عرفان‌گرایی در برخی از توصیفات منظوم گرمابه‌ها

سید الماسی, پروانه

کد مقاله : 511554 بازدید : 209 صفحه: 143 - 169

20.1001.1.20084420.1393.10.36.6.3

نوع مقاله: پژوهشی

عرفان‌گرایی در برخی از توصیفات منظوم گرمابه‌ها

محورهای موضوعی : اسطوره

پروانه سید الماسی ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحداسکو

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1393/07/01

کلید واژه: عرفان, توصیفات منظوم, گرمابه, خانقاه, خلوت,

چکیده مقاله :

در بین آثار ادبی، اشعاری- اگرچه اندک- وجود دارند که منحصراً در وصف دما، ساختمان، عناصر و اجزایگرمابه و آداب استحمام سروده شده‌اند. در تعدادی از این توصیفات منظوم، شاهد انعکاس تعلیمات عرفانی و آداب و اصطلاحات صوفیه هستیم؛ بدین طریق که ذهن شاعر پس از ایجاد شباهت بین خانقاه و گرمابه، کوشیده است تا بیناین مکان و آداب مرتبط با آن، با مراحل اولیه سیر‌و‌سلوک و برخی از رسوم خانقاهی پیوند برقرار کند و اصطلاحاتی مانند تجرید، ترک، خلوت، فیض، فتوح و... را فراخور سیر سخن، در ابیات بگنجاند. در این مقاله ضمن نشان دادن زیبایی‌ها و ریزه‌کاری‌های ذوقی و فکری در چنین شعرهایی، به بررسی و شرح چگونگی و علل بازتاب برخی از مسائل عرفانی در اشعار توصیفیگرمابه‌ها پرداخته شده است.

چکیده انگلیسی:

In some versified Persian literary texts certain characteristics of public bath (hammām) like the building and its parts, temperature and rituals of taking a bath are described, although the numbers of these texts are not very many. Some of the texts reflect the mystical teachings and its rituals. In these texts, the poet, at first, compares hammam with Sufi monastery (Khanqāh) and then connects the rituals of taking a bath to rituals of mystic journey (Suluk). The present article, first tries to show the intellectual details and beauties of the poems, and then, explain the reasons for the reflection of some mystical elements in description of these bath buildings (hammāmz).

منابع و مأخذ:

کتابنامه

قرآن کریم.

ابن اخوه قرشی، محمد‌بن محمد. 1347. آیین شهرداری در قرن هفتم. ترﺟﻤﺔ جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

ابن بطلان، مختار‌بن حسن. 1366. ترجمـﺔ تقویم‏الصحه بغـدادی. مترجم نامعلوم. تصحیـح غلامحسین یوسفی. تهران: علـمی و فرهنگی.

ابن سینا، حسین‌بن عبدالله. 1370. قانون در طب. بخـش اول کتـاب سوم. ترﺟﻤﺔ عبدالرحمن شرفکندی. تهران: سـروش.

افلاکی، احمد‌بن اخی. 1961م. مناقب‌العارفین. تصحیح تحسین یازیجی. 2ج. تهران: انجمن تاریخ ترک.

اوحدی اصفهانی، رکن‌الدین. 1375. کلیـات اوحدی اصفهـانی معروف به مراغـی. تصحیـح سـعید نفیسـی. تهران: امیرکبیر.

پولاک، یاکوب. 1361. سفرناﻣﺔ پولاک (ایران و ایرانیان). ترجمـﺔ کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.

پیرنیا، محمدکریم. 1378. آشنایی با معماری اسلامـی ایران. تدوین غلامحسین معمـاریان. تهران: دانشـگاه عـلم و صنعت ایران.

تأثیر تبریزی، محسن. 1373. دیوان. تصحیح امین‌پاشا اجلالی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

ترکمان فراهی، برخوردار‌بن محمود. 1320. محبوب‏القلوب یا شمسه و قهقهه. تهران: کتابخانـﺔ بارانی.

جمالزاده، محمدعلی. 1339. کشکول جمالی. ج2. تهران: کانون معرفت.

حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد. 1376. دیوان. تصحیح ابوالقاسم انجوی شیرازی. تهران: جاویدان.

روزبهان بقلی شیرازی. 1360. شرح شطحیـات. تصحیح هانری کربن. تهران: انیستیتوی ایران و فرانسه.

سجّادی، سیدجعفر. 1379. فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ2. تهران: طهوری.

سرنا، کارلا. 1363. مردم و دیدنیهای ایران: سفرنامه کارلا سرنا. ترجمـﺔ غلامرضا سمیعی کیوان. تهران: نو

سیدالماسی، پروانه و پرستو سیدالماسی. 1387. «جایگاه گرمابه در اندیشه، آثار و زندگی مولانا». فصلنامۀ علمی - پژوهشی ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش13.

________________________. 1388. «نگرشی به نقوش گرمابه در متون ادبی تا عصر بیداری». فصلنامۀ تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. س6. ش22.

شهری‌باف، جعفر. 1378. تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم. ج3. تهران: مؤسسـﺔ خـدمات فرهنـگی رسا.

عنصرالمعالی، کیکاوس‌بن اسکندر. 1345. قابوسنامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

غالب دهلوی، اسدالله‌بن عبدالله. 1376. دیوان. به اهتمام محسن کیانی. تهران: روزنه.

قبادیان، وحید. 1382. بررسی اقلیمی ابنیـﺔ سنتی ایران. تهران: دانشگاه تهران.

قدسی مشهدی، محمد‌جان. 1375. دیوان. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

کاتب یزدی، احمد‌بن حسین. 1345. تاریخ جدید یزد. به کوشش ایرج افشار. تهران: فرهنگ ایران‌زمین.

کلیم کاشانی، ابوطالب. ﺑﻲتا. دیوان. تصحیح پرتو بیضایی. تهران: کتابفروشی خیام.

کیانی، محمد‌یوسف (گردآورنده). 1379. معماری ایران (دورﺓ اسلامی). تهران: علمی و فرهنگی.

ﻣﺠﻠﺔ تیشتر. 1382. تهران: پژوهشکده مردم‌شناسی میراث فرهنگی. ش8.

مجیرالدین بیلقانی. 1358. دیوان. تصحیح محمد آبادی. تبریز: دانشگاه تبریز.

محمدبن منوّر. 1366. اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ اﺑﻲسعید. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگاه.

معین، محمد. 1375. فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.

نظام قاری، محمودبن امیراحمد. 1359. دیوان البسه. به اهتمام محمد مشیری. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.

وارسته، امامعلی. 1380. مصطلحات الشعراء. تصحیح سیروس شمیسا. تهران: فردوس.

وحشی بافقی، کمال‌الد‌ین. 1376. کلیات دیوان وحشی بافقی. با تنظیم حسن مخابر. تهران: نامک.

وراوینی، سعد‌الدین. 1375. مرزبان نامه. به اهتمام خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی‏علیشاه.

English Source

Anonymous. 2002. Architectural Record. USA: University of Michigan Library.

References

The Holly Quran.

Aflāki, Ahmad ibn Akhi. (2002/1381SH). Manāqeb-ol-’ārefin.Ed. by Ta’hsin Yāziji. 2 Vols. Tehran: Anjoman-e tarikh-e Tork.

Beylaqāni, Mojir ol-din. (1979/1358SH). Divān. Ed. by Mohammad Ābādi. Tabriz: University of Tabriz.

Hāfez Shirazi, Shams-oddin Mohammad. (1997/1376SH). Divān. Ed. by Abolghāsem Anjavi Shirāzi. Tehran: Jāvidān.

‘Ibn Batlān, Mokhtār ibn Hasan. (1987/1366SH). Tarjomeh-ye taghvim-o-s sehah-e baghdādi. Tr. unanimous. Ed. by Gholām Hossein Yusefi. Tehran: ‘Elmi va farhangi.

‘Ibn Ekhvah Ghareshi, Mohammad-ibn Mohammad. (1968/1347SH). Āeine shahrdāri dar gharn-e haftom (ma’ālem-ol-qariye fi ahkām-el-hasbah). Tr. by Ja’far Sho’ār. Tehran: Bonyād-e farhang-e Iran.

Ibn-Sīnā, Husayn ibn Abd Allāh. (1991/1370SH). Ghanoun dar Teb (The Canon of Medicine). Bakhshe avval-e ketāb-e sevvom.Tr. by ‘Abdol-rahmān Sharafkandi. Tehran: Soroush.

Jamālzādeh, Mohammad ‘Ali. (1960/1339SH). Kashkoul-e Jamāli. Vol. 2. Tehran: Kanoun-e Ma’refat.

Kalim Kāshāni, Aboutāleb. (n.d.). Divān.Ed. by Partow Beizā’i. Tehran: Ketāb foroushi-ye Khayyām.

Kateb Yazdi, Ahmad ibn Hossein. (1966/1345SH). Tārikh-e jadid-e Yazd.With the efforts of Iraj Afshār. Tehran: Farhang-e Iran zamin.

Kiyāni, Mohammad Yusef (compiler). (2000/1379SH). Me’māri-ye Iran (dowreh-ye eslāmi). Tehran: Elmi va farhangi.

Mohammad Ibn Monavvar. (1987/1366H). Asrār-o-ttowhid. Ed. by Mohammad Rezā Shafiꞌei Kadkani. Tehran: Āgāh.

Nizām qāri, Mahmud ibn Amir ahmad. (1980/1359SH). Divān-i-albisah.With the efforts of Mohammad Moshiri. Tehran: Sherkat-e mo’allefān va motarjemān-e Iran.

Ohadi Esfahāni, Rokn-o-ddin. (1996/1375SH). Koliyāt-e Ohadi Esfahāni ma’rouf be Marvghi. Ed. By Sa’ied Nafisi.Tehran: Amirkabir.

Onsor ol-Ma’ali, Keykavus ibn Eskandar. (1966/1345SH). Ghābous nāmeh. Ed. by Gholām Hossein Yusefi. Tehran: Bongāh-e tarjomeh va nashr-e ketāb.

Pirniyā, Mohammad Karim. (1999/1378SH). Āshnā’i bā me’māri-ye eslāmi Iran. Ed. by Gholām Hossein Me’māriyān. Tehran: Dāneshgāhe ‘Elm o San’at-e Iran.

Polak, Jakob Edward. (1982/1361SH). Safarnāmeh-ye Poulāk (Iran va Iraniyan) (Persien: das Land und seine Bewohner: ethnographische Schilderungen). Tr. by Keykāvous Jahāndāri. Tehran: Khārazmi.

Qāleb Dehlavi, Asad-ollāh ibn ‘Abdollah. (1997/1376SH). Divān.With the efforts of Mohsen Kiyāni. Tehran: Rowzaneh.

Qobādiyān, Vahid. (2003/1382SH). Barrasi-ye eghlimi-ye abniyeh-ye sonnati Iran. Tehran: University of Tehran.

Qodsi Mahhadi, Mohammad Jān. (1996/1375SH). Divān. Mashhad: University of Ferdowsi-e Mashhad.

Rouzbahān Baghli shirāzi. (1981/1360SH). Sharh-e Shathiyyāt. Ed. By Henri Corbin. Tehran: Anestitou-ye Iran va Faranse.

Sajjādi, Seyyed Ja’far. (2000/1379SH). Farhang-e loghāt va estelāhat va ta’birāt-e ‘erfāni. 2^nd Ed. Tehran: Thouri.

Serena, Carla. (1984/1363SH). Mardom va didani-hā-ye Iran: safarnāme Carla Serena (Hommes et chosen en Perse). Tr. by Gholām Rezā Sami’I Keivān. Tehran: Now.

Seyyed Almāsi, Parvāneh va Parastou Seyyed Almāsi. (2008/1387SH). "Jāyegāh-e garmābeh dar andisheh, āsār va zendegi-ye Mowlānā".Faslnāmeh-ye "elmi-pazhouheshi adabiyāt-e ‘erfāni va ostoureh shenākhti.No. 13.

_||_