ مطابق تبصره 1 ماده 41 قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح و ماده 734 قانون مجازات اسلامی‌و مواد 12و 13و14 قانون به کارگیری سلاح مصوب 1373، در صورتی که مامورین در چارچوب قوانین و مقررات به دستورات عمل نموده و تیراندازی کرده باشند و هیچ گونه خطایی در رعایت از قوانین و مقررات ننموده باشند، در‌این صورت و در فرض ورود خسارت به شخص‌یا‌اشخاص بی گناه، دیه مجروح‌یا مقتول از بیت المال پرداخت می‌شود. اما اگر نیروی‌های وظیفه درانجام وظایف ونحوه‌ی استفاده از‌این قبیل وسایل در قبال‌اشخاص زیان دیده مرتکب تعدی و تفریط شده باشند و در نتیجه خسارت‌های جانی، بدنی و مالی به شخص‌یا‌اشخاص ثالث وارد نموده باشند و طبق رای محاکم صالح تقصیر آن‌ها به اثبات برسد، به استناد مواد41 و132 قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح و ماده 16 قانون به کارگیری سلاح مامورین خاطی نه تنها مسئولیت کیفری دارند؛ بلکه ضامن جبران خسارت‌یا جراحت وارده نسبت به شخص‌یا‌اشخاص زیان دیده می‌باشند، اما اگر ثابت شود، شخص مقصر تمکن مالی جهت پرداخت خسارت به زیان دیده را ندارد، ‌یا به علت فرار، دسترسی به متهم وجود ندارد، به استناد ماده 435 قانون مجازات اسلامی‌و روایات معتبر فقهی، بستگان وی به‌ترتیب قاعده الاقرب فالاقرب باید دیه را بپردازند و اگر بستگان وی تمکن مالی نداشتند،‌ یا بستگانی جهت پرداخت خسارت به زیان دیده ندارد، دولت به قایم مقامی‌از عاقله جبران خسارت می‌نماید؛ زیرا اولاً براساس قاعده " لایبطل دم امری مسلم " خون مسلمانی نباید پایمال شود و ثانیاً براساس قاعده "لاضرر" در اسلام اضرار به دیگران منع شده است.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم

الف) کتب فارسی

1. اباذری فومشی، منصور، شرح قانون مجازات اسلامی، چاپ اول، چاپ بهرام‌، 1379.

2.باریکلو، علیرضا، مسئولیت مدنی، چاپ سوم، نشر میزان، 1389.

3. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، مبسوط در‌ترمینولوژی حقوق، جلد پنجم، چاپ اول، 1378.

4. حسینی، سید رضا، بررسی علمی‌و کاربردی مقررات به کارگیری سلاح،  چاپ اول، نشر میزان با همکاری اداره کل آموزش و پژوهش سازمان قضایی، 1392.

5. داراب پور، مهراب، مسئولیت خارج از قرارداد، جلد دوم،انتشارات مجد، سال1390.

6. دالوند، فضل ا...، تقسیم مسئولیت مدنی، چاپ اول، انتشارات دادیار، اصفهان‌، 1386.

7. شامبیاتی، هوشنگ، حقوق جزای عمومی، تهران، جلد اول، نشر پاژنگ، تهران، 1371.

8. صفایی، حسین، رحیمی، حبیب ا...،مسئولیت مدنی، چاپ دوم، نشرمرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، 1390.

9. صفایی، حسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی، جلد2، تعهدات و قراردادها، نشریه‌ی موسسه‌ی عالی حسابداری، 1351.

10. عباسلو، بختیار، مسئولیت مدنی (با نگرشی تطبیقی)، چاپ اول، نشر میزان، 1391.

11. عوض ادریس، احمد، دیه،‌ترجمة علیرضا فیض، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد، چاپ اول، 1372 هـ . ش.

12. قاسم زاده، سیدمرتضی، مبانی مسئولیت مدنی، چاپ پنجم، نشر میزان، تهران، 1387.

13. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی – وقایع حقوقی، چاپ‌یازدهم، نشر شرکت سهامی‌انتشار، 1385.

14. مالمیر، محمود، شرح قانون جرایم نیروهای مسلح، چاپ سوم، نشر دادگستر، 1389.

15. محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، بخش مدنی 2،چاپ نهم، نشر مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، 1388.

16. معاونت حقوقی و قضایی سازمان قضایی نیروهای مسلح، استعلام قضایی از قضات سازمان قضایی، انتشارات پونه، تهران‌، 1378.

17. معاونت حقوقی و قضایی سازمان قضایی نیروهای مسلح، پرسش‌های قضایی و حقوقی و نظریه‌های مشورتی، چاپ اول، انتشارات فکرسازان، 1381.

18. معاونت حقوقی و قضایی سازمان قضایی نیروهای مسلح، مجموعه نشست‌های قضایی، جلد دوم، چاپ اول، چاپ نگین، تهران، 1387.

ب) منابع عربی و فقهی

1. ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، السرائر، جلد سوم، چاپ دوم، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1411ه ق.

2. ابوجعفر، محمدبن الحسین، تهذیب الاحکام، جلد دهم، چاپ چهارم، نشر دارالکتب، تهران، 1365.

3. جبعی عاملی، زین الدین بن علی، (شهید ثانی)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، جلد پانزدهم، 1413ه ق.

4. صدوق، محمد بن علی بن الحسین، من لا یحضره الفقیه، جلدچهارم، چاپ دوم، انتشارات جامعة مدرسین‌، قم، 1404 ق.

5. طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، جلددهم، چاپ چهارم، نشر دارالکتب الاسلامیه، تهران‌، 1365 ق.

6. عامر، حسین، المسئولیه المدنیه التقصیریه و العقدیه، مطبعه مصر شرکه مساهمه مصریه، الطبعه الاولی، 1956م، 1376ه.ق.

7. عاملی، حر، محمد بن الحسن، وسایل الشیعه الی تحصیل مسایل الشریعه، جلد نوزدهم، نشر موسسه آل البیت‌، بیروت،1104ه.

8. عاملی، حر، محمد بن الحسن، الروضه البهیه فی شرح اللمعه ( شرح لمعه) مکتبه الاسلامیه، جلد دهم، بی تا، تهران‌، 1309.

9. علامه حلی، حسن بن‌یوسف بن المطهر، مختلف الشیعه، جلد نهم، چاپ اول، انتشارات جامعه مدرسین، قم‌، 1419ه ق.

10. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الفروع من الکافی، جلد هفتم، چاپ سوم‌، نشر دارالکتب الاسلامیة، ‌تهران‌، 1367.

11. مصطفوی، سید کاظم، مئه قاعده فقهیه، انتشارات جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1417، قم.

12. مغربی، نعمان بن محمد بن منصور، دعائم الاسلام، جلد دوم، چاپ دوم،انتشارات دارالمعارف، مصر، 1382.

13. نجفی، محمد حسین، جواهر الکلام فی شرایع الاسلام،  جلد 43، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، 1367، قم.

14. نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسایل، جلد هجدهم، چاپ دوم، نشر موسسه آل بیت 1409ه ق.

15. هذلی،‌ یحیی، الجامع للشرایع، انتشارات موسسه سیدالشهداء، 1405.

 

ج) پایان نامه

1. باباجانی، مهدی، بررسی مسئولیت مدنی سربازان وظیفه در حوادث زیان بار نسبت به‌اشخاص ثالث و سازمان‌های تابعه، پایان نامه کارشناسی ارشد، 1392، تهران مرکز.

د) قوانین و نظریات مشورتی

الف) قانون به کارگیری سلاح در موارد ضروری مصوب 1373.

ب) قانون مجازات اسلامی‌جدید مصوب 1392.

ج) قانون جرایم نیروهای مسلح مصوب 1382

د) نظریه‌ی مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه، شماره 1906/7 مورخ 03/04/1387.

هـ) نظریه‌ی مشورتی کمیسیون حقوقی سازمان قضایی، شماره15419 مورخ 20/04/1388.

و) نظریه‌ی مشورتی کمیسیون قضایی و حقوقی سازمان قضایی، شماره 33084/85/34/7 مورخ 17/04/85 .

ر) مجلات، فصلنامه و مقالات حقوقی

1. بندرچی، محمد رضا، شماره 35، چاپ سوم،1381.

2. فصل نامه قضایی و حقوقی سازمان قضایی نیروهای مسلح، شماره 46، تابستان 1381.

3. گزارش نشست‌های قضایی سازمان قضایی نیروهای مسلح، شماره 93و 94، تیر و مرداد1388.

4. عابدینی، احمد، قاعده ارزش خون، کاوشی نو در فقه اسلامی، شماره 40، 1383.

ز) نرم افزار

گنجینه‌ی اسفتائات قضایی، (نرم افزار)، اداره تدوین و تهیه متون آموزشی قوه قضائیه.

 

 ح)سایت

1.www.ghazavat.com/35/Miz/him.