ششتری و نقش او در گسترش شعر عرفانی عربی
محورهای موضوعی : اسطوره
سید مهدی مسبوق
1
(
دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا همدان
)
کلید واژه: عرفان, ششتری, شعر عربی, موشّح, زجل,
چکیده مقاله :
ششتری از جمله شاعران نامدار سدۀ هفتم هجری در اندلس است که شعر او افزون بر درون مایه های عرفانی، از زبان و ساختاری متفاوت با سروده های سایر عرفا برخوردار است. او مضامین عرفانی و معانی صوفیانه را در قالب زجل و موشّح که ساختاری متفاوت با قصاید کلاسیک عربی دارد و زبان آن عامیانه و مورد اقبال مردم است، بیان نمود و از این رهگذر، شعر عرفانی را نه برای طبقۀ صوفیه که برای عامۀ مردم سرود. هدف از پژوهش پیش رو، بیان نقش ششتری در شعر عرفانی عربی است؛ به همین منظور، ابتدا به جایگاه ششتری در عرفان و ادب عربی می پردازیم و پس از ذکر نوآوری های او در بیان مضامین عرفانی با به کارگیری گویش های عامیانه و زبانی ساده و صریح و به دور از پچیدگی ها و رمزپردازی های صوفیه، تعریفی از موشّح و زجل صوفیانه که ششتری از پایه گذاران آن است، بیان می کنیم و بازتاب مضامین عرفانی را در نمونه هایی از موشّحات و زجل های او نشان می دهیم.
The mystical poems of Ibn Abdollah Shoshtari (d. 668 A.H), Andalusian famous poet and mystic, have a different and special structure and style. He has expressed mystical contents in the forms of Zajal and Muwashaah which are the traditional forms of oral strophic poetry. In comparison with Arabic classic poetry, his poems have a different structure; they are in a colloquial dialect, therefore, they are welcomed by the public. Indeed, he has composed the mystical poems, not for mystics, but for the general public. The aim of the present article is to review the innovations of Shoshtari in the mystical poetry. So, first we consider his place in mysticism and Arabic literature, and then, his mystical, simple and uncomplicated poems which have been composed in a colloquial dialect, would be examined. And finally, we study the forms of Zajal and Muwashaah, and then the sample poems of him are presented.
کتابنامه
ابن بسام الشنترینی، ابوالحسن. 1987 م. الذخیرة ف محاسن أهل الجزیرة .ت حقیقاحسان عباس. ج 1. بیروت: دارصادر.
ابن خلدون، عبدالرحمن. 1446 . مقدمة ابن خلدو . ن ترجمة محمدپروین گنابادی.تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ابن عربی، محیی الدین. 1477 . فصوص الحک . م تهران: المکتبه الزهراء.
ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم. 1301 ق. لسان العر . ب ج 3. قم:
المؤتل و المختل فی الأدبین الفارسی و العربی « . الإدریسی، حسین. 9009 م مجله المنها . ج ش 91 .» شعر العرفان أنموذجا
البستانی، بطرس. 1969 م. أدباء العرب فی الأعصر العباسی . ه بیروت: دارنظیر عبود.خفاجی، محمد عبدالمنعم. بی تا. الأدب فی التراث الصوف . ی القاهره: مکتبه غریب.
الدایه، محمد رضوان. 1999 م. مختار من الشعر الأندلس . ی بیروت: دار الفکر.
دهخدا، علی اکبر. 1466 . لغت نام . ه چ 9. تهران: دانشگاه تهران.
رحیم، مقداد. 1993 . أبحاث فی الأدب الأندلس . ی مصراته: دارالشعب.مجلة .» تبیین و بررسی مبانی نظری وحدت وجود « . زندیه، مهدی. 1487. تخصصی الهیات و حقو . ق ش 93
زیدان، یوس . 1997 م. شعراء الصوفیه المجهولو . ن بیروت: دارالجی ..» حیات صوفیانة عمربن فارض بر اساس تائیة کبری « . ژوزف، اسکاتولین. 1487
ترجمة اسماعی باغستانی. مجلة ادبیات و فلسف . ه دورة جدید، س 1. ش 3.) )پیاپی 49
سعیدی، گ بابا. 1483 . فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عرب . ی چ 9. تهران:شفیعی.
الششتری، أبوالحسن. بی تا. دیوا . ن تحقیق علی سامی النشار. إسکندریه: المعارف.
انفصال و شمیم وصال در آیینة « . صیادی نژاد، روح ا و آقاجانی، مریم. 1488فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناخت . ی .» شعر صوفی عصر عثمانی و مملوکی. س 1. ش 16
ضی ، شوقی. 9001 م. تاریخ الأدب العربی فی العصر العباسی الثان . ی چ 19 . قاهره:دارالمعارف.
عتیق، عبدالعزیز. بی تا. الأدب العربی فی الأندل . بیروت: دارالنهاه العربیه.408 / فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی سیدمهدی مسبوق
العطار، سلیمان. 1981 م. الخیال و الشعر فی تصوف الأندل . قاهره: دارالمعارف.
عنانی، محمدزکریا. 1999 م. تاریخ الأدب الأندلس . ی بیروت: دارالمعرفه الجامعیه.مجلة دانشکده ادبیات .» ویژگی های تصویر سوررئالیستی « . فتوحی، محمود. 1481. و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. س 41 . ش 1الکریم، مصطفی عوض. 1919 م. فن التوشی . ح بیروت: دارالثقافه.
المقرّی التلمسانی، احمدبن محمد. 1988 م. نفح الطیب من غصن الأندل الرطی . بتحقیق احسان عباس. بیروت: دار صادر.
أبوالحسن الششتری الصوفی الأندلسی الزجّال و أثره « . النشار، علی سامی. 1469 ق
مجله المعهد المصری للدراسات الإسلامی . ه ش 1. مدرید. .» فی العالم الإسلامی
رمز و رمزگرایی با تکیه بر « . نصر اصفهانی، محمدرضا و حاتمی، حافظ. 1488. فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناخت . ی س 1. ش 17 .» ادبیات منظوم عرفانی
نیکلسون، رینولد. ا. 1418 . تصوف اسلامی و رابطة انسان و خد.ا ترجمةمحمد رضا شفیعی کدکنی. تهران: توس.
یوس ، خالد ابراهیم. 9004 م. الشعر العربی أیام الممالی . ق بیروت: دارالنهاهالعربیه.
References
‘Annāni, Mohammad Zakariyā. (1999). Tārikh-el-adab-el-Andolosi. Beirut: Dār-ol-ma’refah Al-Jame’iyah.
‘Atiq, ‘Abd-ol-‘aziz. (?). Al-adab-ol-Arabi fi Andolos. Beirut: Dār Al-nehzah Al-Arabiyah.
Al-‘Attār, Soleimān. (1981). Al-khiāl wa-she’r fi tasawof-el-Andolos. Cairo: Dār Al-Ma’āref.
Al-bostāni, Betros. (1979). Odabā’-ol-Arab fi asr al-‘Abbāsiyah. Beirout: Dār Nazir ‘Aboud.
Al-Dāyah, Mohammad Rezwān. (1992). Mokhtār men she’r-el-Andolosi. Beirut: Dar Al-fekr.
Al-Edrisi, Hosein. (2002). “Al-mo’talef wa-l-mokhtalef fo adabayn-el-Fārsi wa-l-Arabi: She’r-el-erfāni anmouzajan”, Al-Menhāj Mag. No. 25.
Al-Karim, Mostafā ‘Ewaz. (1959). Fan-o-ttawshi’h. Beirut: Dār-ossaqāfah.
Al-Moqriy Al-talmasāni, Ahmad ibn Mohammad. (1988). Naf’h –ottib man ghosn-el-Andolos Al-ratib. Researched by Ehsān ‘Abbās. Beirut: Dār Sāder.
Al-Nashār, Ali Sāmi. (1952/1372AH). “Abu-l-Hasan Al-shoshtari al-soufi-el-Andolosi al-zajjāl wa asarehe fi ‘ālam al-eslāmi”, Al-Ma’had al-mesri lel-derāsāt al-eslāmiyah Mag. Madrid. No. 1.
Al-shoshtari, Abu-l-hasan. (?). Divān. Researched by Ali Sāmi Al-nashār. Iskandariyah: Al-ma’āref.
Dehkhodā, Aliakbar. (1998/1377SH). Loghatnāmeh. 2nd ed. Tehran: University of Tehran.
Ibn- e 'ARabi, Mo'hya-ddin.(1987/1366SH). Fosous-ol hekam. Tehran: Maktabah Al-zahrā.
Ibn-Bassām Al-shantarini, Abu-l-hasan. (1986). Al-zakhira fi ma’hāsen ahl-el-jazirah. Researched by Ehsān ‘Abbās. Vol. 1, Beirut: Dār Sāder.
Ibn-khaldoun, ‘Abdorrahmān. (2006/1385SH). Moqaddame. Tr. by Mohammad Parvin Gonābādi. Tehran: Elmi o farhangi.
Ibn-manzour. Jamāl-oddin Mohammad ibn Mokarram. (1984/1405AH). Lesān-ol-Arab. Vol. 4. Qom: Adab-el-hawzah.
Joseph, Scatolin. (2007/1386SH). “Hayāt-e soufiyāne-ye Omar ibn Fārez bar asās-e Tā’i-ye-ye Kobrā” (Mystic Life of Ibn Fariz According Tā’i-yah), Tr. by Esmā’eil Bāghestāni. The Journal of Literature and Philosophy, No. 39.
Khofaji, Mohammad Abd-ol-mon’em. (?). Al-adab fi torās-el-Soufi. Cairo: Maktaba Gharib.
Nasr-e Esfahāni, Mohammad Rezā & Hāfez Hātami. (2009/1388SH). “Ramz o ramzgerāei bā tekyeh bar adabiāt-e manzoum-e 'erfāni”, Azad University Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature, No. 16.
Nicholson. Reynold A. (1979/1358SH). Tasavof-e eslāmi o rābete-ye ensān o khodā (The idea of Personality in sufism: three lectures delivered in the
University of London). Tr. By Mohammad Rezā Shafi;I Kadkani. Tehran: Tous.
Rahim, Meqdād. (1994). Ebhās fi-l-adab-el-Andolosi. Mesratah: Dār-ol-sho’ab.
Saeedi, Golbābā. (2005/1384SH). Farhang-e estelāhāt-e ‘erfāni-e Ibn-Arabi. 2nd ed. Tehran: Shafiei.
Sayādinezhād, Rouh-ollah and Maryam Āqājāni. (2009/1388SH). “Enfesāl o shamim-e vesāl dar āeine-ye she’r-e soufi-e asr-e Osmāni o Mamlouki”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature. No. 17.
Yousof, Khāled Ebrāhim. (2003). Al-she’r al-Arabi ayyām al-Mamālik. Beirut: Dār Al-nehzah Al-Arabiyah.
Zandiyeh, Mehdi. (2007/1386SH). “Tabyin o Barresi-e mabāni-e nazari-e vahdat-e vojoud”, Elāhiyāt o hoqouq Journal. No. 24.
Zeidān, Yousof. (1996). Sho’arā al-soufiyah al-majhouloun. Beirut: Dār Al-Jayl.
Zeif, Showqi. (2001). Tārikh Al-adab-el Arabi fi asr-el-Abāsi al-sāni. 12th ed. Cairo: Dār Al-Ma’āref.
