انتقالِ مفهوم جاودانگی از آتش به فرزند در عباراتی چون «اجاق کور» و «اجاق خانه»

محورهای موضوعی : اسطوره

احمد گلی ¹ , فرهاد محمدی ²

1 - دانشیارزبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
2 - دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

تاریخ دریافت : 1395/12/03 تاریخ پذیرش : 1395/12/03 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: جاودانگی, آتش, فرزند, حیات, اجاق,

چکیده مقاله :

انسان‌ها همواره تصوّرات ذهنی خود را با نمادهایی عینی تعیّن بخشیده‌ند. از جمله این تصوّرات، آرمان جاودانگی است. بشر در تمام ادوارِ تاریخ برای فرار از مرگ، جاودانگی و بی‌مرگی را در ذهن خود پرورده است و این اندیشه (جاودانگی) را با عناصر طبیعت نشان داده است. یکی از این عناصر طبیعت که برای انسان نشان و رمز مفهوم جاودانگی بوده است، آتش است. این تصوّر از آتش به مرور زمان در فرایند جا‌به‌جایی به فرزند و تداوم نسلها انتقال پیدا کرده و نمود این تصوّر در زبان و بعضی از عبارات زبانی ماندگار شده است. عناوینی که اکنون برای اشاره به فرزند در زبان وجود دارد، همان عناوینی است که در گذشته به آتش اطلاق می‌شده است: از جمله عبارات زبانیِ اجاق کور، اجاق خانه و جمله دعاییِ اجاق خانه‌ات خاموش مباد!. در این نوشتار نخست به بررسی یکی از مهم‌ترین نمادپردازی‌های آتش در تصوّراتِ گذشتگان که حاوی مفهوم جاودانگی بوده است، خواهیم پرداخت. در ادامه نشانه‌های زبانی که نمودارِ پیوندِ مفهوم جاودانگی و تداومِ هستی بینِ آتش و فرزند است، مورد بررسی قرار می‌گیرد.

چکیده انگلیسی:

In the passage of history, man has objectified his images like immortality by external symbols. Man nourishes the concept of immortality in order to escape death and mortality; this is done by elements of nature. One of these elements of nature is fire which is used to show the mysteries and symbols of immortality. In the passage of time, the concept of fire is seen through generations, and has been preserved in certain terms. In Persian language, the terms like ‘ojaq-koor’ (she is sterile) ‘ojaqe khaneh’ (fire-place) and ‘ojaqe khanehat khamoosh mabad’ (I wish you have son) contain the term ‘ojaq’ or fire-place that denote to son and having no child to carry a man’s name. In the present article, first, we consider one of the most important symbols of fire that is according to the people of antiquity contains the notion of immortality. Then, the linguistic signs that show the relationship between the notion of immortality and fire-and-son are entertained.   

منابع و مأخذ:

اسفندی، اسفندیار و فاطمه غلامی. 1386. «تشریح دوگانگی نماد آتش در آیین زرتشتی»،مجله پژوهش زبان‌های خارجی، ش 38، صص5- 18.

اوشیدری، جهانگیر. 1371. دانشنامۀ مزدیسنا. چاپ اول. تهران: مرکز.

باشلار، گاستون. 1364. روانکاوی آتش. ترجمه جلال ستاری. چاپ اول. تهران: توس.

بایرناس، جان. 1385. تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی اصغر حکمت. چاپ شانزدهم. تهران: علمی و فرهنگی.

بویس، مری. 1374. تاریخ کیش زرتشت. ترجمه همایون صنعتی زاده. چاپ اول. تهران: توس.

پرون، استیوارد. 1381. اساطیر رم. ترجمه محمد حسین باجلان فرخی. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

پورداود، ابراهیم. 1381. ویسپرد. چاپ اول. تهران: اساطیر.

ـــــــــــــــــ . 1380. یسنا. چاپ اول. تهران: اساطیر.

پیربایار، ژان. 1376. رمزپردازی آتش. ترجمه جلال ستاری. چاپ اول. تهران: اساطیر.

تفلیسی، ابوالفضل کمال‌الدین حبیش بن ابراهیم. 1372. تعبیر خواب. تصحیح و برگردان ابوالفضل موسوی گرمارودی. چاپ چهارم. قم: دلیل ماه.

چاره دار، زهرا. 1374. گیل گمش، حماسه بشری. چاپ اول. تهران: جهاد دانشگاهی هنر.

حافظ، شمس الدین محمد. 1384. دیوان. تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. چاپ اول تهران: یادمان فلسفی.

خلف تبریزی، محمد بن حسین. 1375. برهان قاطع، ج2. باهتمام دکتر محمد معین. تهران: امیرکبیر.

دادور، نغمه. 1393. «اسطوره داوری ایزدی به وسیله آتش در شاهنامه»،فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختیدانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، دوره 10، ش 34، صص43- 65.

دهخدا، علی اکبر. 1372. لغت نامه. چاپ اول. تهران. دانشگاه تهران.

ذوالفقاری، حسن. 1388. فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی. چاپ اوّل. تهران. معین.

رضی، هاشم. 1381. دانشنامه ایران باستان. ج1 . چاپ نخست. تهران. انتشارات سخن.

ـــــــــــــــــ . 1383. جشن‌های آتش. چاپ دوم. تهران: بهجت.

ـــــــــــــــ. 1382. گاهشماری و جشن‌های ایران باستان. چاپ دوم. تهران: بهجت.

شاملو، احمد. 1379. کتاب کوچه. حرف الف، دفتر اول. چاپ سوم. تهران: مازیار.

شفیعی کدکنی، محمد رضا. 1380. صور خیال در شعر فارسی. چاپ هشتم. تهران: آگه.

شوالیه، ژان، بران، آلن گر. 1378. فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضایلی. چاپ اول. تهران: جیحون.

صرفی، محمدرضا. 1379. «آزمون آتش»،  دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر، دوره جدید، ش 8و9، صص31- 58.

عطار، فریدالدین. 1387. الهی‌نامه. تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی. چاپ سوم. تهران: سخن.

عفیفی، رحیم. 1374. اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی. چاپ اول. تهران: توس.

عناصری، جابر. 1361. «آتش، آوردگاه پلیدی و پاکی»،مجله چیستا، ش10، صص1284- 1298.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386. شاهنامه. تصحیح ژول مول. چاپ دهم. تهران: بهزاد.

فریزر، جیمز جورج. 1383. شاخه زرین. ترجمه کاظم فیروزمند. چاپ اوّل. تهران: آگاه.

فرنبغ دادگی. 1369. بندهش. گزارش مهرداد بهار. چاپ اول. تهران: توس.

قائم‌مقامی، محسن و سید اصغر محمودآبادی. 1380. «خویشکاری آتش در ایران باستان»،  مجله تاریخ ایران، ش63، صص159- 180.

کاماث، م.و. 1381. فلسفه زندگی و مرگ. ترجمه علی احمد بیات. چاپ اول. تهران: بهجت.

کریستن‌سن، آرتور. 1377. نمونه‌هاینخستینانسانونخستینشهریار. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چاپ اول. تهران: چشمه.

کزازی، میر جلال الدین. 1370. مازهای راز. چاپ اول. تهران: مرکز.

کورت، هانس. 1373. فرهنگ جامع تعبیر خواب. ترجمه علی اصغر شجاعی. چاپ اول. تهران:تهران.

محمدی، علی. 1388. تفسیر مثنوی با مثنوی. چاپ اول. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.

معین، محمد. 1371. فرهنگ فارسی. چاپ هشتم. تهران: امیرکبیر.

مولوی، جلال الدین. 1386. مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون. چاپ چهارم. تهران: هرمس.

واحد دوستمهوش. 1384. «نمادینگی آتش و بازتاب آن در متون اساطیری و حماسی ایران»،مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 22، ش1، صص175- 186.

هینلز، جان. 1377. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. چاپ پنجم. تهران: چشمه.

References

'Afif, Rahim. (1995/1374SH). Asātir va farhang-e Iran-i dar neveshteh-hā-ye Pahlavi.1^st ed. Tehrān: Tous.

Anāseri, Jāber. (1985/1361SH). "Ᾱtash, Ᾱvardgāh-e palidi va pāki".Chistā Journal. No. 10. Pp. 1284-1298.

'Attār, Farid- oddin. (2008/1387SH). Elāhi nāmeh. Ed. by Mohammad Reza Shafi'ei Kadkani. 3^rd ed. Tehrān: Sokhan.

Bayard, Jean Pierre. (1997/1376SH). Ramz-pardāziAtash (La Symbolique de Feu). Tr. by Jalāl Sattāri.1^st ed. Tehrān: Asātir.

Boyce, Mary. (1995/1374SH). Tārikh-e kish-e Zardosht (Zorastrians: Their Religious Beliefs and Practices). Tr. by Homayoun San'ati-zādeh. 1^sted. Tehrān: Tous.

Chāre-dār, Zahrā. (1995/1374SH). Gil Gamish, Hamāseh-ye bashari. 1^st ed. Tehrān: Jahād-e Daneshgāhi-ye Honar.

Cheavallier, Jean- Jacques, Ᾱlain Gerberā. (1999/1378SH). Farhang-e nomad-hā(Dictionary of Symbols). Tr. by Soudābeh Fazāyeli.1^st ed. Tehrān: Jeyhoun.

Christensen, Arthur Emanuel. (1998/1377SH). Nemouneh-hā-ye nokhostin ensān va nokhostin shahryār (Les types du rremier homme et du prmier roi dans l'historie legendaire des Iraniens). Tr. by Zhāleh Ᾱmouzegār and Ahmad Tafazzoli. 1^sted. Tehrān: Cheshmeh.

Dādagi, Faranbagh. (1990/1369SH). Bondaheshn. Tr. by  Mehrdād Bahār. 1^st ed. Tehrān: Tous.

Dāvar, Naqmeh. (2014/1393SH). "Ostoureh-ye dāvari-ye izadi be vasileh-ye ātash dar shāhnāmeh".Āzād University Quarterly Journal of Mytho- mystic Literature. Period 10. N0. 34. Pp. 43-65.

Dehkhodā, Ali Akbar. (1993/1372SH). Loghat nāmeh. Vol.1. 1^st ed. Tehrān: Tehrān University.

 Esfandi, Esfandyār and Fātemeh gholāmi. (2007/1386SH)."Tashrih-e do-gānegi-ye namād-e ātash dar āein-e Zartoshti". Pazhuhesh-e zabān-hā-ye Khāreji. No. 38. Pp.5-18.

Ferdowsi, Abol-Ghāsem. (2007/1386SH). Shāhnameh. Tr. by Julius Vol Mohl. 10^th ed. Tehrān: Behzād.

Frazer, James Gorge. (2004/1383SH). Shāxeh-ye zarrin (The Golden Bough). Tr. by Kāzem Firouz-mand. 1^st ed.Tehrān: Agāh.

Ghāem Maghāmi, Mohsen and Seyyed Asqar Mahmoud-ābādi. (2001/1380SH). "Khishkāri-ye ātash dar Irān-e bāstān".Journal of Tārikh-e Irān. No.63. Pp. 159-180.

Goston, Bachelard. (1985/1364SH). Ravānkāvi-ye Ᾱtash (The Psychoanalysis of Fire). Tr. by Jalāl Sattāri. 1^sted. Tehrān: Tous.

Hafiz, Shams-oddin Mohammad. (2005/1384SH). Divān. Ed. By Mohammad Ghazvini and Ghāsem Qani. 1^st ed. Tehrān: Yādemān-e Falsafi.

Hinnells, John Rossell. (1998/1377SH). Shenākht-e asātir-e Irān (Persian Mythology). Tr. by Zhāleh Ᾱmouzegār and Ahmad Tafazzoli. 5^th ed. Tehrān: Cheshmeh.

Kamath, M.V. (1992/1371SH). Falsafe-ye zendegi va marg(Philosophy of Life and Death). Tr. by 'Ali Ahmad Bayāt. 1^st ed. Tehrān: Behjat.

Kazzāzi, Mir Jalāl-eddin. (1991/1370SH). Māz-hā-ye rāz. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Khalaf-e Tabrizi, Mohammad- Ibn-e Hossein. (1996/1375SH). Borhān-e Ghāte'. Vol. 2. With the effort of Dr. Mohammad Mo'ein.Tehrān: Amir Kabir.

Kurt, Hans. (1994/1373SH). Farhang-e jāme'-e ta'bir-e khāb(Dream Interpretation Dictionary). Tr. by Asqar Shojā'ie. 1^st ed. Tehrān: Tehrān.

Mo'ein, Mohammad. (1992/1371SH). Farhang-e Farsi. Vol.1 .8^th ed. Tehrān: Amirkabir.

Mohammadi, 'Ali. (2009/1388SH). Tafsir-e masnavi bā masnavi. 1^st ed. Hamadān: Bou 'Ali Sinā Universtiy.

Mowlavi, Jalāl-eddin. (2007/1386SH). Masnavi-ye Ma'navi. ed. by Nicholson. 4^th ed.Tehrān: Hermes

Noss, John-Boyer. (2006/1385SH). Tārikh-e jāmi'-e adyān(A History of the Worlds Religions). Tr. by 'Ali Asghar Hekmat. 16^th .Tehrān: 'Elmi va farhangi.

Oshidari, Jahangir. (1992/ 1371SH). Dānesh-nāmeh-ye mazdyasnā. 1^sted. Tehrān: Markaz.

Perowne, Stewart. (2002/1381SH). Asātir-e Rome(Roman Mythologhy). Tr. by Hossein Bajelan Farrohki. 1^st ed. Tehrān: Asātir.

Pour-Davoud, Ebrāhim. (2001/1380SH). Yasnā. 1^st ed. Tehrān: Asātir.

Pour-Davoud, Ebrāhim. (2002/1381SH). Vispard. 1^st ed. Tehrān: Asātir.

Razi, Hāshem. (2002/1381SH). Dānesh nāmeh-ye Irān-e bāstān. Vol.1. 1^st ed. Tehrān: Sokhan.

Razi, Hāshem. (2002/1381SH). Gāhshemāri va Jashn-hā-ye Irān-e bāstān. 2^nd ed. Tehrān: Bahjat.

Razi, Hāshem. (2004/1383SH). Jashn- hā-ye ātash. 2^nd ed. Tehrān: Bahjat.

Sarfi, Mohammad Rezā. (2000/1379SH). "Ᾱzemoun-e ātash".Literture faculty of Shahid BāhonarUniversity. New period. No. 8&9. Pp. 31-58.

Shafi'ei Kadkani, Mohammad Reza. (2001/1380SH). Sovar-e khiyāl dar she'r-e Fārsi. 8^th ed. Tehrān: Ᾱgah.

Shāmlou, Ahmad. (2000/1379SH). Ketāb-e Koucheh. Harf-e alef. Vol.1. 3^rd ed. Tehrān. Māziyār.

Teflisi, Abol-Fazl Kamāl-eddin. (1993/1372SH). Ta'bir-e Khāb. Edition and Translation by Abol-Fazl Mousavi Garmāroudi. 4^th ed. Ghom: Dalil-e Māh.

Vāhed-doust, Mahvash. (2005/1384SH). "Namādinegi-ye ātash va bāztāb-e ān dar motoun-e asātiri va hamāsi-e Irān".Shiraz University of social science journal. Period 22. No.1 Pp. 175-186.

Zolfaghāri, Hasan. (2009/1388SH). Farhangh-e bozorg-e zarbolmasal-hā-ye Fārsi. 1^st ed. Tehrān: Mo'ein.