مطالعۀ تطبیقی شاخصه‌های نظریۀ بهزیستی در غزلیّات حافظ بر پایۀ روان‌شناسی مثبت‌نگر سلیگمن

محورهای موضوعی : ادبیات عرفانی

مریم صفری ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
محمد علی گذشتی ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
شیرین کوشکی ³ (دانشیار گروه روان‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
اشرف شیبانی اقدم ⁴ (دانشیار گروه روان‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/01/27 تاریخ پذیرش : 1402/04/19 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: غزلیّات حافظ, سلیگمن, روان‌شناسی مثبت‌نگر, نظریّه بهزیستی. شادی و عشق,

چکیده مقاله :

نظریّۀ بهزیستی سلیگمن ناظر بر هیجان مثبت، روابط مثبت، معنا، مجذوبیّت و دستاوردی برای رسیدن به شکوفایی است. شش ‌فضیلت عدالت‌طلبی، نوع‌دوستی، تعالی، خرد، شجاعت و میانه‌روی و بیست وچهار توانمندی، زیربنای آن را تشکیل می‌دهند. هدف از پژوهش حاضر با روش تحلیلی ـ توصیفی، مطالعۀ تطبیقی شاخصه‌های نظریۀ بهزیستی سلیگمن در غزلیّات حافظ می‌باشد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که اهداف مشترک آثار ادبی و عرفانی با روان‌شناسی مثبت‌نگر، تحصیلِ رضایت از گذشته، امید به آینده و کسب شادی در زمان حال به منظور پرورش انسان توانمند در مسیر شکوفایی و زندگی هم معنا است. در این راستا معیار ذهنی حافظ نسبت به جهان و روزگار، پیامی جز شادی و درمانی جز عشق برای بشر نمی‌شناسد و همین امر پیام او را فرا ‌زمانی و فرا مکانی کرده ‌است. وی شادی و عشق را همواره نجات‌بخش بشر می‌داند که در روزگار بلا راهگشاست. از آنجایی که غزلیّات حافظ، عرصۀ نمودِ عناصر نظریۀ بهزیستی است که در این پژوهشِ میان‌رشته‌ای بدان پرداخته شده‌ ‌است، موجب توجه بر اندیشه‌های سازگاری حافظ و سلیگمن در مقولۀ شادی، شکوفایی و ضرورت‌هایِ تلاش انسان برای دستیابی به کمال، می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Martin Seligman's theory of well-being focuses on positive emotion, engagement, relationship, meaning, and achievement (PERMA) to assess prosperity. The six virtues of wisdom/knowledge, courage, humanity, justice, temperance, and transcendence and twenty-four character strengths form its foundation. The aim of the current research is to study comparatively the indicators of Seligman's well-being theory in Hafez's ghazals using analytical-descriptive method. The research findings indicate that both literary and mystical works and positive psychology share common goals. These goals include finding satisfaction from the past, harboring hope for the future, and obtaining happiness in the present, all with the aim of personal growth and flourishing. Hafez's worldview, influenced by the conditions of his time, emphasizes the significance of happiness and love as essential elements in healing humanity. Consequently, his message transcends time and location, remaining relevant across different eras. Throughout Hafez's ghazals, the elements of Seligman's well-being theory manifest themselves, further emphasizing their compatibility. This interdisciplinary research provides a platform for comparing Hafez's and Seligman's perspectives on happiness.

منابع و مأخذ:

انوشیروانی، علیرضا، 1389. «ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران»، ادبیات تطبیقی ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان، 1(1) صص. 38-6.        

ایگلتون، تری. 1398. معنای زندگی. ترجمۀ عباس مخبر. چ5. تهران: نشربان.                                         

باقری خلیلی، علی‌اکبر، 1388. «آموزه‌های شادزیستن با تکیه بر غزلیات حافظ شیرازی»، فصلنامۀ مطالعات ملی، 10(38) صص. 126-101.                                                                                                                                      

پیرانی، منصور، 1392. «نگاهی به شعر حافظ با رویکرد روانشناسی مثبت نگر مارتین سلیگمن»، هفتمین همایش پژوهش های زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه هرمزگان. صص. 356-338.                                                        

چیتیک، ویلیام، ۱۳۸9. درآمدی بر تصوّف و عرفان اسلامی. ترجمۀ جلیل پروین. چ2. تهران: حکمت. 

حافظ، شمس‌الدین محمد، 1388. دیوان حافظ (بر اساس نسخۀ علامه قزوینی و غنی). چ 2. تهران: کتاب آبان.            

حسینی صدیقی، سیّده نیکو، 1395. «روان‌شناسی مثبت‌نگر در شعر حافظ با توجّه به رویکرد مارتین سلیگمن». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور قزوین.                

حلبی، علی اصغر، 1392. تاریخ تصوّف و عرفان. چ 1. تهران: زوار.                                                                  

خداویردی، ترانه، 1391. «شناسایی مؤلفه های روان‌شناسی مثبت در دیوان حافظ». پایان نامۀ کارشناسی‌ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی. دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی.                                                                                 

زرّین‌کوب، عبدالحسین، ۱۳۸۵. جست‌وجو در تصوّف ایران. چ 7. تهران: امیرکبیر.                                         

دورانت، ویلیام، 1399. دربارۀ معنی زندگی. ترجمۀ شهاب‌الدین عباسی. چ30. تهران: کتاب پارسه.        

سلیگمن، مارتین، ۱۳۹۴. شکوفایی. ترجمۀ امیر کامکار و سکینه هژبریان. چ2. تهران: روان.                    

ــــــــــــــ ، ۱۳۹۵. شادمانی درونی (روا‌ن‌شناسی مثبت‌گرا در خدمت خشنودی پایدار). ترجمۀ مصطفی تبریزی، رامین کریمی و علی نیلوفری. چ 5. تهران: دانژه.                                                                                                                 

صفری، مریم، 1400. «مطالعۀ شاخصه‌های نظریۀ بهریستی سلیگمن در غزلیات شمس بر اساس روان‌شناسی مثبت‌نگر سلیگمن»، دو فصلنامۀ پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا). د2. صص. 1-18. Doi: 10.22108/JPLL.2022.126460.1558                                               

فرانکل، ویکتور، 1399. انسان در جست‌وجوی معنا. ترجمۀ مرتضی حسنوند. چ3. تهران: انتشارات آسو.                     قاسمی، نظام الدین و قریشیان، مرضیه، 1388. «روان‌شناسی مثبت رویکرد نوین روانشناسی به طبیعت و انسان»، تازه‌های روان درمانی،(51).                                                                                          

قشیری، عبدالکریم بن هوازن، 1374. رسالۀ قشیریه. ترجمۀ ابوعلی‌حسن ابن احمد عثمان. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. چ4. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.                                                                                                                

کار، اَلن، 1385. روا‌ن‌شناسی مثبت علم شادمانی و نیروی انسانی. ترجمه حسـن پاشاشـریفی، جعفر نجفی زند. چ1. تهران: سخن.       

گوهرین، صادق. ۱۳۷۰. منطق‌الطیر عطّار. چ5. تهران: علمی و فرهنگی.                                                                 

 

English Sources  

         

Seligman, M.and Csikszentmihaly, M.(2000). Positive Psychology- an introduction. American Psychologist. Republished with permission from the American Psychologist, vol. 55, No 1, pp 5–14.

Anušīrvānī, Alī-rezā. (2010/1389SH). Zarūrate Adabīyyāte Tatbīqī dar Īrān. Comparative literature magazine, special edition of Farhangistan letter. 1^st Yaer. 1^st Vol. Pp. 6-38. [In Persian].  

 Bāqerī Xalīlī, Alī-akbar. (2010/1388SH). Āmūzehā-ye Šād Zīstan bā Tekye bar Qazalīyyāte Hāfeze Šīrāzī. National Studies Quarterly. 10^th Yaer. 38^th Vol.  Pp.  101-126. [In Persian].    

Carr, Allen. (2006/1385 SH). Ravān-šenāsī-ye Mosbat Elme Šādemānī va Nīrū-ye Ensānī (Positive psychology of the science of happiness and human strength). Tr. by Hasan Pāšā-šarīfī and Ja'far Najafī Zand.1^st ed. Tehrān: Soxan.

‏‫‎Chittick, William C.‎ Chittick, Williamc. (2010/1389SH). Dar-āmadī bar Tasavvof va Erfāne Eslāmī (‎Sufism: a short introduction). Tr. by Jallīl Parvīn. 2^nd ed. Tehrān: Hekmat.                                                                                                                                               

‎Durant, William James. (2020/1399SH). Darbāre-ye Ma'nīye Zendegī (About the meaning of life). Tr. by Šahābo al-ddīn Abbāsī. 30^th ed. Tehrān: ketābe Pārse.                                                                                                                                                      

Eagleton. Terry. (2019/1398SH). Ma'nā-ye Zendegī (The meaning of life). Tr. by Abbās Moxber. 5^th ed. Tehrān: Našr-bān.

Frankl, Viktor E. (Viktor Emil). (2020/1399SH). Ensān dar Josto-jū-ye Ma’nā (Man's Search For Meaning). Tr. by Mortezā Hasan-vand. 3^rd ed. Tehrān: Āsū.

Goharīn, Sādeq. (1992/1370SH). Manteqo al-tteyre Attār. 5^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Hāfez, Šamso al-ddīn Mohammad. (2013/1388SH). Dīvāne Hāfez (bar-asāse Nosxe-ye Allāme Qazvīnī va Qanī). 2^nd ed. Tehrān: Ketābe Ābān.                                                                                                                                      

Halabī, Alī-asqar. (2014/1392SH). Tārīxe Tasavvof va Erfān. 1^st ed. Tehrān: Zavvār.

Hoseynī Seddīqī and Seyyede Nīkū. (2016/1395SH). Ravān-šenāsī-ye Mosbat-negar dar Še’re Hăfez bā Tavajjoh be Rūy-karde Martin E. P, Seligman. Master's thesis, Faculty of Persian Language and Literature, Payam Noor Qazvin University.

Pīrānī, Mansūr. (2013/1392SH). Negāhī be Še're Hāfez bā Rūy-karde Ravān-šenāsī-ye Mosbat-negare Martin E. P, Seligman. The 7th Persian Language and Literature Research Conference, Hormozgan University. Pp. 338-356. [In Persian].    

 Qāsemī, Nezāmo al-ddīn and Qoreyšīyān, Marzīyyeh. (2010/1388 SH). “Ravān-šenāsī-ye Mosbat Rūy-karde Novīne Ravān-šenāsī be Tabī’at va Ensān”. Psychotherapy News Quarterly. Pp. 51-52. [In Persian].

Qošīrī, Abdo al-karīm Ebne Havāzen. (1996/1374SH). Resāle-ye Qošīrī-yye. Tr. by Abū Alī Hasan Ebne Ahmad Osmān. Ed. by  Badi’o al-zzamān Forūzān-far. 4^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.  

Safarī, Maryam .(2022/1400SH). Motāle'e-ye Šāxesehā-ye Nazarīye-ye Behzīstī-ye Seligman dar Qazalīyyāte Šams bar Asāse Ravān-šenāsī-ye Mosbat-negare Seligman. Two Quarterly Researches of Mystical Literature (Gohar Goya). No. 2. Pp. 1-18. Doi: 10.22108/JPLL.2022.126460.1558. [In Persian]. 

Seligman, Martin E. P. (2017/1395SH). Šādmānī-ye Darūnī (Ravān-šenāsī-ye Mosbat-gerā dar Xedmate Xošnūdī-ye Pāydār)  (Authentic happiness : using the new positive psychology to realize your potential for lasting fulfillment). Tr. by Mostafă Tabrīzī, Rāmīn Karīmī & Alī Nīlūfarī.5^th ed. Tehrān: Dānže.    

Seligman, Martin E. P. (2016/1394SH). Šokūfāyī (Flourish: A visionary new understanding of happieness and well-being). Tr. by Amīr Kāmkār and Sakīne Hožabrīyān. 2^nd ed.Tehrān. Ravān.

Xodāverdī, Tarāne. (2013/1391SH). Šenāsāyī-ye Mo'allefehā-ye Ravān-šenāsī-ye Mosbat dar Dīvāne Hāfez. Master's thesis of Allameh Tabatabai University, Faculty of Psychology and Educational Sciences.         

Zarrīn-kūb. Abdo al-hoseyn. (2008/1385SH). Josto-jū dar Tasavvofe Īrăn.7^th ed. Tehrān: Amīr-kabīr.