بررسی تطبیقی بوران‌دخت و آتنا، الهگان جنگ‌آوری در داراب‌نامه و اودیسه

محورهای موضوعی : اسطوره

گلرخ سادات غنی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور)
مصطفی گرجی ² (استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور)
ابوالقاسم اسماعیل پور مطلق ³ (استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه شهید بهشتی)
فاطمه کوپا ⁴ (استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور)

تاریخ دریافت : 1398/03/31 تاریخ پذیرش : 1398/12/18 تاریخ انتشار : 1399/04/01

کلید واژه: آتنا, داراب‌نامه طرسوسی, بوران‌دخت, زن در اساطیر, ‌اودیسه هومر,

چکیده مقاله :

پژوهش در قلمرو اساطیر، آن ‌هم از طریق تطبیق ادبیّات ملل، کشف نمادهای جهان‌شمول را در پی خواهد داشت. اسطوره‌ها، افسانه‌ها و حماسه‌های ملل هندواروپایی بازتاب جهان‌بینی مشترکی هستند که می‌توان آن را در لابه‌لای متون ادبی رصد کرد. یکی از درون‌مایه‌های مهم این قلمرو، زنان و ویژگی‌های خاص ایشان، در خلال قرن‌ها دگرگونی، در اعتقادات و آئین‌های اسطوره‌ای است. این مقاله بر آن است تا با دیدگاهی اسطوره‌ای و روشی تطبیقی، به قیاس نقش زنان در دو حماسۀ اودیسه و داراب‌نامۀ طرسوسی بپردازد. در این بررسی، کارکردهای برجستۀ شخصیت‌های اصلی زن در این دو اثر و شباهت‌های ایشان شمرده شده است. نگارنده برای بررسی این شباهت‌ها، پس از برشمردن ویژگی‌ها و خویش‌کاری‌های آتنا الهۀ جنگاوری و خردورزی یونانی، و بوران‌دخت پهلوان‌بانوی خارق‌العادة داراب‌نامه، اثبات می‌کند که بوران‌دخت، بازآفرینی متأخر آناهیتا، الهۀ ایرانی است که با آتنای یونانی، هم‌عرض و همسان است. این نوع همسانی و این‌همانی در بستر حماسه‌های دو فرهنگ مختلف، نشانگر ریشه‌‌ها و خاستگاه‌های یکسان اساطیر در ادبیّات ملل است.

چکیده انگلیسی:

Research in mythology, by comparing the literature and culture of nations, leads to discovery of universal symbols. By studying the literary texts of the Indo-European nations, it can be seen that their myths, legends and epics reflect a common worldview. One of the important themes in these texts is the place of women and their special characteristics in mythological beliefs and rituals. The present article seeks to compare the role of women in the two epics of Odyssey and Darab Nama of Tarsusi with a mythological perspective and a comparative approach. Accordingly, the prominent functions of the main female characters in these two works and their similarities are considered. After mentioning the characteristics and functions of Athena, the Greek goddess of wisdom and war, and Buran-Dokht, the wonder heroine of Darab Nama, the authors try to show that Buran-Dokht is a latter-day recreation of Iranian goddess, Anahita who has a similar position to Athena. This kind of similarity in the epics of the two different cultures shows the common origins of the mythological characters in the literature of nations.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

آیدنلو، سجاد. 1387. «پهلوان‌بانو». مطالعات ایرانی. دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش13. صص24ـ11.

اسمیت، ژوئل. 1384. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ شهلا براداران خسروشاهی. تهران: روزبهان.

افخمی، بهروز؛ فرج‌زاده، صبا و سیّدمهدی حسینی‌نیا. 1395. «بازنمایی الهه آناهیتا در شواهد باستان‌شناختی». زن در فرهنگ و هنر. س8. ش2. صص248ـ225.

بانوگشسب‌نامه. 1382. تصحیح و توضیح روح‌انگیز کراچی. تهران: علمی و فرهنگی.

براهنی، رضا. 1363. تاریخ مذکر (رس‍ال‍ه‌ای‌ پ‍ی‍رام‍ون‌ ت‍ش‍ت‍ت‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ در ای‍ران‌). تهران: نشر اول.

بنونیست، امیل. 1394. دین‌ایرانی برپایۀ متن‌های معتبر یونانی. ترجمة بهمن سرکاراتی. چ5. تهران: قطره.

بولن، جین شینودا. 1391. نمادهای اسطوره‌ای و روانشناسی زنان. ترجمۀ آذر یوسفی. چ6. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

بهار، مهرداد. 1391. پژوهشی در اساطیر ایران. ویراستار کتایون مزداپور. چ9. تهران: آگه.

بیرلین. ج. ف. 1392. اسطوره‌‌‌های موازی. ترجمۀ عباس مخبر. چ4. تهران: نشر مرکز.

جابز، گرترود. 1395. فرهنگ سمبل‌ها، اساطیر و فولکلور. ترجمۀ محمّدرضا بقاپور. تهران: اختران.

دارمستتر، جیمز. 1384. تفسیر اوستا و ترجمۀ گاتاها‌. ترجمۀ موسی جوان. تهران: اقبال.

دورانت، ویلیام جیمز. 1337. تاریخ تمدن. ترجمۀ بهمن پورافضل. تهران: اقبال.

ستاری، جلال.1373. سیمای زن در فرهنگ ایران. تهران: نشر مرکز.

ستاری، رضا؛ حسین حسن‌پورآلاشتی و مرضیه حقیقی. 1394. «نقد اسطوره‌ای و روان‌شناختیِ جایگاه زن در بانوگشسب‌نامه». زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان). س7. ش1. صص60ـ37.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1379. فرهنگ‌ نمادها: اساطیر، رویاها، رسوم و... . ترجمه و تحقیق سودابه فضایل. ج1. چ2. تهران: جیحون.

طرسوسی، ابوطاهر‌بن حسن. 1389. داراب‌نامه. ج1 و 2. به کوشش ذبیح‌الله صفا. چ4. تهران: علمی و فرهنگی.

عباسی، حجت و حسینعلی قبادی. 1389. «مقایسۀ جایگاه زن در شاهنامه و ایلیاد و اودیسه». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س6. ش19. صص29ـ9.

قلی‌زاده، خسرو. 1392. فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایۀ متون پهلوی. چ3. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.

کاوندیش، ریچارد. 1390. دایرةالمعارف مصور اساطیر و ادیان مشهور جهان. ترجمۀ رقیه بهزادی. چ2. تهران: علم.

کراچی، روح‌انگیز. 1384. «نماد زندگی و زایندگی». کتاب ماه ادبیّات و فلسفه. ش93. صص33ـ22.

کرمی‌، محمّدحسین و سعید حسام‌پور. 1384. «تصویر و جایگاه زن در داستان‌های عامیانه سمک عیار و داراب‌نامه». مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. ش42. صص136ـ125.

گات‌ها. 1389. ترجمه و تألیف ابراهیم پورداود. چ3. تهران: اساطیر.

گریمال، پیر. 1391. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمۀ احمد بهمنش. چ5. تهران: امیرکبیر.

مظفری، علیرضا و محمّدنبی تولایی. 1390. «زایش اسطوره‌ای نو در اودیسۀ هومر از اسطوره‌ای کهن». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س2. ش24. صص200ـ183.

وارنر، رکس. 1395. دانشنامۀ اساطیر جهان. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: هیرمند.

وکیلی، شروین. 1394. اسطوره‌شناسی ایزدان ایرانی. تهران: شورآفرین.

وهابی دریاکناری، رقیه و مریم حسینی. 1394. «تصویر ایزدبانوان در روایت‌های داستانی بهرام بیضایی». زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان). س8. ش3. صص379ـ332.

هانوی، ویلیام ل. 1382. «آناهیتا و اسکندر». کتاب ماه ادبیّات و فلسفه. ترجمۀ افسانه منفرد. ش69. صص79ـ70.

هومر. 1382. اودیسه. ترجمۀ سعید نفیسی. چ15. ت‍ه‍ران‌: ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.

هینلز، جان راسل. 1383. اساطیر ایران. ترجمه و تألیف محمّدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

ـــــــــــــــ . 1368. شناخت اساطیر ایران. ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

یشت‌ها. 1378. ترجمه و تألیف ابراهیم پورداود، تهران: اساطیر.

English Sources

Boyce, Mary. 1989. “ANĀHĪD”. Encyclopedia Iranica. I/9. pp.1003-1011. available at http://www.iranicaonline.org/articles/anahid. accessed on 30 December 2012.

Coleman, J.A. 2007. The Dictionary of Mythology. London: Arcturus publishing Ltd.

Herzfeld, Ernest Emil.1935. Archaeological History of Iran: The Schweich Lectures of the British Academy. London: Oxford University Press.

Slatkin, L.M. 2011. “Athena”. in Margalit Finkelberg (ed.). The Homer Encyclopedia. UK: Blackwell. Vol.1, pp.184-186.

English Sources

Boyce, Mary. 1989. “ANĀHĪD”. Encyclopedia Iranica. I/9. pp.1003-1011. available at http://www.iranicaonline.org/articles/anahid. accessed on 30 December 2012.

Coleman, J.A. 2007. The Dictionary of Mythology. London: Arcturus publishing Ltd.

Herzfeld, Ernest Emil.1935. Archaeological History of Iran: The Schweich Lectures of the British Academy. London: Oxford University Press.

Slatkin, L.M. 2011. “Athena”. in Margalit Finkelberg (ed.). The Homer Encyclopedia. UK: Blackwell. Vol.1, pp.184-186.

References

A’bāsī, Hojat and Hossein-alī Qobādī. (2010/1389SH). “Moqāyese-ye Jāygāh-e Zan dar Šāh-nāme va Īliad va Odyssey”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year. 6. No.19. Pp. 9-29.

Afxamī, Behrūz;  Sabā Farajzāde and Seyyed-mahdī Hosseinī-nīyā. (2016/1395SH). “Bāz-namāeī-ye Elāhe-ye Anāhītā dar Šavāhed-e Bāstān-šenāxtī”. Zan dar Farhang va Honar. Year. 8 .No.2. Pp.225-248.

Āydenloū, Sajjād. (2008/1387SH). “Pahlavān bānū”. Motāle’āt-Irānī. Šahīd Bāhonar Kermān University. NO.13. Pp.11-24.

Bahār. Mehrdād. (2012/1391SH). Pažūheši dar Asātir-e Īrān. ed. by Katāyūn Mazdāpūr. 9^th ed. Tehrān: Āgah.

Bānū-Gošasb-nāme.(2003/1382SH). explained and ed. By Rowh-angīz Karāčī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Barāhanī, Rezā. (1984/1363SH). Tārīx-e Mozzakar. Tehrān: Našr-e Avval.

‎Benveniste, Emile. (2015/1394SH). Dīn-e Īrānī bar Pāye-ye Matn-hā-ye Mo’tabar-e Yūnānī (The Persian religion according to the chief Greek texts). tr. by Bahman Sarkārātī. 5 ^th ed. Tehrān: Qatre.

Bierlein, J. F. (2013/1392SH). Ostūre-hā-ye Movazī (Parallel myths). tr. by A’bbās Moxber. 4^th ed. Tehrān: Našre Markaz.

Bolen, Jean Shinoda. (2012/1391SH). Namād-hā-ye Ostūre-‘ī va Ravānšenāsī-e Zanān. tr. by Āzar Yūsefī. 6 ^th ed. Tehrān: Rošangarān va Motāle’āt-e Zanān.

Cavendish, Richard. (2011/1390SH). Dāyerat al-Ma’āref-e Mosavvar-e Asātīr va adyān-e mašhūr-e Jahān. tr. by Roqaye behzādī. 2 ^nd ed. Tehrān: E’lm.   

Chevalier. Jean and Alain Gheerbrant. (2000/1379 SH). Farhang-e namād-ha: Asātīr, Ro’yāh-ā, rosūm va… (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes…). tr. by Sūdābe Fazā’elī. Vol.1. 2^nd ed. Tehrān: Jeyhūn.

Darmesteter, James (2005/1384SH). Tafsīr-e Avestā va Tarjome-ye Gātāhā. tr. by Mūsā Javān. Tehrān: Eqbāl.

Durant, William James. (1958/1337SH). Tārīx-e Tamaddon (The story of civilization). tr. by Bahman Pūr-Afzal. Tehrān: Eqbāl.

Gātāhā. (2010/1389SH). tr. by Ebrāhīm Pūr dāvūd. 3^rd ed. Tehrān: Asātīr.

Grimal, Pierre. (2012/1391SH). Farhang-e Asātīr-e Yūnān va Rom (‎Dictionnaire de la mythologic Grecque et Romaine). tr. by Ahmad Behmaneš. 5^th ed. Tehrān: AmīrKabīr.

Hanaway, William. L. (2003/1382SH). “Ānāhītā va Eskandar”. Ketāb-e Māh-e Adabīyāt va Falsafe.Tr. by Afsāne Monfared. No.69. Pp 70-79.

Hinnells. John. (1999/1368SH).Šenāxt Asātīr-e Īrān. tr. by Žāle Āmūzgār va Ahmad Tafazzolī.  Tehrān: Našr-e Češme.

Hinnells, John. R. (2004/1383SH). Asātīr-e Īrān. tr. by Mohammad-hossein Bājelān Farroxī.  Tehrān: Asātīr.

Homer. (2003/1382SH). Odīse (Odessy). tr. by Sa’īd Nafīsī. 15^th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Jobes, Gertrude. (2017/1395SH). Farhang-e Sambol-hā, Asātir va Folklor (Dictionary of mythology, folklore and symbols). tr. by Mohammad-Reza Baqā pūr. Tehrān: Axtarān.

Karāčī, Rowhangīz. (2005/1384SH). “Namād-e Zendegī va zāyandegī”. Ketāb-e Māh-e Adabīyāt va Falsafe. No.93. pp.22-33.

Karamī, Mohammad-Hossein and Sa’īd Hesām-pūr. (2005/1384SH). “Tasvīr va jāygāh-e Zan dar Dāstān-hā-ye Āmīyāne (Samak-e Āyyār va Dārāb-nāme”. Majalle-ye Olūm Ejtemā-‘ī va Ensānī-ye Šīrāz University. No.42. Pp.125-136.

Mozaffarī, Alīrezā and Mohammad-nabī Tavalāeī. (2010/1390SH). “Zāyeš-e Ostūre-‘ī Now dar Odyssey-ye Homer az Ostūre-‘ī Kohan”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. No.24. Pp.183-200.

Qolī-Zāde, Xosrow. (2013/1392SH). Farhang-e Asātīr-e Īrānī bar Pāye-ye Motūn-e Pahlavī. 3^rd ed. Tehrān: Bongāh-e Tarjome va Našr-e Ketāb-e Pārse.

Sattārī, Rezā; Hossein Hossein pour Alāštī & Marzīye Haqīqī. (2015/1394SH). “Naqde-e Ostūre-‘i- va Ravānšenāxtī-ye Jāygāh-e Zan dar Bānū-Gošasb-nāme”. Zan dar Farhang va Honar (Pažoheš-e Zanān). Year.7.NO.1. Pp.37-60.

Sattārī, Jalāl. (1994/1373SH). Sīmāy-e Zan dar Farhang-e Īrān. Tehrān: Našre Markaz.

Schmidt, Joel. (2005/1384SH). Farhag-e Asātīr-e Yūnān va Rom (Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine). tr. by Šahlā Barādarān. Tehrān: Rūzbahān.

Tarsūsī, Abū-tāher. (2010/1389SH). Dārāb-Nāme-ye Tarsūsī. With the Effort of Zabīhollāh Safā. 4^Th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Vahābī Daryākenārī, Roqaye and Maryam Hosseinī. (2015/1394SH). “Tasvīr-e Īzad-Bānovān dar Revāyat-hā-ye Dāstānī-ye Bahrām Beyzaeī”.  Zan dar Farhang va Honar. Year. 8. No.3. Pp.332-379.

Vakīlī, Šervīn. (2015/1394SH). Ostūre-šenāsī-ye Īzadān-e Īrānī. Tehrān: Šūr-āfarīn.

Warner, Rex. (2016/1395SH). Dānešnāme-ye Asātir-e Jahān. tr. by Abolqāsem Esmā’il-Pūr. Tehrān: Hirmand.