تحلیل ژرف ساخت اسطوره‌ای آثار مهسا محب‌علی با تکیه بر رمان نفرین خاکستری

محورهای موضوعی : اسطوره

علی تسلیمی ¹ , فرزانه مونسان ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان
2 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان

تاریخ دریافت : 1397/09/07 تاریخ پذیرش : 1397/09/07 تاریخ انتشار : 1397/09/01

کلید واژه: اسطوره, مادرسالاری, روان‌کاوی, کهن الگو, مهسا محب‌علی,

چکیده مقاله :

اسطوره نحوة تلقی بشر اعصار کهن از پدیده‌هاست؛ بیانی است که ژرف‌ساخت آن حقیقت و روساخت آن داستان است. اسطوره‌پرداز معاصر بر پایة ایدئولوژی خود و بر اساس شرایط اجتماعی ـ تاریخی دورة خویش به تجدید حیات اسطوره دست می‌زند و این زندگی تازة اسطوره در اثر ادبی، محصول نگاه فلسفی ـ اجتماعی اوست. نویسندة معاصر برای نشان دادن دیدگاه‌های خود از اسامی نمادین و کهن‌الگوها استفاده می‌کند تا بتواند به معنای ضمنی و دیدگاه شخصی خود تجسم عینی ببخشد. مهسا محب‌علی از جمله زنان داستان نویس معاصر است که در داستان‌های خود اسطوره را در خدمت روایت و مقاصد معناشناختی و زنانة خود قرار داده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر نظریه‌های روان‌کاوی اساطیر، در پی تحلیل چگونگی و دلایل بازآفرینی مضامین اسطوره‌ای در آثار وی است. از میان آثار محب‌علی نفرین خاکستری رمانی است که فضاسازی، مضمون‌سازی و شخصیت‌پردازی آن را تنها با نگاهی اسطوره‌شناختی می‌توان تبیین کرد. در این رمان، محب‌علی از فضای تهران معاصر و با بهانه قرار دادن بیماری روانی و مسئله روان‌کاوی، نقبی به گذشته می‌زند و از این طریق پیکرة رمانش را از زبان شخصیت محوری داستان بنا می‌نهد. نویسنده در جست‌وجو و دفاع از هویت و حقوق زن از کهن‌الگوها و اسطوره‌ها بهره می‌جوید

چکیده انگلیسی:

Myths depict interpretations of ancient man about phenomena. Myth is a kind of discourse that its deep-structure is fact and story is its sub-structure. Based on their ideology and the socio-historical conditions of their time, contemporary writers endeavor to revive myths. The revival of myth in the literary works is a result of socio-philosophical visions of their writers. To express and envision their views, the contemporary writers use symbolic names and archetypes. In her stories, Mahsa Mohebali, Iranian contemporary writer and novelist, has used myths for narrative, semantic and feminist purposes. By using the analytic-descriptive method and based on psychoanalysis theories, the present article tries to review ways and reasons of recreating the mythical themes in her works. One of Mohebali's works, The Grey Spell (Nefrine Khakestari) is a novel that its characterizations, themes and atmospheres can only be explained with a mythological approach. In the novel, the writer describes the contemporary Tehran space and conditions of a psychiatric patient; she addresses the subject of psychoanalysis and by these ways, the structure of her novel is expressed by the central character of the story. She uses myths and archetypes to search for identity and to defend the rights of women.

منابع و مأخذ:

ابراهیمی، معصومه. 1383. «پری». دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی. ج13. تهران: سازمان دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

آدلر، آلفرد. 1370. روان‌شناسی فردی. ترجمة حسن زمانی شرفشاهی. تهران: پیشگام.

استس، کلاریسا پینکولا .1392. زنانی که با گرگ‌ها می‌دوند. ترجمة سیمین موحد. چ۸. تهران: پیکان.

برن، لوسیلا. 1390. اسطوره‌های یونانی. ترجمة عباس مخبر. چ۵. تهران: مرکز. 

برونو، فرانک. 1373. فرهنگ توصیفی اصطلاحات روان‌شناسی. ترجمة مهشید یاسایی و فرزانه طاهری، تهران: طرح نو.

بلعمی، ابوعلی. 1380. تاریخنامة طبری. تصحیح محمد روشن. چ۳. تهران: سروش.

بیرلین، ج. ف. 1391. اسطوره‌های موازی. ترجمة عباس مخبر. چ۳. تهران: مرکز.

حسینی، مریم و سارا پورشعبان .1391. «اسطوره‌های ترکیبی؛ پیکرگردانی در هزار و یک شب». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش27. صص 133-91.

رستگار فسائی، منصور. 1383. پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

فرخزاد، پوران. 1381. کارنمای زنان کارای ایران. چ۲. تهران: قطره.

فردوسی، ابوالقاسم. 1387. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

فروید، زیگموند. 1357. آیندة یک پندار. ترجمة هاشم رضی. تهران: آسیا.

فریزر، جیمز جورج. 1384. شاخة زرین. ترجمة مسعود خیرخواه. چ2. تهران: علم.

کمبل، جوزف. 1389. قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسروپناه. چ۴. مشهد: گل آفتاب.

محب‌علی، مهسا. 1384. نفرین خاکستری. چ ۲. تهران: افق.

ـــــــــــــــ . 1388. نگران نباش. چ ۲. تهران: چشمه.

معین، محمد. 1364. مجموعه مقالات. به کوشش مهدخت معین. ج۲. تهران: معین.

وارنر، رکس. 1386. دانشنامة اساطیر جهان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

والی، زهره. 1379. هفت در قلمرو فرهنگ و تمدن بشری. تهران: اساطیر.

یاحقی، جعفر. 1389. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چ3. تهران: فرهنگ معاصر.

یونگ، کارل گوستاو. 1359. آشنایی با ناخودآگاه در «انسان و سمبل‌هایش». ترجمة ابوطالب صارمی. تهران: کتاب پایا.

ـــــــــــــــــــ.1394. انسان و نمادهای هنری. (قسمت سوم کتاب انسان و سمبول‌هایش). ترجمة حسن اکبریان طبری. به کوشش فون فرانتس. تهران: دایره.

 

 

English Sources

Hamilton, Edith .1998 . My theology. Boston: Back Bay Books.

Bain, Carl et al. The Norton Introduction to Literature. New York: w.w. Norton and Co. Inc.

 

Adler, Alfred. (1991/1370SH). Ravān-šenāsī-ye fardī (Individualpsychologie in der schale). Tr. By  Hasan Zamānī  Šarafšāhī. Tehrān: Pīšgām.

Bal’amī, Abū Alī. (2001/1380SH). TārīX-nāme-ye tabarī. ed. by  Mohammad Rošan. 3^rd ed. Tehtān: Sorūš.

Berano, Frank. (1994/1373SH). Farhang-e Tosīfī-ye estelāhāt-e ravān-šenāsī (Dictionary of key words in psychology). Tr. by Mahšīd Yāsāeī & Farzāne Tāherī. Tehrān: Tarh-e No.

Bierlein, J.F. (2012/1391SH). Ostūre-hā-ye movāzī (parallel myths). Tr. by Abbās Moxber. 3^rd ed. Tehtān: Markaz.

Burn, Lucilla. (2011/1390SH). Ostūre-hā-ye Yūnānī (greek myths). Tr. by Abbās Moxber. 5^th ed. Tehtān: Markaz.

Campbell, Jozsph. (2010/1389SH). Qahremān-e hezār čehre (the hero with a thousand faces). Tr. by Šādī Xosrow Panāh. 4^th ed. Mašhad: Gol-e Āftāb.

Ebrāhīmī, Parī. (2004/1383SH). “Parī”. Dā’erat al-ma’āref-e bozorg-e eslāmī. Vol. 13. Tehrān: Dā’erat al-ma’āref-e bozorg-e eslāmī.

Estes, Clarissa Pinkola. (2013/1392SH). Zanānī ke bā gorg-hā mīdavand (women who run with the wolves). Tr. By Sīmīn Movahhed, 8^th ed. Tehtān: Peykān

Farroxzād, Pūrān. (2002/1381SH). Kārnāme-ye zanān-e kārā-ye īrān. 2^nd ed. Tehtān: Qatre.

Ferdowsī, Abolqāsem. (2008/1387SH). Šāhnāme. With the effort of  Sa’īd Hamīdiyān. Tehrān: Qatre.

Frazer, James George. (2005/1384SH). Šāxe-ye zarrīn (the golden bough). Tr. By Ma’ūd Xeyr Xāh. 2^nd ed. Tehrān: Elm.

Freud, Sigmund. (1978/1357SH). Āyande-ye yek pendār. Tr. by Hāšem Razī. Tehrān: Āsiyā.

Hossenī, Maryam & Sārā Pūrša’bān. (2012/1391SH).” Ostūre-hā-ye Tarkībī, Peykar-gardānī dar hezār o yek šab”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 8. No. 27. Pp. 91-133.

Jung, Carl Gustav. (1980/1359SH). Āšenāeī bā Nāxod-āgāh dar ensān va sambol-hā-yaš. Tr. by  Abūtāleb Sāramī. Tehrān: Ketāb Pāyā.

______________. (2015/1394SH). Ensān va namād-hā-ye honarī. Tr. by Hasan Akbariyān-e Tabarī. With the effort of Fon Franz. Tehrān: Dāyere.

Mo’īn, Mohammad. (1985/1364SH). Majmū’e Maqālāt. With the effort of Mahdoxt Mo’īn. Vol. 2. Tehrān: Mo’īn.

Moheb Alī, Mahsā. (2005/1384SH). Nefrīn-e xākestarī. 2^nd ed. Tehtān: Ofoq.

_______________. (2009/1388SH). Negarān Nabāš. 2^nd ed. Tehtān: Češme.

Rastgār Fasāeī, Mansūr. (2004/1383SH). Peykargardānī dar asātīr. Tehrān: Pažūhešgāh-e Olūm-e Ensānī va Motāle’āt-e Farhangī.

Vālī, Zohre. (2000/1379SH). Haft dar qalamro-ye farhang va tamaddon-e bašarī. Tehrān: Asātīr.

Warner, Rex. (2007/1386SH). Dāneš-nāme-ye asātīr-e jahān (encyclopedia of world mythology). Tr. By Abolqāsem Esmā’īlpūr. Tehrān: Ostūre.