اسطوره «داوری ایزدی» بهوسیلۀ آتش در شاهنامه
محورهای موضوعی : اسطوره
نغمه دادور
1
(
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد
)
کلید واژه: سیاوش, آتش, داوری ایزدی, وَر, ورنگه,
چکیده مقاله :
از ورای قرن ها تمدّن بشری، آنچه امروز از مراسم شگفت داوری ایزدی برای ما به جا مانده است، تنها عبارت سوگند خوردن است، درحالی که این رسم در میان اقوام و ادیان در گذشته امری معمول و آخرین محک برای تعین گناهکاری یا بی گناهی متهمان بوده است. با وجود اینکه نمونه های بسیاری از اجرای این مراسم در آثاری چون ویس و رامین، مثنوی، سلامان و ابسال، مخزن الاسرار و... به چشم می خورد، آشناترین نمونه از این نوع داوری در حافظة جمعی ما ایرانیان گذر سیاووش از آتش است. دلایل اهمیت و اعتبار اسطوره داوری ایزدی در شاهنامه از موضوعات مورد بحث در این جستار است؛ از این رو، در این مقاله نخست به اجمال، به بیان علل ارزشمندی آتش در باور اقوام و ادیان کهن می پردازیم. پس از آن انواع آزمون های ایزدی عبور از آتش را بر مبنای نمونه های موجود از آن در کتب تاریخی، دینی و ادبی بررسی و طبقه بندی می کنیم و سرانجام ماجرای اسطوره گذر سیاوش از آتش را به عنوان نمونه ای تأثیرگذار و ماندگار از این نوع داوری معرفی می کنیم و به ذکر برتری های آن نسبت به نمونه های مشابه دیگر خواهیم پرداخت
During several centuries, what has remained of the fasinating ritual of "trial by ordeal" is swearing. Trial by ordeal was a common ritual among the nations and religions, and was considered a judicium Dei and the ultimate test to distinguish innocencent from guilty. Some instances of it have been cited in Vis and Rāmin, Masnavi, Salāmān va Absal, Makhzan al-Asrār, History of Yaqoubi, Haft Eqlim, Āsār al Belād va Akhbār al Ebād, Tadhkirat-ul-Awliyā, Avesta, Torah, Pahlavi texts and code of Hammurabi inscription. "Passing of Siyāvash through the fire" is the most familiar example of trial by ordeal in the collective memory of Iranians. The reasons why the "myth of trial by ordeal" in Shāhnāmeh is an outstanding example, is the main subject of the present article. So, at first, the significance of fire among the ancient nations and religions is considered. Then, after citing some tests of "passing through the fire" in historical, religious and literary texts, the myth of "passing of Siyāvash through the fire" as the most impressive and lasting instance is introduced.
کتابنامه
قرآن کریم.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. 1489 . تفسیر روح الجنان و روح الجنا . ن تحشیة حاج میرزا ابوالحسن شعرانی، با تصحیح علی اکبر غفاری. تهران: کتابفروشی
اسلامیه.
بایار، ژان پیر. 1467 . رمزپردازی آت . ش ترجمة جلال ستّاری. تهران: مرکز.
بدیه، ژوزف، 1460 . تریستان و ایزو . ت ترجمة پرویز نات خانلری. چ 9. تهران: معین.
بیرونی، ابوریحان. 1419 . آثار الباقیه عن القرون الخالی . ه ترجمة اکبر داناسرشت. تهران: ابن سینا.
جامی، عبدالرحمن بن احمد. 1446 . مثنوی هفت اورن . گ تصحیح مرتای مدرّس گیلانی. تهران: کتابفروشی سعدی.
چریا ، ی. 1464 . آیا ژاندار را سوزاندند . ؟ مجلة چیستا. ترجمة پرویز. شهریاری. ش 114 و 113
خاقانی، بدی بن محمد. 1461 . دیوا . ن تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. تهران: نگاه.
رسولی، سیّدجواد. 1466 . آیین اساطیری ور )پیشینة سوگند در ایران و جها . نتهران: سروش.
روزنبرگ، دونّار. 1469 . اساطیر جها . ن ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران:اساطیر.
ریگ ودا. 1467 . ترجمة محمدرضا جلالی نائینی. تهران: نقره.
سعدی شیرازی، شیخ مصلح الدین. 1481 . کلیّا . ت به کوشش مظاهر مصفّا. تهران: روزنه.
. شالیان، ژرار. 1486 . گنجینة حماسه های جها . ن ترجمة علی اصغر سعیدی. چ 9 تهران: چشمه.
شبستری، شیخ محمود. 1479 . گلشن را . ز به اهتمام صمد موحّد. تهران: زبان و فرهنگ ایران.
شهمردان، رشید. 1440 . فرزانگان زرتشت . ی سازمان جوانان زرتشتی بمبیء.
. طبری، ابوجعفر محمدبن جریر. 1461 . تاریخ طبر . ی ترجمة ابوالقاسم پاینده. چ 1تهران: اساطیر.
عطّار نیشابوری، فریدالدین محمّد. 1413 . تذکرة الاولیا.ء تصحیح و بررسی محمّد استعلامی. چ 9. تهران: زوّار.
عفیفی، رحیم. 1463 . اساطیر فرهنگ ایرانی در نوشته های پهلو . ی تهران: توس.
فردوسی، ابوالقاسم. 1460 . شاهنام . ه به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: بی نا.
قزوینی، زکریابن محمدبن محمود. 1464 . آثار البلاد و اخبار العبا.د ترجمة محمدمرادبن عبدالرحمان. تصحیح سیّدمحمد شاهمرادی. تهران: دانشگاه تهران.بررسی تطبیقی نمادینگی عناصر « . کوشش، رحیم و کفّاشی، امیررضا. 1490
.گرگانی، فخرالدین اسعد. 9141 . وی و رامی . ن تصحیح محمدجعفر محجوب.تهران: چاپخانة بانق ملی ایران.
مترلینگ، موری . 1479 . ژاندار . ترجمة محمدتقی دانیا. چ 9. تهران: سمور.
مجم التواریخ والقص . ص 1418 . تصحیح محمدتقی بهار. تهران: کلاله خاور.
مولوی بلخی، جلال الدین محمد. 1479 . مثنو . ی تصحیح و توضیحات محمد استعلامی. چ 9. تهران: زوّار.
ناصرخسرو قبادیانی. 1416 . دیوا . ن با اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: امیرکبیر.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوس . 1414 . مخزن الاسرا. ر تصحیح حسن وحید دستگردی. تهران: ارمغان.
نیشابوری، ابواسحاق ابراهیم بن منصور. 1430 . قصص الانبیاء. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
وال میکی و داس، تُلسی. 1469 . رامایانا؛ کهن ترین متن حماسی عاشقانه هن . د ترجمة امر سنکهه و امر پرکاش. تهران: الست فردا.
ویسپر.د 1434 . گزارش و ترجمة ابراهیم پورداوود. به کوشش بهرام فره وشی. تهران: ابن سینا.
یاحقّی، محمّدجعفر. 1487 . فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارس . ی تهران: فرهنگ معاصر.
یشت ه.ا 1436 . گزارش و ترجمة ابراهیم پورداوود. چ 9. تهران: طهوری.
یعقوبی، ابن واضح )احمدبن ابی یعقوب(. 1439 . تاریخ یعقوب . ی ترجمة محمدابراهیم آیتی. ج 1. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
English Sources
Leeson, Peter. 2010. "Justice, Medieval Style". Boston Sunday Globe. January 31.
The Oxford English Dictionary. 1978. London: Oxford university press.
Vold, George B., Thomas J. Bernard, Jeffrey B. Snipes. 2001. Theoretical Criminology. Oxford University Press.
English Sources
Leeson, Peter. 2010. "Justice, Medieval Style". Boston Sunday Globe. January 31.
The Oxford English Dictionary. 1978. London: Oxford university press.
Vold, George B., Thomas J. Bernard, Jeffrey B. Snipes. 2001. Theoretical Criminology. Oxford University Press.
References
The Holly Quran.
‘Afifi, Rahim. (1995/1374SH). Asātir-e farhang-e Irani dar neveshte-hā-ye Pahlavi. Tehran: Tous.
‘Attār Neishābouri, Farid-oddin. (1975/1354SH). Tazkerat-ol-owliā. Ed. by Mohammad Este;lāmi. 2nd ed. Tehran: Zavvār.
Abu-l-fotouh Rāzi, Hosein ibn Ali. (2003/1382SH). Tafsir-e rawz-ol-jenān wa rawh-ol janān. Ed. by Aliakbar Ghaffāri. Tehran: Ketābforoushi Eslāmiyah.
Bayard, Jean Pierre. (1997/1376SH). Ramzpardāzi-e ātash (La symbolique du feu). Tr. by Jalāl Sattāri. Tehran: Markaz.
Badiou, Joseph. (1991/1370SH). Tristan o Izold (Tristan and Iseult). Tr. by Parviz Nātel Khānlari. 2nd ed. Tehran: Mo’ein.
Birouni, Aboureihān. (1973/1352SH). Āsār-ol-bāqiah ‘an qoroun-el-khāliyah. Tr. by Akbar Dānāseresht. Tehran: Ibn Sinā.
Chaliand, Gerard. (2008/1387SH). Ganjine-ye Hamāse-hā-ye jahān (Tresor des Recits Epiques De L’Humanite). Tr. by ‘Abd-olhosein Sharifiān. 2nd ed. Tehran: Cheshmeh.
Cheryak, Y. (1994/1373SH). “Āyā Zhandārk rā souzāndand?”, Tr. by Parviz Shahriāri. Tehran: Chistā.
Ferdowsi, Abo-l-qāsem. (1991/1370SH). Shāhnāmeh. Ed. By Jalāl Khāleqi Motlaq. Tehran.
Gorgāni, Fakhr-oddin As’ad. (1976/1355SH). Veis o Rāmin. Ed. by Mohammad Jaꞌfar Mahjoub. Tehran: Chāpkhāne-ye Bank-e Melli.
Jāmi, Abd-orrahmān. (1958/1337SH). Masnavi-e haft owrang. Ed. by Morteza Modares Gilāni. Tehran: Ketābforoushi Sa’di.
Khāqāni, Badil ibn Mohammad. (1996/1375SH). Divān. Ed. by Badi’ozzamān Forouzānfar. Tehran: Negāh.
Koushesh, Rahim and Amirreza Kaffāshi. (2011/1390SH). “Barresi-e tatbiqi-e namāyandegi-e ‘anāser-e tabi’at dar Shāhnāmeh”, Azad university quarterly journal of Mytho-mystic literature. No. 24.
Meterling, Morris. (1990/1369SH). Zhāndark (Jeanne d'Arc). Tr. by Mohammad taqi Dāniā. 2nd ed. Tehran: Samour.
Mojmal-ottawārikh wal-qesas. (1939/1318SH). Ed. by Mohammad Taqi Bahār. Tehran.
Mowlavi, Jalāl-oddin Mohammad. (1990/1369SH). Masnavi ma’navi. Ed. by Tehran: Zavvār.
Nāser Khosrow, Abumo'ein. (1996/1375SH). Divān. Ed. by Mojtabā Minavi and Mehdi Mo'haqeq. Tehran: Amirkabir.
Neishābouri, Abu-eshāq Ebrāhim ibn Mansour. (1961/1340SH). Qesas-ol-anbiā. Tehran: Bongāh-e tarjemeh o nashr-e ketāb.
Nezāmi Ganjavi, Eliās ibn Yousef. (1924/1313SH). Makhzan-ol-asrār. Ed. by Hasan Vahid Dastgerdi. Tehran: Armaghān.
Qazvini, Zakariā ibn Mohammad ibn Mahmoud. (1994/1373SH). Āsār-ol-belād wa akhbār-ol-‘ebād. Tr. by Morād ibn ‘Abd-orrahmān. Ed. by S. Mohammad Shāhmorādi. Tehran: University of Tehran.
Rasouli, S. Javād. (1998/1377SH). Āein-e asātiri-e Var (Pishine-ye sowgand dar Iran o jahān). Tehran: Soroush.
Rigvedā. (1997/1376SH). Tr. By S. Mohammadreza Jalāli-e Nāeini. Tehran: Noqreh.
Rosenberg, Donna. (1998/1379SH).Asātir-e jahan: dāstān-hā o hamāse-ha (World mytheology: an anthology of the great myths and epics).Tr.By 'Abd-ol-hosein Sharifiān. Tehran: Asātir.
Sa’di, Mosleh-oddin. (2006/1385SH). Kolliāt. With the Efforts of Mazāher Mosaffā. Tehran: Rowzaneh.
Shabestari, Mahmoud. (1990/1369SH). Golshan-e rāz. Ed. by Samad Movahed. Tehran: Zabān o farhang-e Iran.
Tabari, Abu-ja’far Mohammad ibn Jarir. (1996/1375SH). Tārikh-e Tabari. Tr. by Abo-l-qāsem Pāyandeh. 5th ed. Tehran: Asātir.
Valmiki & Dasa, Tulasi. (2000/1379SH). Ramayana. Tr. by Amrsenkhe & Amr Perkash. Tehran: Alast-e fardā.
Visparad.(1964/1343SH).ed. By Ebrāhim Pourdāvoud.With the efforts of Bahrām Frahvashi. Tehran: Ibn Sinā.
Ya’qoubi, Ibn Vazeh (Ahmad Ibn AbiYa’qoub). (1963/1342SH). Tārikh ya’qoubi. Tr. By Mohammadebrahim Ayati. Vol 1. Tehran: Bongah Tarjome o Nashr Ketab.
Yāhaqi, M. Ja'far. (2007/1386SH). Farhang-e asātir va dāstānvāre-hā dar adabiāt-e fārsi. Tehran: Farhang-e Mo'āser.
Yasht-hā.(1968/1347SH). Ed. By Ebrāhim Pourdavood.. 2nd ed. Tehran: Tahouri.
