درختان اساطیری در افسانه‌های هفت‌پیکر نظامی

نصر اصفهانی, زهرا; ایل‌بیگی, مریم

کد مقاله : 526669 بازدید : 177 صفحه: 215 - 238

20.1001.1.20084420.1395.12.44.7.4

نوع مقاله: پژوهشی

درختان اساطیری در افسانه‌های هفت‌پیکر نظامی

محورهای موضوعی : اسطوره

زهرا نصر اصفهانی ¹ , مریم ایل‌بیگی ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

تاریخ دریافت : 1395/09/21 تاریخ پذیرش : 1395/09/21 تاریخ انتشار : 1395/09/01

کلید واژه: نماد, اسطوره, نظامی گنجوی, درخت, هفت‌پیکر,

چکیده مقاله :

نظامی برجسته‌ترین شاعر ادبیات کلاسیک فارسی در حوزه منظومه‌های غنایی است که پنج‌گنج او از شهرت و اهمیّت خاصی برخوردار است. در میان منظومه‌های پنج‌گانۀ او، هفت‌پیکر تمایز و تشخّص ویژه‌ای دارد؛ زیرا در قالب افسانه‌های آن، مجموعه‌ای از اسطوره‌ها، رمزها، و نمادها به مخاطب ارائه شده است. در هرکدام از شخصیّت‌ها، اقلیم‌ها، سیّارات، گنبدها، و رنگ‌های توصیف شده در این افسانه‌ها رمز یا نشانه‌ای اسطوره‌ای نهفته است. در میان این نمادها و اسطوره‌ها، عناصر نباتی به‌ویژه‌ درختان بسیار قابل توجه هستند. برخی از این عناصر نمادهایی هستند که به این اثر اختصاص ندارند و جلوه‌های آنها را می‌توان در اسطوره‌های سایر ملل نیز مشاهده کرد. نگارندگان در این مقاله که به روش اسنادی و کتابخانه‌ای نوشته شده است، کوشیده‌اند با نگاهی دیگرگونه به افسانه‌های هفت‌پیکر، درختان نمادین توصیف شده در آنها را بررسی کنند.

چکیده انگلیسی:

In Persian classic literature, Nizami Ganjavi is the most prominent poet of lyrical poetry, and his Panj Ganj (Five Jewels) are well-known and have great importance. Among these five books, Haft Paykar is an outstanding one, because its legends and fables present myths, symbols and codes to the reader. Every described character, region, planet, dome and color, have a symbol or code. Among these myths and symbols, vegetables, especially trees, are most salient. Some of the symbols can be found in the myths of other nations, but some of them are special and unique to this book. Using descriptive-analytical and library methods, the authors of present article attempt to examine symbolic trees in the legends of Haft Paykar.

منابع و مأخذ:

بری، مایکل. 1385. تفسیر مایکل بری بر هفت‌پیکر نظامی. ترجمة جلال علوی‌نیا. تهران: نی.

بیدمشکی، مریم. 1390. رمزپردازی و نشانه‌شناسی افسانه‌های هفت‌پیکر. مشهد: سخن‌گستر.

پورخالقی چترودی، مهدخت. 1381. درخت شاهنامه (ارزش‌های فرهنگی و نمادین درخت در شاهنامه ). مشهد: به‌نشر.

پورنامداریان، تقی.1367. رمز و داستان‌های رمزی (تحلیلی از داستان‌های عرفانی– فلسفی ابن‏سینا و سهروردی). چ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.

خاقانی، افضل‌الدین بدیل. 1368. دیوان. تصحیح ضیاء‌الدین سجّادی. چ سوم. تهران: زوّار.

داد، سیما. 1383. فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.

دوبوکور، مونیک. 1376. رمزهای زندهجان. ترجمة جلال ستاری. چ دوم. تهران: مرکز.

زمرّدی، حمیرا. 1387. نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی. تهران: زوّار.

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدودبن‌آدم. 1366. حدیقه‌الحقیقه. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1378. فرهنگ نمادها. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. 4ج. تهران: جیحون.

فلاح، علی و مرضیه یوسفی. 1392. «تأثیر آنیما و تجلّی آن در هفت‌پیکر نظامی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س9. ش31.

کمونی قزوینی، زکریابن محمدبن محمود. 1390. عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات. به‏کوشش یوسف بیگ باباپور و مسعود غلامیّه. قم: مجمع ذخایر اسلامی. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

منوچهری دامغانی، ابوالنّجم احمدبن قوص.1370. دیوان. به‏کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: زوّار.

نظامی گنجه‌ای، الیاس‌بن یوسف. 1390. هفت‌پیکر. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. به‏کوشش سعید حمیدیان. چ دهم. تهران: قطره.

همدانی، محمّدبن محمّد. 1375. عجایب‌نامه [عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات]. ویرایش جعفر مدرّس صادقی. تهران: مرکز.

یاحقی، محمّد‌جعفر. 1369. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.

References

Barry, Michael (2006/1385SH). Tafsir-e Michael barry bar haft-peikar-e Nezāmi (Le pavillon des sept princesses).Tr. by Jalāl 'Alaviniyā. Tehrān: Ney.

Bidmeshki, Maryam. (2011/1390SH). Ramz-pardāzi va nehsāneh-shenāsi-e afsāneh-hā-ye haft-peikar. Mashhad: Sokhan-gostar.

Chevalier Jean & Alain Guerbrant. (1999/1378SH). Farhang-e Nemād-hā (Dictionary of symbols). Tr. by Soudābeh Fazā'eli. Tehrān: Jeihoun.

Dād, Simā. (2004/1383SH). Farhang-e estelāhāt-e adabi. Tehrān: Morvārid.

De Beaucorps, Monique. (1997/1376SH). Ramz-hā-ye zendeh-ye jān (Les symboles vivants). Tr. by Jalāl Sattāri. 2^nd ed. Tehrān: Markaz.

Fallāh, 'Ali and Marziyyeh Yousefi. (2013/1392SH). "ta'sir-e ānimā va tajalli-e ān dar haft-peikar-e Nezāmi". Āzād University Quartelrly Journal of Mytho-mystic. Year 9. No. 31.

Hamedāni, Mohammad ibn Mohammad. (1996/1375SH). Ajāyeb-nāmeh (ajāyeb-olmakhloughāt va qarāyeb-olmoujoudāt). Ed. by Ja'far Modarres Sādeghi. Tehrān: Markaz.

Khāghāni, Afzal-oddin Badil. (1989/1368SH). Divān. Ed. by Ziyā'-oddin Sajjādi. 3^rd ed. Tehrān: Zavvār.

Komouni Ghazvini, Zakariyā ibn Mohammad ibn Mahmoud. (2011/1390SH). 'Ajāyeb-olmakhloughāt va gharāyeb-olmoujoudāt. With the effort of Yousef Beig Bābā-pour and Mas'oud Qolāmiyyeh. Ghom: Majma'-e Zakhāyer-e Eslāmi. Ketābkhāneh-ye Majles-e Showrā-ye Eslāmi.

Manouchehri Dāmghāni, Abonnajm Ahmad ibn Ghows. (1991/1370SH). Divān. Ed. by Mohammad Dabir-siyāghi. Tehrān: Zavvār.

Nezāmi Ganjehei, Eliās ibn Yousef. (2011/1390SH). Haft peikar. Edition & explanation by Hasan Vahid Dastgerdi. With the effort of Sa'eid Hamidiyān. 10^th ed. Tehrān: Qatreh.

Pour-khāleqi Chatroudi, Mahdokht. (2002/1381SH). Derakht-e Shāhnāmeh (arzesh-hā-ye farhangi va nemādin-e derakht dar Shāhnāmeh). Mashhad: Beh-nashr.

Pournamdāriān, Taghi (1988/1367SH). Ramz o dāstān-hā-ye ramzi (tahlili az dāstān-hā-ye 'erfāni-falsafi-e Ebn-e Sinā and Sohravardi). 2^nd ed. Tehrān: 'Elmi o Farhangi.

Sanāei Ghaznavi‚ Majdoud ibn Ādam. (1987/1366SH). Hadighat-olhaghighah. Ed. by Mohammad Taghi Modarres Razavi. Tehrān: University of Tehrān.

Yāhaqi, Mohammad Ja'far. (1990/1369SH). Farhang-e asātir o eshārāt-e dāstāni dar adabiyāt-e fārsi. Tehrān: Soroush.

Zomorrodi, Homeirā. (2008/1387SH). Nemād-hā va ramz-hā-ye giyāhi dar she'r-e Fārsi. Tehrān: Zavvār.

_||_