بازتاب حکمت و فلسفه در متون نظم و نثر فارسی (کشف المحجوب هجویری و مثنوی مولوی)

محورهای موضوعی : اسطوره

محمدعلی خالدیان ¹ (عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد آزادشهر)

تاریخ دریافت : 1394/03/05 تاریخ پذیرش : 1394/03/05 تاریخ انتشار : 1385/10/01

کلید واژه: وجود, شیء, نفی, مساوات, کشف المحجوب,

چکیده مقاله :

در متون کلامی قدیم بحثی با عنوان مساوات یا مساوقت شیء و وجود مطرح شده است. متکلمین معتزله، شیء را از وجود عام‌تر می‌دانند و عقیده دارند که ضد شیء، نفی است، و ضد وجود، عدم. بنابراین امکان دارد برخی شیءها موجود باشند، مانند شخصی که الآن در خیابان راه می‌رود که هم شیء است و هم موجود، اما معدنی که در زیرزمین است ولی هنوز کشف نشده است، شیء است، اما فعلاً موجود نیست.در نتیجه معتزلیان، شیء را از وجود عام‌تر می‌دانند و عقیده دارند که هر موجودی شیء است، ولی هر شیئی موجود نیست. متکلمان اشعری، شیء و وجود را الفاظ مترادفه می‌دانند و هجویری در کشف المحجوب در باب فقر سخن کوتاهی به این مضمون دارد: بعضی از متأخران گفته‌اند الفَقْرُ عَدَمٌ بِلا وُجُود. نویسندة کتاب به روش و مشرب اشاعره، شیء و وجود را مساوی می‌داند و نظریة معتزلیان مبنی بر عام‌تر بودن شیء و شمول آن بر وجود و این که عدم، مقابل وجود و نفی، مقابل شیء است، را نقد می‌کند و چند و چون این موضوع در مطاوی این نوشتار آمده است.

چکیده انگلیسی:

  There is a hot debate between Mutazila and Asharites about “concomitance of being (wujud) and object (sheii)” in Islamic theology (kalām). Mutazila believes that object is a more universal concept than being and that any existent being can be an object but not any object can be an existent being. Asharites, on the other hand, believe that being and object are synonymous concepts. Hajviri (in Kashfo-al- Mahjoob) and Mulavi’s (in Masnavi) points of view are the subject of the present article.