بررسی تطبیقی اهریمنان خشکی در شاهنامه فردوسی و حماسه‌ رامایانا

محورهای موضوعی : اسطوره

نیما ادهم ¹

1 - دانشجوی دکتری رشته تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی دانشگاه هنر تهران

تاریخ دریافت : 1394/03/03 تاریخ پذیرش : 1394/03/03 تاریخ انتشار : 1392/07/01

کلید واژه: اسطوره, شاهنامه, حماسه, رامایانا, اهریمن,

چکیده مقاله :

دو ملت ایران و هند سابقه‌ مشترک قومی و نژادی دارند و در طول زمان از یکدیگر بسیار تأثیر پذیرفته‌اند. این اشتراکات و تأثیرپذیری‌ها در آثار ادبی دو ملت نیز بازتاب یافته است. پژوهش پیش رو با فرض وجود مضامینی مشترک میان شاهنامه فردوسی و حماسه رامایانا، به مقایسه تطبیقی دو شخصیت‌ منفی کلیدی شاهنامه، ضحاک و افراسیاب، با راوانا، شخصیت منفی حماسه رامایانا، پرداخته ‌است. نتایج این پژوهش حاکی از وجود اهریمنان خشکی و کم‌آبی در این دو حماسه است؛ علاوه بر آن، کارکردهای مشابهی که میان این شخصیت‌ها دیده می‌شود، از ماهیت یکسان، اما تحول‌یافته اساطیر موجود در شاهنامه و رامایانا حکایت می‌کند.

چکیده انگلیسی:

Iranian and Indian nations have common racial and ethnic origins; and during the time, they have left impression on each other. These impressions are reflected and can be seen in the two nations literary works. Assuming existance of common themes between Shāhnāmeh of Ferdousi and Rāmāyānā, one of the great Hindu epics, the article tries to compare three antagonist characters of these two works: Zahhāk and Afrāsiyāb with Rāvānā. The study shows the salient presence of devils of drought in both of works as their common root.    

منابع و مأخذ:

 

کتابنامه

اوستا. 1381. گردآوری و گزارش جلیل دوستخواه. چ 6. تهران: مروارید.

ایونس، ورونیکا. 1373. شناخت اساطیر هند. ترجمة باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

بهار، مهرداد. 1373. جستاری چند در فرهنگ ‌ایران. تهران: فکر‌ روز.

پاک‌رو، فاطمه. 1391. «نقد تطبیقی اسطوره آفرینش در شاهنامه فردوسی و مهابهاراتای

هندی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. س 8. ش 27.

حصوری، علی. 1378. ضحاک. تهران: نشر چشمه.

دادگی، فرنبغ. 1380. بندهش. ترجمة مهرداد بهار. چ 2. تهران: توس.

دارمستتر، جیمز. 1354. «وجوه مشترک میان مهابهارات و شاهنامه». ترجمة جلال ستاری.

هنر و مردم. س 13. ش 153 و 154.

دزفولیان، کاظم.1380. «پاره‌ای از مشترکات حماسه‌های ملی». نامة پارسی. س7. ش 1.

دشتی، مهدی. 1372. «نگاهی به شخصیت افراسیاب در شاهنامه». آشنا. ش 11.

دومزیل، ژرژ.1384. بررسی اسطوره کاووس در اساطیر ایرانی و هندی. ترجمة

شیرین مختاریان و مهدی باقی. تهران: قصه.

رضی، هاشم. 1363. اوستا؛ ترجمه و تحقیق. تهران: فروهر.

سرخوش‌‌کرتیس، وستا. 1373. اسطوره‌های ایرانی. ترجمة عباس مخبر. تهران:

مرکز.

شایگان، داریوش. 2536/1356. ادیان و مکاتب فلسفی هند. ج 1. چ 2. تهران:

امیرکبیر.

فردوسی، ابوالقاسم. 1374. شاهنامه. (از روی چاپ مسکو). به کوشش سعید

حمیدیان. چ 2. تهران: داد.

ـــــــــــــــــ . 1384. شاهنامه. (متن کامل بر اساس چاپ مسکو). به

کوشش سعید حمیدیان. چ 6. تهران: قطره.

کریستن‌سن، آرتور امانوئل. 1336-1350. کیانیان. ترجمة ذبیح‌ا... صفا. تهران:

بنگاه ترجمه و ‌نشر ‌کتاب.

کزّازی، میرجلال‌الدین. 1374. «نمادشناسی اسطوره‌ای در اسطوره‌ ضحاک». نمیرم

از این پس که من زند‌‌ه‌ام؛ مجموعه مقالات کنگره جهانی بزرگداشت فردوسی و

هزاره‌ تدوین شاهنامه. گردآورنده غلامرضا ستوده. تهران: دانشگاه ‌تهران.

مسکوب، شاهرخ. 1354. سوگ سیاوش. در مرگ و رستاخیز. چ 4. تهران:

خوارزمی.

معین، محمد. 1371. «آیین آریائیان پیش از ظهور زرتشت». آشنا. ش 8.

واحددوست، مهوش. 1374. «هم‌نهادی در حماسه‌های منظوم». کیهان‌ فرهنگی. س 12.

ش 122.

والمیکی و داس، تلسی. 1379. رامایانا: کهن‌ترین متن حماسی عاشقانه‌ هند. ترجمة امر‌سنکهه و امر‌پر‌کاش. تهران: الست فردا.

یونس‌‌جعفری، سید‌محمد. 1372. «واژه ناشناخته دیو در شاهنامه فردوسی». آشنا. س 2.

ش 12.

English References

Bajpai, K.D. & Takur, V.K.1999.Rāma in Ancient literature and Art In Coomaraswamy.

Ananda, K. 1926. Catalogue of the Indian colletions in the Museum of fine art.Vol.19. Boston.

Sarkar, A.1999 a. Ravana as the tragic hero. In Naragendra KR. Singh (ed). Ency.Of Hinduism.Vol. 21. New Delhi: Anmol.

Sarkar, A.1999b. The Raksasas, in Naragendra KR Singh (ed). Ency.Of Hinduism. vol. 19. NewDelhi: Anmol.

Shegal, Sunil. 1991.Ency. of Hinduism. New Delhi: Sarup & Sons.

 

 

English References

Bajpai, K.D. & Takur, V.K.1999.Rāma in Ancient literature and Art In Coomaraswamy.

Ananda, K. 1926. Catalogue of the Indian colletions in the Museum of fine art.Vol.19. Boston.

Sarkar, A.1999 a. Ravana as the tragic hero. In Naragendra KR. Singh (ed). Ency.Of Hinduism.Vol. 21. New Delhi: Anmol.

Sarkar, A.1999b. The Raksasas, in Naragendra KR Singh (ed). Ency.Of Hinduism. vol. 19. NewDelhi: Anmol.

Shegal, Sunil. 1991.Ency. of Hinduism. New Delhi: Sarup & Sons.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Bahār, Mehrdād. (1994/1373SH). Jostāri chand dar farhang-e Iran.1^st ed. Tehran: Fekr-e rouz.

Christensen, Arthur Emanuel. (1957-1971/1336-1350SH). Kiyāniyān (les Kayanides). Tr. by Zabiʹhollāh Safā. 1^st ed. Tehran: Bongāh-e tarjome o nashr-e ketāb.

Curtis, Vesta S. (1994/1373SH). Ostureh- hā-ye Irani (Persian myths). Tr. by ʹAbbās Mokhber. 1^st ed. Tehran: Markaz.

Dadegi, Faranbagh. (2001/1380SH). Bundahesh.Tr.by Mehrdād Bahār. 2^nd ed. Tehran: Tous.

Darmesteter, James. (1975/1354SH). “vojouh-e moshtarak-e miyān-e Mahabharat o Shāhnāmeh”, Honar o mardom. Tr. by Jalāl Satāri. Year 13. No. 153 &154.

Dashti, Mehdi. (1993/1372SH). “Negāhi be shakhsiyat-e Afrasiāb dar Shāhnāmeh”, Āshenā. No.11.

Dezfooliyān, Kāzem. (2001/1380SH). “Pāre-ie az moshtarakāt-e hamāse-hā-ye melli”, Nāme-ye Pārsi. Year 7. No. 1.

Doustkhāh, Jalil. (2002/1381SH). Avesta: kohantarin soroud-hā-ye Iraniyān. Tehran: Morvārid.

Dumezil, Georges. (2005/1384SH). Barresi-ye ostour-e-ye Kāvous dar asātir-e Irani o Hendi. Tr. by Shirin Mokhtāriyān and Mehdi Bāqi. 1^st ed. Tehran: Qesseh.

Ferdowsi, Abul-Qāsem. (1995/1374SH). Shāhnāmeh.. With the efforts of Dr. Saeed Hamidyān 2^st ed. Tehran: Dad.

Ferdowsi, Abul-Qāsem. (2005/1384SH). Shāhnāmeh. With the efforts of Dr. Saeed Hamidyān. 7^th ed. Tehran: Qatreh.

ʹHosouri, Ali. (1999/1378SH). Zahāk. 1^st ed. Tehran: Cheshme.

Ions, Veronica. (1994/1373SH). Shenākht-e asātir-e hend (Indian Mythology). Tr. by Bajelān Farokhi. 1^st ed. Tehran: Asātir.

Kazzāzi, MirJalāl-oddin. (1995/1374SH). “Namād shenāsi-e ostoure-ie dar osture-ye Zāʹhāk”. Namiram az in pas ke man zende-am: Majmou-ʹe maqālāt-e kongere-ye jahāni-e bozorgdāsht-e Ferdowsi o hezāre-ye tadvin-e Shāhnāmeh. Ed. and documented by GholāmRezā sotoudeh. 1^st ed. Tehran: University of Tehran.

Meskoub, Shāhrokh. (1975/1354SH). Soug-e Siyāvash: dar marg o rastākhiz. 4^th ed. Tehran: khārazmi.

Moʹein, Mohammad. (1992/1371SH). “Aein-e Āriyāeiyān pish az zohour-e Zartosht”, Āshenā. No. 8.

Pakrou, Fātemeh. (2012/1391SH). “Naghd-e tatbiqi-ye osture-ye āfarinesh dar shāhnāmeh-ye Ferdowsi o Mahabharata-ye hendi”, The QuarterlyJournal of Mytho-mystic Literature, Azad University, South Tehran Branch. Year 8. No. 27.

Razi, Hāshem. (1984/1363SH). Avestā. 1^st ed. Tehran: Frouhar.

Shāyegān, Dāriush. (1977/1356SH). Adyān o maktab-hā-ye  falsafi-e Hend.Vol. 1. 2^nd ed. Tehran: Amirkabir

Vāhed-Doust, Mahvash. (1995/1374SH). “Hamnahādi dar ʹhamāse-hā-ye manzoum”, Keihān-e farhangi. Year 12. No. 122.

Valmiki & Tulasi dasa. (2000/1379SH). Ramayana: kohan-tarin matn-e ʹhamāsi asheqāne-ye Hend. Tr. by Amrsenkhe & Amr Perkash.1^st ed. Tehran: Alast-e fardā.

Younos- Jaʹffary, Seyed-Mohammad. (1993/1372SH). “Vāzhe-ye nāshenākhte-ye Div dar Shāhnāmeh-ye Ferdowsi”, Āshenā. Year 2. No. 12.