نقش و جایگاه زمان در ایجاد تعلیق و ضدّتعلیق در رسالة الطیرهای فارسی و عربی

محورهای موضوعی : اسطوره

سمیرا شفیعی ¹ , حمیدرضا شعیری ²

1 - دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس
2 - استاد زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه تربیت مدرس

تاریخ دریافت : 1399/01/30 تاریخ پذیرش : 1399/04/01 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه: زمان, ژنت, تعلیق, ضدّتعلیق, رسالة‌الطیرها,

چکیده مقاله :

در یک نگاه کلی، رسالة‌الطیرها اغلب متونِ رواییِ کوتاه قلمداد می‌شوند. معتقدان به این دیدگاه، کاربرد اندک عوامل تعلیق‌آفرین و حداکثریِ عناصر ضدّتعلیقی را دلیل این اختصار می‌دانند. در این مقاله، می‌خواهیم براساس اصل زمان روایت، ثابت کنیم نه تنها عناصر تعلیق‌آفرین و ضدّتعلیقی همپای هم در این آثار نقش‌آفرینی کرده‌اند، چه بسا، عناصر تعلیق‌آفرین بیشتر از عناصر ضدتّعلیقی کاربرد داشته‌اند، همچنین به دنبال آن هستیم تا دلیل و جایگاه کاربرد عناصر تعلیقی و ضدّتعلیقی را در این آثار بررسی کنیم. این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی به این نتایج رسیده است که عناصر تعلیقی در این آثار با بسامد یازده نسبت به عناصر ضدّتعلیقی با بسامد سه کاربرد بیشتری داشته‌اند. در عناصر تعلیق‌آفرین، تعویق از طریق تکرار و برای تأکید بر درون‌مایۀ عرفانی، بیشترین و در عناصر ضدّتعلیقی، حذف مطالب به جهت بی‌اهمیت بودن، کمترین بسامد را دارند. این امر حاکی است موضوع عرفانی ـ تعلیمی و حالات روایت‌شنو تعیین‌کنندۀ اصلی کاربرد این‌گونه عناصر بوده است. هر جا راویان باید برای آموزش، مطلبی را تکرار کنند از تعلیق استفاده کرده و هر جا شرایط روایت‌شنو اقتضا می‌کرده، مطالب را حذف و به ضدّتعلیق روی‌آورده‌اند.

چکیده انگلیسی:

In a general sense, Risālāt al-Tayr (treatises on birds) are often considered short and brief narrative texts. Proponents of this view argue that minimum use of the factors of suspense and maximum use of the anti-suspense factors are the reasons for this shortness and brevity. In this article, by using Genette’s narrative theory and on the basis of the narration time, we aim to prove that not only the suspense and anti-suspense factors play a role in these treatises, but also, the suspense factors are used more than anti-suspense ones.  We also aim to investigate the reason of using the suspense and anti-suspense elements in these works. By using analytical-descriptive method, the research has reached the conclusion that in Risālāt al-Tayr (treatises on birds) the suspense elements with eleven frequencies have more application than the anti-suspense elements with three frequencies. In the elements of suspense, deferment through repetition and for emphasizing the mystical theme, have the highest, and in the anti-suspense elements, the removal of content due to insignificance, have the lowest frequency. This indicates that mystical-didactic topics and the modes of narrative audience play a major role in Risālāt al-Tayr. Whenever the narrator has to repeat a story for training, he/she uses the suspense elements, and whenever the circumstances of the narrative audiences require, he/she omit the training materials and resorts to the anti-suspense elements.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

انوشه، حسن. 1381. فرهنگ‌نامۀ ادب فارسی (دانشنامۀ ادب فارسی). ج2. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

بامشکی، سمیرا. 1390. «تعویق و شکاف در داستان‌های مثنوی». مولوی‌پژوهی. ش10. صص 46-19.

بتلاب اکبرآبادی، محسن. 1391. «تحلیل ساختار‌روایی منظومه‌های عطار (الهی‌نامه، منطق‌الطیر و مصیبت‌نامه)». متن‌پژوهی ادبی. دورة16. ش54. صص 30-5.

بتلاب اکبرآبادی، محسن و علی صفایی سنگری. 1391. «ساز و کار تعلیق در مقامات حریری». زبان و ادبیات عربی. ش6. صص38-17.

پرین، لارنس. 1378. ادبیات داستانی: ساختار، صدا و معنی. ترجمۀ حسین سلیمانی و فهیمه اسماعیل‌زاده. چ1. تهران: رهنما.

پورجوادی، نصرالله. 1354. داستان مرغان (متن فارسی رسالة‌الطیر خواجه احمد غزالی). تهران: انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران.

پورنامداریان، تقی. 1364. رمز و داستان‌های رمزی. تهران: علمی و فرهنگی.

تایسن، لیس. 1387. نظریه‌های نقد ادبی معاصر. ترجمۀ مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی. تهران: نگاه امروز.

ترکمانی، حسینعلی و مجتبی شکوری. 1397. «گونه‌شناسی هنر تعلیق در داستان‌های قرآن کریم». آموزه‌های قرآنی. ش28. صص 59-33.

تولان، مایکل جی. 1383. درآمدی نقّادانه ـ زبان‌شناختی بر روایت. ترجمۀ ابوالفضل حرّی. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.

چاچی_‌خمرکی، ابوالرجاء. 1359. روضة‌الفریقین. به‌اهتمام عبدالحیّ حبیبی. تهران: دانشگاه تهران.

حری، ابوالفضل. 1387. «احسن ‌القصص: رویکرد روایت‌شناختی به قصص قرآنی». مجلۀ نقد ادبی. س1. ش2. صص122-83.

خیاطیان، قدرت‌الله. 1379. سیری در رسالة‌الطیرها و منطق‌الطیرهای فیلسوفان و عارفان. چ1. سمنان: دانشگاه سمنان.

رجبی، زهرا و همکاران. 1388. «بررسی رابطۀ زمان و تعلیق در روایت پادشاه و کنیزک». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش12. صص 98-75.

ریمون ـ کنان، شلومیت. 1387. روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمۀ ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.

ژنت، ژرار. 1384. «حکایت قصوی و حکایت واقعی». مجلة زیباشناخت. ترجمۀ انوشیروان گنجی پور. س 9،. ش12. صص 95-75.

سبزواری، ملاهادی. 1361. اسرارالحکم. به کوشش ح. م. فرزاد. تهران: مولی.  

سهروردی. شهاب‌الدین. 1375. قصه‌های شیخ اشراق. چ1.تهران: مرکز.

عطار، فریدالدین. 1388. منطق‌الطیر. به تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ6. تهران: سخن. 

عین‌القضّات همدانی. 1362. نامه‌ها. علینقی منزوی و عفیف عسیران. ج1. چ2. تهران: کتاب‌فروشی منوچهری. 

غلام، محمد. 1382. «کیفیت تعلیق در قصه‌پردازی مولانا». نثرپژوهی ادب فارسی. ش16. صص96-71.

کوپا، فاطمه. 1390. «بررسی تطبیقی روایت‌پردازی در رسالة‌الطیر غزالی و منطق‌الطیر عطار». پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. دورۀ2. ش3 (پیاپی 7)، صص23-1. 

گلی‌زاده، پروین و فاطمه مصطفایی. 1394. «بررسی عنصر تعلیق در داستان دسیسۀ بوسهل در باب آلتونتاش از تاریخ بیهقی». کنفرانس ملی هزاره سوم و علوم انسانی، شیراز: مرکز توسعۀ آموزش‌های نوین ایران (متانا)، صص 20-1.

مقدسی، عزّالدین. 678 ه. کشف‌الأسرار فی حکم‌الطیور و الازهار. قاهره: دارالاعتصام.

مندنی‌پور، شهریار. 1383. کتاب ارواح شهرزاد (سازه‌ها، شگردها و فرم داستان نو). تهران: ققنوس.

یعقوبی جنبه‌سرایی، پارسا و زهرا ابطحی. 1392. «سطوح تعلیق و تثبیت معنای نظربازی در نگاه عارفانۀ غزل سعدی». ادب پژوهی. ش26. صص 24-9.

یونسی، ابراهیم. 1382. هنر داستان‌نویسی. چ7. تهران: نگاه.

 

English sources

 

Chatman, Seymour. 1978. Story & Discourse, Ithaca, Comell UP.

Prince, Gerald. 2003. A Dictionary of Narratology, Lincoln, Nebraska, University of Nebraska.

Rimmon-Kenan, Shlomith. 1989.  Narrative Fiction: Contemporary Poetics, London & New York, Routledge.

English sources

 

Chatman, Seymour. 1978. Story & Discourse, Ithaca, Comell UP.

Prince, Gerald. 2003. A Dictionary of Narratology, Lincoln, Nebraska, University of Nebraska.

Rimmon-Kenan, Shlomith. 1989.  Narrative Fiction: Contemporary Poetics, London & New York, Routledge.

 

 

 

 

Reference

Anūše, Hasan. (2003/1381SH). Farhang-nāme-ye adabe fārsī (Dānešnāme-ye adabe fārsī). 2^rd Vol. Tehrān: Sāzmāne Čāp va Entešārāte Vezārate Farhang va Eršāde Eslāmī.

Attār, Farīd al-dīn. (2010/1388SH). Manteq al-teyr. Ed. by Mohammad-rezā Šafī’ī-ye Kadkanī. 6^rd ed. Tehrān: Soxan.

Bāmeškī, Samīrā. (2012/1390SH). “Ta’vīq va Šekāf dar Dāstānhā-ye Masnavī”. Mowlavī Pažūhī. No. 10.  Pp.19-46.

Būtlāb Akbar-ābādī, Mohsen. (2013/1391SH). “Tahlīle Sāxtāre Revāyī Manzūmehā-ye Attār (Elāhī-nāme, Manteq al-teyr va Mosībat-nāme)”. Matn-pažūhī-ye adabī. 16^th Year. No. 54.  Pp. 5-30.

Būtlāb Akbar-ābādī, Mohsen and Safāyī Sangarī, Alī. (2013/1391SH). “Sāz va kāre ta’līq dar Maqāmāte Harīrī”. Zabān va Adabīyāte Arabī. No. 6.  Pp. 17-38.

Golī-zādeh, Parvīn and Fāteme Mostafāyī. (2016/1394SH). “Barrasī-ye Onsore Ta’līq dar Dāstāne Dasīse-ye Būsahl dar bābe Āltontāš az Tārīxe Beyhaqī”. Konferānce Mellī-ye Hezāre Sevvom dar Olūme Ensānī. Šīrāz: Markaze Tose’e-ye Amūzešhā-ye Novīne Īrān. (Metānā). Pp. 1-20.

Hamedānī, Eyno al-qozzāt. (1984/1362SH). Nāmehā, Alī-naqī-ye Monzavī va Afīfe Asīrān. 1^rd Vol. 2^nd ed. Tehrān: Ketāb Forūšī-ye Manūčehrī.

Horrī, Abol-fazl (2009/1387SH). “Ahsan al-qesas: Rūykarde Ravāyat-šenāxtī be Qesase Qorānī”. Majalle-ye Naqde Adabī. 1^st Year. No. 2. Pp. 83-122.

Čāčī Xamrakī, Abo al-rajā. (1981/1359SH). Rozat al-farīqayn. with the Effort of Abd al-hayye Habībī. Tehrān: Yuniversity of Tehrān.

Kūpā, Fāteme. (2012/1390SH). “Barrasī-ye Tatbīqī-ye Ravāyat-pardazī dar Resālat al-teyre Qazzālī va Manteq al-teyr” pažūhešhā-ye Zabān va Adabīyāte Tatbīqī. 2^nd Year. No 3. Serial number 7. Pp. 1-23.

Mandanī-pūr, Šahrīyār. (2005/1383SH). Ketābe Arvāhe Šahrzād (Sāzehā, Šegerdhā va Forme Dāstāne Now). Tehrān: Qoqnūs.

Maqdasī, Ezz al-dīn (1279/1405SH). Kašf al-asrār fī Hekame al-toyūr val al-azhār. Qāhere: Dār al-e’tesām.

Perrine, Laurence. (2000/1378SH). Adabīyāte Dāstānī: Sāxtār, Sedā va Ma’nī (Literature: Structure, Sound, and Sense). Tr. by Hoseyne soleymānī & Fahīme Esmā’īl-zāde. 1^st ed. Tehrān: Rahnamā.

Pūr-javādī, Nasro-llāh (1957/1335SH). Dāstāne Morqān (Matne fārsī-ye Resālat al-teyre Xāje Ahmade Qazālī). Tehrān: Anjomane Šāhanšāhī-ye Falsafe-ye īrān.

Pūr-nāmdārīyān, Taqi. (1986/1364SH). Ramz va Dāstānhā-ye Ramzī. Tehrān: Entešārāte Elmī va Farhangī.

Qolām, Mohammad. (2004/1382SH). “Keyfīyate T’līq dar Qesse-pardāzī-ye  Mowlānā”. Nasr-pažūhī-ye Adabe Fārsī. No. 16. Pp. 71-96.

Rajabī, Zahrā et al. (2010/1388SH). “Barrasī-ye Rābete-ye Zamān va T’līq dar Ravāyate Pādešāh va Kanīzak”. Pažūheše Zabān va Adabīyāte Fārsī. No. 12.  Pp. 75-98.

Rimmon-kenan, Shelomith. (2009/1387SH). Ravāyate Dāstānī: Būtīqā-ye Mo’āser (Narrative fiction: Contemporary poetics). Tr. by Abolfazle Horrī. Tehrān: Nīlūfar.

Sabzevārī, Mollā-hādī. (1983/1361SH). Asrār al-hekam. with the Effort of H. M. Farzād. Tehrān: mowlā.

Sohrevardī, Šahāb al-dīn. (1997/1375SH). Qesehā-ye Šeyx Ešrāq. 1^st rd. Tehrān: Markaz.

Tyson, Lois. (2009/1387SH). Nazarīyehā-ye Naqde Adabī-ye Moāser (Critical theory today: a user …). Tr. By Māzīyāre Hoseyn-zāde & Fāteme Hoseynī. Tehrān: Negāhe emrūz.  

Torkamānī, Hoseyn-alī and Šakūrī, Mojtabā. (2019/1397SH). “Gūne-šenāsī-ye Honare Ta’līq dar Dāstān-hā-ye Qorāne Karīm”. Amūzehā-ye Qorānī. No. 28. Pp. 33-59.

Toolan, Michael J. (2005/1383SH). Dar-āmadī Naqqādāne-zabān-šenāxtī bar Ravāyat (Narrative: a critical linguistic introduction). Tr. by Abol-fazle Horrī, Tehrān: Entešārāte Bonyāde Sīnamāī-ye Fārābī.

Xayyātīyān, Qodrat al-lāh. (2001/1379SH). Seyrī dar Resālat al-teyrhā va Manteq al-teyrhā-ye Fīlsūfān va Ārefān. 1^st ed. Semnān: University of Semnān.

Ya’qūbī Janbe sarāyī, Pārsā and Abtāhī, Zahrā. (2014/1392SH). “Sotūhe Ta’līq va Tasbīte Ma’nāye Nazar-bāzī dar Negāhe Ārefāne-ye Qazale Sa’dī”. Adab-pažūhī. No. 26. Pp. 9-24.

Yūnesī, Ebrāhīm. (2004/1382SH). Honare Dāstān-nevīsī. 7^th ed. Tehrān: Negāh.

Zenet, Zerar. (2006/1384SH). “Hekāyate Qasvī va Hekāyate Vāqeī” (Storytelling and real Storytelling). Majale-ye Zībā-šenāxt. Tr. by Anūšīravāne Ganjī-pūr. 9^th Year. No 12.  Pp. 75-95.