تحلیل بنمایههای اسطورهای و آیینیِ بیتی از منوچهری «عروس غریق در بن دریای چین»
محورهای موضوعی : اسطورهزهرا زارعی 1 , حمیدرضا خوارزمی 2
1 - دانشجوی کارشناسی ارشدزبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
کلید واژه: اسطوره, چین, خدای رود, قربانی, منوچهری,
چکیده مقاله :
برخی از ابیات شعرا به آیین اسطورهای خاصی دلالت دارند که تنها با تحلیل بنمایههای آن آیین میتوان به درک درست و دقیقی از مفهوم بیت، دست یافت. در این پژوهش با تحلیل بیتی از منوچهری، شاعر قصیده¬پرداز سدۀ پنجم هجری: (گشت نگارین تذرو پنهان در کشتزار/ همچو عروسی غریق در بن دریای چین) در پی آن هستیم که به ریشه¬های تاریخی آیین به کار رفته در مصراع دوم اشاره نماییم. برای دستیابی به این هدف، نگارندگان در این جستار کوشیدهاند تا با استفاده از نظریههای حوزۀ اسطورهشناسی و مراجعه به اسطورههای گوناگون با روش توصیفی- تحلیلی به هدف یاد شده پاسخ دهند. یافتههای پژوهش نشان میدهد که در دورهای از چین، دختران بنا به دلایلی مثل زندگی¬بخشی و پیشگیری از طغیان رودخانه، با چهره و لباسهای آراسته، در رودخانه قربانی میشدند.
Some of the verses penned by Persian poets allude to specific mythological rituals, which can only be fully understood by examining the fundamental aspects of these ceremonies. In this research, we aim to explore the historical origins of the rite mentioned in the second stanza of a verse by Manochehri, a renowned ode poet from the 5th century AH. The verse in question is: "The vibrant capercaillie concealed in the farmland, like the bride submerged in the abyss of the China Sea." To achieve this objective, the authors of this study have employed mythological theories and referenced various myths through a descriptive-analytical approach. The findings of our research indicate that, during a particular period in China, young girls were offered as sacrifices in rivers, adorned with decorative attire and makeup, for reasons such as bestowing life and averting floods.
آزادی ده عباسانی، نجیمه، 1394. «رمزگشایی آیین قربانی در اسطوره، عرفان و فرهنگ»، فصلنامۀ علمی ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 11(38)، صص 40-11.
اصطخری، ابواسحق، 1340. مسالک و الممالک. به تصحیح ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
امیدی، ایوب و مریم مشرف، ابوالقاسم اسماعیلپور. 1399، «بررسی و تحلیل آیین قربانیکردن در فرهنگ عامۀ شهرستان ایوان از نظر نظریهپردازان فرهنگ»، فصلنامۀ علمی مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 21(52)، صص. 199-171.
امیدی، ایوب و مشرف، مریم. 1401. «بررسی و تحلیل قربانی حیوانات در متون نظم روایی بر اساس نظریه¬های قربانی». فصلنامۀ علمی ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 18(66)، صص. 91- 142.
استوار، نادره، 1396. در میان بومیان جزایر پولینزی، نقد و بررسی نظریات ادوارد برنت تیلور. تهران: بالسو.
الیاده، میرچا، 1383. اسطوره، رویا، راز. ترجمۀ رویا منجم. تهران: فکر روز.
ـــــــــــ ، 1367. افسانه و واقعیت. ترجمۀ نصرالله زنگویی. تهران: پاپیروس.
بیرل، آن، 1384. اسطورههای چینی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.
بارانی، محمد و احسان خانیسومار، 1392. «بررسی تطبیقی اسطورۀ آب در اساطیر ایران و هند»، فصلنامۀ مطالعات شبه قارۀ دانشگاه سیستان و بلوچستان، 5(17)، صص. 26-7. 10.22111/JSR.2014.1401
بهروزینیا، زهره، 1397. «بازخوانی آنیمیسم بر جانبخشی عروسک بر اساس نظریۀ ادوارد برنت تیلور»، فصلنامۀ علمی پژوهشی تئاتر، 12(76)، صص. 107-96.
تانگ، چینگ هوآ، 1393. داستانهایی از گنجینۀ خرد چین. ترجمۀ مریم مفتاحی. تهران: معین.
حدودالعالم من المشرق الی المغرب، 1362. به تصحیح منوچهر ستوده. تهران: کتابخانۀ طهوری.
حیدری، مریم و هانیه غفاری کومله، 1394. «آنیمیسم و پیوند آن با ناتورالیسم در آثار صادق چوبک»، ادبپژوهی، 8(33)، صص 126-105.
20.1001.1.17358027.1394.9.33.5.2
جعفری، علی اکبر و حمیدرضا، پاشازانوس، 1392. «چین در شاهنامه فردوسی»، متن¬شناسی ادب فارسی، 5(4)، صص. 72-59.
حموی، یاقوت، 1380. معجم¬البلدان. ج1. ترجمۀ علی¬نقی وزیری. تهران: میراث فرهنگی کشور.
خوارزمی، حمیدرضا، 1392. «باور بلاگردانی در شاهنامه»، دو فصلنامۀ فرهنگ و ادب عامه، 1(2)، صص. 24-1.
دلایی میلان، علی و فهری، سلیمان، 1397. «بررسی بازتاب نمادهای اسطورهای در اشعار احمد شاملو و شیرکو بیکس»، پژوهشنامۀ ادبیات کردی، 4(5)، صص. 275- 247.
20.1001.1.26453657.1397.4.1.13.3
درودگریان، فرهاد، 1383. «نوروز، مهرگان، سده، بهمنجه و اساطیر باستانی در شعر منوچهری»، نشریۀ پیک نور، 1(7)، صص 119-108.
دالوند، یاسر، 1395. «نقد و بررسی تصحیح و شرح دیوان اشعار منوچهری دامغانی»، نشریۀ آینۀ میراث. 14(59)، صص 143-168.
20.1001.1.15619400.1395.14.2.9.8
رستگار فسائی، منصور، 1379. «چین و چینیان در حماسهی ملی ایرانیان»، نامه پارسی، 2(17)، صص 108 - 81 .
رضی، هاشم، 1381. آیین مهر: تاریخ آیین راز آمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز. تهران: بهجت.
راوندی، مرتضی، 1374. تاریخ اجتماعی ایران. تهران: نگاه.
سلمانینژاد مهرآبادی، ساغر و عبدالرضا، سیف، 1395. « بررسی اسطوره و انواع آن در شعر معاصر، با نگاهی به شعر موسوی گرمارودی»، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، 5(1)، صص. 38-19.
10.22059/JLCR.2016.59102
سلامتنیا، فریده و همکاران، 1398، «تطبیق جاندارانگاری حیوانی و انسانی در اشعار فروغ و نازک الملائکه»، نشریۀ علمی- پژوهشی مطالعات هنراسلامی، 15(34)، صص. 257- 240.
20.1001.1.1735708.1398.15.34.12.0
سراج، علی، 1397. «مقایسۀ تطبیقی کارکرد اسطوره در شعر خلیل حاوی و منوچهر آتشی»، پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامههای علوم انسانی، 18(4)، صص. 96-75.
سینگر، دروتی. جی و تریسی آ رونسن، 1360، کودک چگونه فکر میکند. ترجمۀ مصطفی کریمی. تهران: آموزش.
سلمانینژاد مهرآبادی، ساغر، 1394، «واکاوی و تحلیل گونههای مختلف اسطوره در شعر سهراب»، نشریۀ ادبیات پارسی معاصر، 5(2)، صص. 138-115.
شوالیه، ژان و آلن گربران، 1385. فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی. ج4. تهران: جیحون.
شمیسا، سیروس. 1387. بیان. تهران: میترا.
شعبانی، رضا، 1388. «تحلیل نماد و اسطوره در تاریخ»، مسکویه،2(11)، صص. 160-141.
طحانی، حماسه و دادجوی توکلی، دره، 1395. «مطالعۀ نمونههای جاندارانگاری در اسطورهها و ادبیات ایران»، فصلنامۀ مطالعات نقد ادبی، 11(43)، صص. 109-95.
عبدالهی، منیژه، 1381. فرهنگنامۀ جانوران در ادب فارسی. تهران: پژوهنده.
فردوسی، ابوالقاسم، 1392. شاهنامه. ج8. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: دایرة¬المعارف اسلامی.
فروید، زیگموند، 1397. توتم و تابو. ترجمۀ محمدعلی خنجی. تهران: نگاه
فریزر، جیمز جرج، 1399، شاخة زرّین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
فوزی، ناهده، صادقی مرشت، فریبا، 1389، «جایگاه نمادهای اسطورهای در شعر ابوریشه»، 4(-79)، صص 83-98.
قزوينى، زكريا بن محمد، 1373. آثار البلاد و اخبار العباد. ترجمۀ میرزا جهانگیر قاجار. تهران: اميركبير.
کاسیرر، ارنست، 1362. افسانۀ دولت. ترجمۀ نجف دریابندری. تهران: خوارزمی.
کریستی، آنتونی، 1373. اساطیر چین. ترجمۀ باجلان فرخی. تهران: اساطیر.
گویری، سوزان، 1385. آناهیتا در اسطورههای ایرانی. تهران: ققنوس.
لاجوردی، فاطمه و بهاری، مینا. 1389. «مفهوم قربانی در دیدگاه سه تن از محققان سدههای 19 و 20 میلادی (هربرت اسپنسر، ادوارد تایلور، جیمز جرج فریزر»، نشریۀ نیمسالنامۀ تخصصی پژوهشنامۀ ادیان، 4(7)، صص. 164-145.
معین، محمد، 1381. فرهنگ فارسی دو جلدی. تهران: آدنا.
مشهدی، محمد امیر و همکاران، 1400. «اسطورهسازی رمانتیک در شعر سیاوش کسرایی»، پژوهشنامۀ مکتبهای ادبی، 5(15)، صص. 65-47.
10.22080/RJLS.2022.21676.1241
موسیپور، نعمتالله و طالبیان، یحیی. 1379، «پیوندهای پنهان جاندارپنداری کودکانه و تخیل شاعرانه»، ادب و زبان فارسی، (13و 14)، صص. 133-119.
مصطفوی، علیاصغر، 1369. اسطورۀ قربانی. بیجا: بامداد.
منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد بن قوص، 1390، دیوان. تصحیح محمد دبیرسیاقی. تهران: زوار.
نوزرآدان، مریم، 1367، «بررسی جاندارپنداری و مراحل تحول آن در کودکان ایرانی»، تعلیم و تربیت، 1(13و 14)، صص. 122-107.
هینلز، جان راسل، 1385. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ محمدحسین باجلان فرخی. چ2. تهران: اساطیر.
References (In Persian)
Āzādī Deh Abbāsānī, Najīmeh. (2016/1394SH). “Ramz-gašāyī-ye Āyīne Qorbānī dar Ostūre, Erfān va Farhang”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 11th Year. No. 38. Pp. 11-40.
Abdo al-llāhī, Manīže. (2002/1381SH). Farhang-nāme-ye Jānevarān dar Adabe Fārsī. Tehrān: Pažūhandeh.
Bārānī, Mohammad and Ehsān Xānī-sūmār. (2013/1392SH). “Barrasī-ye Tatbīqī-ye Ostūre-ye Āb dar Asātīre Īrān va Hend”. Subcontinent Studies Quarterly of Sistan and Baluchistan University. 5th Year. No. 17. Pp. 7-26. Doi: 10.22111/JSR.2014.1401.
Beh-rūzī-nīyā, Zohre. (2019/1397SH). “Bāz-xānī-ye Ānīmīsm bar Jān-baxšī-ye Arūsak bar Asāse Nazarīyye-ye Edward Burnett Taylor”. Theater scientific research quarterly. 12th Year. No. 76. Pp. 96-107.
Birrell, Anne. (2005/1384SH). Ostūrehā-ye Čīnī (Chinese myths). Tr. by Abbās Moxber. Tehrān: Markaz.
Cassirer, Ernst. (1981/1362SHSH). Afsāne-ye Dowlat (The myth of the state). Tr. by Najaf Daryā-bandarī. Tehrān: Xārazmī.
Chevalier, Jean and Alain Gheerbrant. (2006/1385SH). Farhange Namādhā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes). Tr. by Sūdābe Fazāyellī. 4th Vol. Tehrān: Jeyhūn.
Christie, Anthony. (1994/1373SH). Asātīre Čīn (Chinese mythology). Tr. by Bājelān Farroxī. Tehrān: Asātīr.
Dālvand, Yāser. (2017/1395SH). “Naqd va Barrasī-ye Tashīh va Šarhe Dīvāne Aš’āre Manūčehrī Dāmqānī”. Mirror of Heritage magazine. 14th Year. No. 59. Pp. 143- 168. Doi: 20.1001.1.1.15619400.1395.14.2.9.8.
Delāyī, Mīlān, Alī and Faharī, Soleymān. (2019/1397SH). “Barrasī-ye Bāz-tābe Namādhā-ye Ostūreh-ī dar Aš’āre Ahmad Šāmlū va Šīr-kū bī-kas”. Kurdish literature research journal. 4th Year. No. 5. Pp. 247-275. Doi: 20.1001.1.26453657.1397.4.1.13.3.
Dorūd-garān, Farhād. (2004/1383SH). “Nowrūz, Mehr-gān, Sade, Bahman-jeh va Asātīre Bāstānī dar Še’re Manūčehrī”. Pik Noor magazine. 1st Year. No. 7. Pp. 108-119.
Eliade, Mircea. (1989/1367SH). Afsāne va Vāqe’īyyat (Myth and reality). Tr. by Nasro al-llāh Zangūyī. Tehrān: Pāpīrūs.
Eliade, Mircea. (2004/1383SH). Ostūreh, Rowyā, Rāz (Myths, Dreams, Mystries). Tr. by Rowyā Monajjem. Tehrān: Fekre Rūz.
Estaxrī, Abū Eshāq. (2021/1400SH). Masālek va al-mamālek. Ed. by Īraj Afšār. Tehrān: Bongāhe Tarjome va Našre Ketāb.
Ferdowsī, Abo al-qāsem. (2013/1392SH). Šāh-nāmeh. 8th Vol. Ed. by Jallāl Xāleqī Motlaq. Tehrān: Dāyerato al-ma’ārefe Bozorge Eslāmī.
Frazer, James George. (2021/1399SH). Šāxe-ye Zarrīn (The golden bough). Tr. by Kāzem Fīrūz-mand. Tehrān: Āgāh.
Freud, Sigmund. (2019/1397SH). Towtam va Tābū (Totem and tabu). Tr. by Mohammad-alī Xanjī. Tehrān: Negāh.
Fūzī, Nāhedeh and Sādeqī Marašt, Farībā. (2010/1389SH). “Jāy-gāhe Namādhā-ye Ostūreh-ī dar Še’re Abū-rīše”. 4th Year. No. 79. Pp. 83- 98.
Gaviri, Susan. (2006/1385SH). Ānāhītā dar Ostūrehā-ye Īrānī (Anahita in the ancient Iranian mythology). Tehrān: Qoqnūs.
Hamūy, Yāqūt. (2001/1380SH). Mo’jamo al-boldān. 1st ed. Tr. by Alī-naqī Vazīrī. Tehrān: Mīrāse Farhangī-ye Kešvar.
Heydarī, Maryam and Hānīyeh Qaffārī Kūmleh. (2016/1394SH). “Ānīmīsm va Peyvande ān bā Nātūrālīsm dar Āsāre Sādeq Čūbak”. Literary Journal. 8th Year. No. 33. Pp. 105-126. Doi: 20.1001.1.17358027.1394.9.33.5.2.
Hinnells, John Russell. (2006/1385SH). Šenāxte Asātīre Īrān (Persian mythology). Tr. by Mohammad-hoseyn Bājelān Farroxī. 2nd ed. Tehrān: Asātīr.
Hodūdo al-‘ālam men al-mašreq ela al-maqreb. (1984/1365SHSH). Ed. by Manūčehr Sotūde. Tehrān: Tahūrī.
Ja’farī, Alī Akbar and Hamīd-rezā, Pāšā-zānūs. (2013/1392SH). “Čīn dar Šāh-nāme-ye Ferdowsī”. Journal of Persian Literature Textology. 5th Year. No. 4. Pp. 59-72.
Lājvardī, Fātemeh and Bahārī, Mīnā. (2010/1389SH). “Mafhūme Qorbānī dar Dīd-gāhe Se Tan az Mohaqqeqāne Sadehā-ye 19 and 20 Mīlādī (Herbert Spencer, Edward Burnett Tylor, , James George Frazer”). A semi-annual publication of the specialized journal of the Research Journal of Religions. 4th Year. No. 7. Pp. 145- 164.
Manūčehrī Dāmqānī and Abo al-najm Ahmad Ebne Qows. (2011/1390SH). Dīvān. Ed. by Mohammad Dabīr Sīyāqī. Tehrān: Zavvār.
Mašhadī, Mohammad Amīr and Others. (2022/1400SH). “Ostūre-sāzī-ye Romāntīk dar Še’re Sīyavaše Kasmāyī”. Research letter of literary schools. 5th Year. No. 15. Pp. 47- 65. Doi: 10.22080/RJLS.2022.21676.1241.
Mo’īn, Mohammad. (2002/1381SH). Farhange Fārsī do Jeldī. Tehrān: Ādenā.
Mostafavī, Alī-asqar. (1991/1369SH). Ostūre-ye Qorbānī. Bī-jā: Bām-dād.
Mūsā-pūr, Ne’mato al-llāh and Tālebīyān, Yahyā. (2000/1379SH). “Peyvandhā-ye Penhāne Jāndār-pendārī-ye Kūdakāne va Taxayyole Šā’erāneh”. Persian literature and language magazine. No. 13 and 14. Pp. 119- 133.
Nowzar-ādān, Maryam. (1989/1367SH). “Barrasī-ye Jāndār-pendārī va Marāhele ān dar Kūdakāne Īrānī”. Journal of education and training. 1st Year. No. 13 and 14. Pp. 107- 122.
Omīdī, Ayyūb and Maryam Mošref & Abo al-qāsem Esmā’īl-pūr. (2020/1399SH). ”Barrasī va Tahlīle Āyīne Qorbānī Kardan dar Farhange Āme-ye Šahrestāne Īvān az Nazare Nazarīye-pardāzāne Farhang”. Scientific Quarterly of Culture-Communication Studies. 21th Year. No. 52. Pp.171-199.
Omīdī, Ayyūb and Mošref Maryam. (2022/1401SH). “Barrasī va Tahlīle Qorbānī-ye Heyvānāt dar Motūne Nazme Revāyī bar Asāse Nazarīyehā-ye Qorbānī”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 18th Year. No. 66. Pp. 91-142.
Ostovār, Nādereh. (2018/1396SH). dar Mīyāne Būmīyāne Jazāyere Pūlīnzī, Naqd va Barrasī-ye Nazarīyyāte Edward Burnett Taylor (Nadereh Ostovar. Among polinzi islands natives). Tehrān: Bāl-sū.
Qazvīnī, Zakarīyā Ebne Mohammad. (1994/1373SH). Āsāro al-belād va Axbāro al-‘ebād. Tr. by Mīrzā Jahān-gīre Qājār. Tehrān: Amīr-kabīr.
Rastegār Fasā’ī, Mansūr. (2000/1379SH). “Čīn va Čīnīyān dar Hemāse-ye Mellī-ye Īrānīyān”. Nameh Parsi magazine. 2th Year. No. 17. Pp. 81-108.
Razī, Hāšem. (2002/1381SH). Āyīne Mehr: Tārīxe Āyīne Rāz-āmīze Mītrāyī dar Šarq va Qarb az Āqāz tā Emrūz. Tehrān: Behjat.
Rāvandī, Mortezā. (1995/1374SH). Tārīxe Ejtemā’ī-ye Īrān. Tehrān: Negāh.
Salāmat-nīyā, Farīdeh and Others. (2020/1399SH). “Tatbīqe Jāndār-engārī-ye Heyvānī va Ensānī dar Aš’āre Forūq va Nāzeko al-malā’ekeh”. Scientific-Research Journal of Islamic Art Studies. 15th Year. No. 34. Pp. 240-257. Doi: 20.1001.1.1735708.1398.15.34.12.0.
Salmānī-nežād Mehr-ābādī, Sāqar and Abdo al-rezā Seyf. (2017/1395SH). “Barrasī-ye Ostūre va Anvā’e ān dar Še’re Mo’āser, bā Negāhī be Še’re Mūsavī Garmā-rūdī”. Research journal of literary criticism and rhetoric. 1st Year. No. 5. Pp. 19-38. Doi: 10.22059/JLCR.2016.59102.
Salmānī-nežād Mehr-ābādī, Sāqar. (2016/1394SH). “Vā-kāvī va Tahlīle Gūnehā-ye Moxtalefe Ostūre dar Še’re Sohrāb”. Contemporary Persian literature magazine. 2nd Year. No. 5. Pp. 115-138.
Serāj. Alī. (2019/1397SH). “Moqāyese-ye Tatbīqī-ye Kār-karde Ostūre dar Še’re Xalīl Hāvī and Manūčehr Ātašī”. Critical research paper of humanities texts and programs. 4th Year. No. 18. Pp. 75- 96.
Singer, Dorothy G and Tracey A. Revenson. (1979/1360SHSH). Kūdak Čegūneh Fekr mī-konad? (A Piaget primer: how a child thinks). Tr. by Mostafā Karīmī. Tehrān: Āmūzeš.
Šamīsā, Sīrūs. (2008/1387SH). Bayān. Tehrān: Mītrā.
Ša’bānī, Rezā. (2009/1388SH). “Tahlīle Namād va Ostūre dar Tārīx”. Moscow magazine. 2nd Year. No. 11. Pp. 141- 160.
Tahānī, Hemāse and Dād-jū-ye Tavakkolī, Darre. (2017/1395SH). “Motāle’e-ye Nemūnehā-ye Jāndār-engārī dar Ostūrehā va Adabīyyāte Īrān”. Literary Criticism Studies Quarterly. 11th Year. No. 43. Pp. 95- 109.
Tang, Chi-Chung. (2014/1393SH). Dāstānhā-yī az Ganjīne-ye Xerade Čīn (A treasury of China’s wisdom: a story book for everyone). Tr. by Maryam Meftāhī. Tehrān: Mo’īn.
Xārazmī, Hamīd-rezā. (2013/1392SH).“Bāvare Balā-gardānī dar Šāh-nāme”. Two quarterly magazines of popular culture and literature. 1st Year. No. 2. Pp. 1-24.