هفت زینة مهری در هفت خوان بیژن

محورهای موضوعی : اسطوره

قدمعلی سراّمی ¹ (دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان ـ)
سیما منصوری ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک)

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1390/04/01

کلید واژه: آتش, هفت‌خوان, میتراییسم, جادوگر, گراز,

چکیده مقاله :

هرگاه در داستان پارتی بیژن و منیژه با باریک‌بینی نگریسته شود، بن‌مایه‌های اساطیری نهفته در آن جلوه‌ای پررنگ‌تر می‌یابد و ارتباطی عمیق و ریشه‌دار با بنیان‌های اعتقادی کیش مهر و عناصر زندة هفت‌خوانی را که با اعمال یلان اسطوره‌ای هفت‌خوان‌ساز مرتبط است،‌ به نمایش می‌گذارد. بیژن جوان پس از گذران روند آغازین سلوک میترایی، در حالی‌که رازآموزی را از سرگذرانده و آماده انجام مراحل عملی آزمون است، به فرمان مرشد مهری خویش راهی سفر ارمان می‌شود تا با کشتن گرازان بیشة ارمان- که نمادی از اژدرکشی باستان است- شایستگی خود را به اثبات برساند. در توران‌زمین حوادثی را از سر می‌گذراند که همسانی شگفتی با سختی‌های مراحل سلوک مهری دارد و چنین به نظر می‌رسد که زینه‌های آیینی همچون گورخوابی؛ عبور از دالان‌های تاریک و سرما و گرما؛ غسل تعمید و تحمل گرسنگی و غربت، که از مشخصه‌های آزمون سالکان میترایی است، را می‌گذراند.

چکیده انگلیسی:

    Bijan and Manijeh is the love story of Bijan, the son of Giv and a great Persian warrior, and Manijeh, the daughter of Afrāsiāb, the king of Turan and greatest enemy of Iran. The story has a deep connection with Mithraism and the seven labors of heroes (Haft-Khan). After the process of learning Mithraism, Bijan begins his journey to Arman with the intention of killing wild boars (symbol of slaying dragons). And in Turan he practices ascetic, sleeping in grave, travelling in dark and cold roads. The present article, studying the story of Bijan and Manijeh, tries to show the mystic aspects of the story with respect to Mithraism.    

منابع و مأخذ:

کتابنامه

اوشیدری، جهانگیر. 1386. دانشنامه مزدیسنا. چ 4. تهران: مرکز.

بهار، مهرداد. 1387. پژوهشی در اساطیر ایران. چ 7. تهران: آگاه.

پین سنت، جان.1380. اساطیر یونان. ترجمة باجلان فرخی. چ 1. تهران: اساطیر.

دیوید سون، الیس. 1385. شناخت اساطیر اسکاندیناوی. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

رضی، هاشم. 1381الف. آیین مهر. چ 1. تهران: بهجت.

ـــــــــــ .1381ب. دانشنامه ایران باستان. تهران: سخن.

زمردی، حمیرا. 1385. نقد تطبیقی ادیان و اساطیر. چ 2. تهران: زوار.

زنر، آر. سی. 1384. زروان یا معمای زرتشتی‌گری. ترجمة تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.

سرامی، قدمعلی. 1373. از رنگ گل تا رنج خار. چ 2. تهران: علمی و فرهنگی.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکار شده. چ 1. تهران: طهوری.

فرخزاد، پوران. 1386. مهره مهر. تهران: نگاه.

فردوسی. 1375. شاهنامه فردوسی. به کوشش سعید حمیدیان. چ 3. تهران: قطره.

کومن، فرانتس. 1383. آیین پر رمز و راز میترایی. ترجمة هاشم رضی. چ 2. تهران: بهجت.

کوورجی کویاجی، جهانگیر. 1388. بنیادهای اسطوره و حماسه ایران. ترجمة جلیل دوستخواه. چ 3. تهران: آگاه.

لاهیجی، شهلا و کار، مهرانگیز. 1387. شناخت هویت زن ایرانی. چ 4. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

موسوی، مصطفی. 1375. بیژن و منیژه. چ 1. تهران: سروش.

ورمازرن، مارتین. 1386. آیین میترا. ترجمة بزرگ نادرزاد. چ 6. تهران: چشمه.

References

Bahār, Mehrdād. (2008/1387H). Pazhouheshi dar Asātir-e Iran.7^th ed. Tehran: Āgāh.

Cumont, Franz. (2004/1383H). Āyin-e Por Ramz va Rāz-e Mitrāyi (The Mysteries of Mithra/ Les Mystères de Mithra). Tr. by Hāshem Razi. 2^nd ed. Tehran: Behjat.

Davidson, H. R. Ellis. (2006/1385H). Shenākht-e Asātir-e Eskandinavi (Scandinavian Mythology). Tr. by Bājlān Farrokhi. Tehran: Asātir.

Farrokhzād, Purān. (2007/1386H). Mohre-ye Mehr. Tehran: Negāh.

Ferdowsi. (1996/1375H). Shahname-ye Ferdowsi. Comp. Saied Hamidian. 3^rd ed. Tehran: Qatreh.

Kuvarji Kuyaji, Jahangir. (2009/1388H). Bonyadha-ye Ostureh va Hamase-ye Iran. Tr. by Jalil Doustkhah. 3^rd ed. Tehran: Āgāh.

Lāhiji, Shahla and Kār, Mehrangiz. (2008/1387H). Shenākht-e Hoviat-e Zan-e Irani. 4^th ed. Tehran: Roushangarān va Motale’āt-e Zanān.

Mousavi, Mostafa. (1996/1375H). Bizhan va Manizheh. 1^st ed. Tehran: Sorush.

Owshidari, Jahangir. (2007/1386H). Daneshnāme-ye Mazd-yasna. 4^th ed. Tehran: Markaz.

Pinsent, John. (2001/1380H). Asātir-e Yunān (Greek Mythology). Tr. by Bājlan Farrokhi. 1^st ed. Tehran: Asātir.

Razi, Hashem. (2002/1381H). A. Āyin-e Mehr. 1^st ed. Tehran: Behjat.

--------. (2002/1381H). B. Dāneshnāme-ye Iran-e Bāstān. Tehran: Sokhan.

Sarāmi, Qadam Ali. (1994/1373H). Az Rang-e Gol ta Ranj-e Khār. 2^nd ed. Tehran: Elmi va Farhangi.

Sarkārati, Bahman. (2006/1385H). Sayehā-ye Shekār Shodeh. 1^st ed. Tehran: Tahuri.

Vermaseren, Martin. (2007/1386H). Āyin-e Mitra (Mithra, Ce Dieu Mystérieux). Tr. by Bozorg-e Nāderzād. 6^th ed. Tehran: Cheshmeh.

Zaehner, R.C. (2005/1384H). Zarvan ya Moamma-ye Zartoshtigari (Zurvan: A Zoroastrian Dilemma). Tr. by Teimur Qāderi. Tehran: Amir Kabir.

Zomorrodi, Homeira. (2006/1385H). Naqd-e Tatbiqi-ye Adiān va Asātir. 2^nd ed. Tehran: Zavvār.