تولّد آسمانی با مرگ نفسانی (مرگ اختیاری) به روایت مثنوی معنوی

محورهای موضوعی : اسطوره

محمّد محمدپور ¹ , نوید بازرگان ² , امیر حسین ماحوزی ³

1 - دانشآموخته دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن
3 - استادیار دانشگاه پیام نور واحد دماوند

تاریخ دریافت : 1393/12/17 تاریخ پذیرش : 1394/03/18 تاریخ انتشار : 1394/05/01

کلید واژه: ایمان, مثنوی مولوی, تولّد آسمانی, مرگ نفسانی, ابوّت معنوی,

چکیده مقاله :

صاحبان معرفت برای انسان دو نوع تولّد قائلند: یکی تولّد صوری و دیگری تولّد معنوی یا تولّد ثانی که از آن به عنوان عروسی ابد یا تولّد آسمانی یاد می‌کنند. مرگ نفسانی از مبانی عمیق عرفان و ادب تعلیمی مولانا است. مولانا همچون سایر عرفای اهل بسط و سکر پدیده مرگ دوستی در آثارش تجلّی خاصی دارد و مرگ و مرگ نفسانی را در مسیر چرخة تکامل می‌داند و از آن به عنوان انتقال از عالم کثرت و طبیعت به عالم وحدت و ماوراءالطبیعه تعبیر می‌کند. این بررسی نشان می‌دهد مولانا تولّد آسمانی را در مرگ نفسانی تحت تأثیر عوامل مؤثری همچون ایمان، ابوّت معنوی و عشق می‌داند؛ بنابراین با استناد به حکایات مثنوی، در یک مقدمه و هفت محور انواع ولادت، عوامل مؤثر در تولّد آسمانی، مرگ‌ها و زایش‌ها، چگونگی مرگ ارادی و انواع آن، راه‌های رسیدن به مرگ نفسانی، ویژگی راه‌یافتگان به مرگ نفسانی (ارادی) و فواید مرگ نفسانی (مرگ اختیاری) بررسی شده است.

چکیده انگلیسی:

Scholars believe that man has two kinds of birth: 1) formal and 2) the second or spiritual birth. The spiritual birth, which is also called divine birth and wedding of eternity, is one of the foundations of mysticism of Mulānā Jalāl-al Din Rumī. Like the mystics who believe to expansion and intoxication, he speaks about loving death and considers it as a state of human evolution, in which one moves from realm of multiplicity and world of nature to realm of unity and world of divine. According to Rumī, the spiritual birth depends on faith, spiritual fatherhood and love.  On the basis of the anecdotes of Masnavi Manvi, the present article tries to explain different kinds of birth, factors affecting volitional death, state, features, ways and benefits of this kind of death.   

منابع و مأخذ:

 

قرآن کریم .

ابن‌عربی، محیی‌الدین. 1975. الفتوحات‌المکیه. تحقیق عثمان یحیی. قاهره: بی‌نا.

اسفراینی. نورالدین عبدالرحمان. 1358. کاشف الاسرار. به اهتمام هرمان لندنت. تهران: زوّار.

اکرام، سید محمد. 1382. «مرگ از نظر مولوی»، در تحفه‌های آن جهانی. به کوشش علی دهباشی.

بحرانی، اشکان. 1389. آینه‌های نیستی. (الهیات سلبی درآثار مولانا و مایستر اکهارت). چ اول. تهران: نشرعلم .

بیانی، شیرین. 1384. دمساز دو صد کیش. چ اوّل. تهران: جامی.

جامی، عبدالرحمن. 1370. نفحات‌الأنس فی حضرات‌القدس. تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش.

جلالی، پندار، یدالله. 1387. «فنای عارفانه، بقای جاودانه»، فصلنامه مطالعات عرفانی. ش7.

حافظ، شمس‌الدین محمّد. 1382. دیوان. به کوشش قاسم غنی و قزوینی چ7. تهران: دوران .

رودگر، محمّدجواد. 1386. «مرگ اختیاری»، مجله علمی ترویجی قبسات. سال دوازدهم.

زمانی، کریم. 1391. میناگرعشق. چ نهم. تهران: نی .

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1336. ارزش میراث صوفیه. چ چهارم. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــ. 1372. سرّنی.ج 1. چ چهارم . تهران: سخن.

سهروردی، شیخ شهاب‌الدین عمر. 1380. عوارف‌المعارف. ترجمه ابو منصوربن عبدالمومن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری. تهران: بی‌نا.

سروش، عبدالکریم. 1386. قمار عاشقانه. چ نهم. تهران: صراط.

سلطان‌ولد. 1377. معارف. به کوشش نجیب مایل هروی. چ دوم. تهران: مولی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1387. گزیده غزلیات شمس. تهران: سخن.

شیرازی، محمدابراهیم. 1402. تفسیر القرآن‌الکریم. تصحیح محمدخواجوی. ج5. چ2. قم: بیدار.

صادقی حسن آبادی، مجید و راضیه عروجی. 1390. «انسان و تولد معنوی»، انسان‌پژوهی دینی. س 8. ش 25.

عبدالحکیم، خلیفه. 1336. عرفان مولوی. ترجمه احمد محمدی و احمد میرعلایی. چ3. تهران: چاپخانه سپهر.

عزالدین محمود کاشانی. 1367. مصباح‌الهدایة و مفتاح الکفایة. تصحیح جلال‌الدین همایی. چ 3. تهران: هما.

عطایی، تهمینه. 1386. «تقابل مرگ و زندگی در مثنوی»، فصلنامه مطالعات عرفانی. ش5. صص 98-118.

عفیفی، ابوالعلاء. 1370. شرح فصوص‌الحکم. چ2. تهران: الزهراء.

عین‌القضات همدانی، ابوالمعالی عبدالله. 1362. نامه‌های عین‌القضات. به اهتمام علی نقی منزوی و عفیف عسیران. چ2. تهران: زوار.

غزالی طوسی، ابوحامد. 1374. کیمیای سعادت. ج1. چ ششم. تهران: علمی و فرهنگی .

فلاح، مرتضی. 1387. «سه نگاه به مرگ در ادبیات فارسی»، دو فصلنامه پژوهشی زبان و ادبیات فارسی. ش11.

قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن. 1374. رساله قشیریه. ترجمه ابوعلی عثمانی. تصحیح بدیع‌الزمان، فروزانفر. تهران: علمی و فرهنگی.

کی‌منش، عباس. 1391. «مرگ پیش از مرگ»، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر. ش 13. صص45-46.

لاهیجی، شمس‌الدین محمد. 1385. مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح محمدرضا بزرگ خالقی و عفت کرباسی. تهران: زوّار.

معتمدی، غلامحسین. 1386. انسان و مرگ. تهران: مرکز.

معین، محمد. 1371. فرهنگ معین. ج1. چ هشتم. تهران: امیرکبیر.

مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی. 1386. کلیات شمس تبریزی. بر اساس چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: هرمس.

ــــــــــــــــــــــــــــــ. 1362. مثنوی معنوی. تصحیح رینولد الین نیکلسون. چ نهم. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــــــــ. 1390. فیه ما فیه. شرح کریم زمانی. تهران: معین.

مهدوی، بتول و همکاران. 1393. «تأملات مرگ‌اندیشانه در چند متن منثور صوفیانه تا قرن پنجم هجری»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش 32.

میبدی، احمدبن محمد. 1377. کشف‌الاسرار و عدة الابرار. به کوشش علی اصغر حکمت. چ5. تهران: امیرکبیر.

نسفی، عزیزالدین محمد. 1359. کشف‌الحقایق. به اهتمام احمد مهدوی دامغانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

نفیسی، مجید. 1385. «چهار نگاه به مرگ»، نشریه آرش. ش 96و97. صص 19-27.

نوروزی داوودخانی، ثورالله. 1388. «بررسی و تحلیل درد و رنج های بشری در اندیشه مولوی. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش17.

 

References ’Abd-olhakim, Khalifeh. (1957/1336SH). ’Erfān Mowlavi. Tr. by Ahmad Mohammadi va Ahmad Mir-’Alā’i. 3rd ed. Chāp-khāneh0ye Sepehr. ’Afifi, Abol’alā’. (1991/1370SH). Sharh-e Fosous-ol hekam. 2nd ed. Tehran: Alzahrā. ’Atā’i, Tahmineh. (2007/1386SH). “Taghābol-e marg o zendegi dar Masnavi”. Motāle’āt-e ’Erfāni. No. 5. Pp. 98-118. ’Ein-ol-Qozāt Hamedāni, Abol-ma’āli ’Abdollāh. (1983/1362SH). Nāme-hā-ye ’Ein-ol-Qozāt. With the effort of Alinaqi Monzavi and ’Afif ’Oseirān. 2nd ed. Tehran: Zavvār. Bayāni, Shirin. (2005/1384SH). Damsāz-e do sad kish. 1st ed. Jāmi. Bohrāni, Ashkān. (2010/1389SH). Āyenehā-yeisti (Elāhiyāt-e salbi dar āsār-e Mowlānā va Meister Eckhart). 1 st ed. 'Elm. Ekrām, Seyyed Mohammad. (2003/1382SH). Marg az nazar-e Mowlavi dar tohfeh-hā-ye ān jahāni. With the efforts of ’Ali Dehbāshi. Esfarāyeni, Nour-oddin ’Abd-orrahmān. (1979/1358SH). Kāshef-olasrār. With the Efforts of Herman Landlet. Tehran: Zavvar. Fallāh, Mortezā. (2008/1387SH). “Seh negāh be marg dar adabiyāt-e fārsi”. Do-faslnāmeh-ye Pazhouhesh-e Zabān va Adabiyāt-e Fārsi. No. 11. Ghazzāli, Abou Hāmed. (1995/1374SH). kimiyā-ye sa’ādat. Vol. 1. 6th ed. Tehran: ’Elmi o Farhangi. Ghosheiri, ’Abdolkarim Ibn-e Hovazan. (1995/1374SH). Resāleh Ghosheiriyeh. Tr. by Abou ’Ali ’Osmāni. Ed. by Badi’-oozamān Forouzānfar. Tehran: ’Elmi o Farhangi. Hāfez, Shams-oddin Mohammad. (2003/1382SH). Divān. With the effort of Ghāsem Ghani. 7th ed. Tehran: Dowrān. Ibn-e ’Arabi, Mohi-oddin. (1975). Al-Fotouhāt-ol-makkiyah. Research by ꞌOthmān Yahyā . Cairo: Anonimous. Jalāli Pandri, Yadollāh. (2008/1387SH). “Fanā-ye ’ārefāneh, baghā-ye jāvdāneh”. The Quarterly Journal of Mythtic Studies. No. 7. Jāmi, Nour-oddin ’Abd-orrahmān. (1991/1370SH). Nafahāt-ol-ons. Edition, Introduction & Explanation by Dr. Ma’hmoud ’Abedi. Tehran: Soroush. Key Manesh, ’Abbās. (2012/1391SH). “Marg pish az marg”. The Quarterly Journal of Tahghighāt-e Ta’limi and Ghanā’i-ye Zabān and 100 / – -  Adab-e Fārsi. Islamic Azad University of Boushehr. No. 13. Pp. 45- 46. Lāhiji, Shams-oddin Mohammad. (2006/1385SH). Mafātih-ol-e’jāz fi sharh-e Golshan-e rāz. With the efforts of Mohammad Rezā Barzegar Khāleghi and ’Effat Karbāsi. Tehran: Zavvar. Mahdavi, Batoul and et. al. (2014/1393SH). “Ta’ammolāt-e margandishāneh dar chand matn-e Mansour-e soufiyāneh tā gharn-e panjom-e hejri”. The Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Islamic Azad University of Tehran Jonoub. No. 32. Mahmoud Kāshāni, ’ezzoddin. (1988/1367SH). Mesbāh-ol-Hedāyeh va Meftāh-ol-Kefāyeh. Ed. by Jalāl-eddin Homāei. 3rd ed. Tehran: Homā. Meibodi, Ahmad Ibn-e Mohammad. (1998/1377SH). Kashf-olasrār va ’Oddat-olabrār. With the effort of ’Ali Asghar Hemmat. 5th ed. Tehran: Amirkabir. Mo’in, Mohammad. (1992/1371SH). Farhang-e Mo’in. Vol. 1. 8th ed. Tehran: Amirkabir. Mo’tamedi, Gholām-Hossein. (2007/1386SH). Ensān va marg. Tehran: Markaz. Mowlavi, Djālal-oddin Mohammad. (1983/1362SH). Masnavi ma’navi. With the efforts and edition of Nicholson. 9th ed. Tehran: Amirkabir. Mowlavi, Djālal-oddin Mohammad. (2011/1390SH). Fih mā fih. Explained by Karim Zamāni. Tehran: Mo’in. Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (2007/1386SH). Kolliyāt-e Shamse Tabrizi. Ed. by Badiꞌ-ozzamān Frouzānfar. Tehran: Hermes. Nafisi, Majid. (2006/1385SH). “Chāhār negāh be marg”. Nashriyeh Ārash. No 96-97. Pp. 19-27. Nasafi, Aziz-oddin Mohammad. (1980/1359SH). Kashf-ol-haqāyeq. With the effort of Ahmad Mahdavi Dāmghāni. Tehran: Bongāh-e Tarjomeh o Ketāb. Nouroizi Dāvoud-khāni, Sour-ollāh. (2009/1388SH). “Barresi va tahlil-e dard o ranj-hā-ye bahsri dar andisheh-ye Mowlavi”. The Quarterly Journal of Mytho-mystic Literature. Year 5. No. 17. Roudgar, Mohammad Javād. (2007/1386SH). “Marg-e ekhtiyāri”. Ghabasāt. Year 12. Sādeghi Hasan Abādi, Majid va Rāziyyeh ’Orouji. (2011/1390SH). “Ensān va tavallod-e ma’navi”. Ensān Pazhouhi-ye Dini. Year 8. No. 25. – – )(.../ 101 Shirāzi, Mohammad Ebrāhim. (1982/1361SH). Tafsir-ol qorān-ol karin. Ed. by Mohammad Khājavi. Vol. 5. 2nd ed. Qom: Bidār. Sohravardi, Sheikh Shahāb-oddin ’Omar. (2001/1380SH). ’Avārezolma’āref . Tr. by Abou-mansour ibn-e ’Abdol-mo’men Esfahāni. With the effort of Ghāsem Ansāri. Tehran: Anonimous. Soroush, ’Abd-olkarim. (2007/1386SH). Ghomār-e ’āsheghāneh. 9th ed. Tehran: Serāt. Sultan Valad. (1998/1377SH). Ma’āref. With the effort of Najib Māyel Heravi. 2nd ed. Mowlā. The Holy Quran. Zamāni, Karim. (2011/1391SH). Mināgar-e eshgh. 9th ed. Tehran: Ney. Zarrinkoub, Abd-ol-hossein. (1957/1336SH). Arzesh-e mirās-e Soufiyeh. 4th ed. Tehran: Amirkabir. Zarrinkoub, Abd-ol-hossein. (1993/1372SH). Serr-e ney. Vol. 1. 4th ed. Tehran: ’Elmi o Farhangi.