بررسی جایگاه «تجربه‌گر» در نظام فکری اشراقی بر مبنای فرانقش اندیشگانی (مطالعه موردی: رسائل لغت موران و صفیر سیمرغ)

محورهای موضوعی : اسطوره

عباسعلی وفایی ¹ , فرشته میلادی ²

1 - استاد زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی
2 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

تاریخ دریافت : 1398/06/28 تاریخ پذیرش : 1399/01/25 تاریخ انتشار : 1399/04/01

کلید واژه: تجارب عرفانی, فرانقش اندیشگانی, تجربه‌گر, رسائل سهروردی,

چکیده مقاله :

چکیده عارف در جریان سلوک و دستیابی به کشف و شهود، میان خود، طبیعت و خدا، رابطه و پیوند برقرار می‌کند و امری ماورای استدلال و عقل، بر او منکشف می‌شود. حصول چنین امری را تجربة عرفانی می‌نامند. این تجارب زمانی که در قالب زبان درمی‌آیند، پوششی از ابهام به خود می‌گیرند و باعث ایجاد شیوه‌های متفاوت روایتِ راویان، از تجربه‌ای واحد، می‌شوند. در متون رمزی صوفیه، مؤلف نه‌ تنها برای ابلاغ اندیشة خود تلاش می‌کند، بلکه قصد وی بیشتر معطوف به پنهان‌کردن اسرار از نااهلان می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی‌ ـ ‌‌تحلیلی به مطالعة جایگاه تجربه گر در نظام فکری اشراقی، بر مبنای فرانقش اندیشگانی می‌پردازد. گرفتاری و غربت نفس، برداشتن موانع سلوک و دیدار با پیر مهم‌ترین درون‌مایه‌های رسائل سهروردی هستند و او بر سلوک به عوالم نوری بالاتر و رهایی از زندان مادی متمرکز شده است. یافته‌ها نشان می دهد که غلبة جهان‌بینی اشراقی، باعث شکل‌گیری سیر مشخصی از تغییر فرایندهای زبانی از رابطه‌ای به ذهنی شده است. نویسنده ابتدا با هدف ایجاد فضایی ملموس، به توصیف مفاهیم رمزی پرداخته، سپس از طریق گفت‌وگوی مشارکان، آن‌ها را تفسیر می‌کند و در نهایت در جایگاهِ پیر، به بیان مفاهیم انتزاعی می‌پردازد.

چکیده انگلیسی:

During his/her suluk (spiritual journey) and intuition, a mystic establishes a relationship between himself/herself and nature and God, revealing something beyond reason. It is called "mystical experience". This experience is ambiguity when it comes in the form of language; in this way, different narrators create different narrations from "a single experience". In mystical texts, on one hand, the author tries to convey her/his thoughts, and on other hand, to "hide the secrets from strangers (na-ahlān)". By using descriptive-analytical method and based on the ideational metafunction, the present article tries to study the role of "experiencer" in the philosophy of illumination (Falsafeh Eshraq). In his treatises, Suhrawardi, as the founder of this school of thought, refers to themes like separation from higher world, spiritual nostalgia, removing barriers to suluk and meeting the old wise man, and focuses on spiritual journey (suluk) to the world of light and releasing from the worldly prison. The findings show that by overcoming the illuminate (Eshraqi) worldview, the relational processes have become mentalistic processes in the verbal sphere. Suhrawardi, first, describes the symbolic concepts with the aim of creating a tangible space, and then, interprets them by creating a space for dialogue. Finally, as the old wise man, he expresses the abstract concepts.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

اسدپور، رضا. 1389. «نماد شناخت ایران باستان در رسائل فارسی سهروردی». پژوهشنامة ادیان. س4. ش7. صص29ـ1.

پورحسن، قاسم و ملیحه آقایی. 1393. «وجود نفس و سیر غایت استکمال آن با تأکید بر آثار رمزی سهروردی». پژوهش‌های هستی‌شناختی. س3. ش5. صص47ـ23.

پورخالقی چترودی، مه‌دخت و شمسی پارسا. 1390. «بررسی صور ابهام و عوامل آن در رسائل عرفانی سهروردی». جستارهای ادبی. ش172. صص47ـ29.

پورنامداریان، تقی. 1375. رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.

تقوی، محمّد. 1376. حکایت­های حیوانات در ادب فارسی. تهران: روزنه.

جمشیدیان، همایون و همکاران. 1395. «بررسی مکاشفات عرفانی عطّار در غزلیات، براساس نظریة ویلیام جیمز». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره­شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س12. ش43. ص41ـ11.

حمیدی، سیّدجعفر و اکبر شامیان. 1384. «سرچشمة تکوین و توسعة انواع تمثیل». نشریة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. ش197. صص103ـ75.

حیدری نوری، رضا. 1391.«تجارب مینوی در نظام فکری سهروردی». مجلة الهیات تطبیقی. س3. ش7. صص130ـ115.

رضویان، حسین و شیوا احمدی. 1395. «نگاهی به نقش جنسیت نویسنده در ارائة جزییات داستان بر اساس دستور نقش‌گرا». دوماهنامة جستارهای زبانی. ش34. صص370ـ343.

ستاری، جلال. 1372. مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: نشر مرکز.

سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. 1375. مجموعة مصنفات شیخ اشراق. ج1، 2 و 3. تصحیح هانری کربن. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ــــــــــــــــــــــــــ . 1391. حکمة‌‌الاشراق. تطبیق و نقد یحیی یثربی. قم: بوستان کتاب.

طاهری، محمّد و همکاران. 1392. «بررسی و تحلیل کهن‌الگوی پیر فرزانه در رساله‌های سهروردی». پژوهش‌های ادب عرفانی. ش24. ص134ـ105.

فتوحی، محمود. 1386. بلاغت تصویر. تهران: سخن.

گودرزی، کوروش و همکاران. 1395. «بررسی تجلی زمان و مکان مقدّس اساطیری در عرفان (با توجه به متون برگزیده نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم هجری». فصلنامة ادبیّات عرفانی و اسطوره­شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س12. ش45. ص248ـ217.

محمّدی کله­سر، علیرضا. 1395. «داستان تمثیلی؛ ساختار، تفسیر و چندمعنایی». دوفصلنامة زبان و ادبیّات فارسی. س24. ش81. صص273ـ257.

مظاهری، عبدالرضا. 1386. «رمز در داستان­های رمزی شیخ شهاب­الدین سهروردی». ادیان و عرفان. ش13. ص28ـ13.

میرباقری‌فرد، علی‌اصغر و معصومه محمّدی. 1395. «عبارت و اشارت در زبان عرفان». پژوهشنامة عرفان. ش15. صص216ـ193.

نصر، سیّدحسین. 1386. سه حکیم مسلمان. چ6. تهران: امیرکبیر.

نویا، پل. 1373. تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمة اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

وفایی، عباسعلی و سمیه آقابابایی. 1392. «بررسی کارکرد تمثیل در آثار ادبی تعلیمی». پژوهشنامة ادبیّات تعلیمی. ش18. صص46ـ23.

هلیدی، ام ای کی و رقیه حسن. 1393. زبان، بافت و متن؛ ابعاد زبان از منظر نشانه‌شناسی اجتماعی. ترجمۀ محسن نوبخت. تهران: سیاهرود.

همازاده، مهدی و سیّدابوالقاسم حسینی­ژرفا. 1394. «رمزگشایی از نمادها در داستان­های سهروردی بر پایة مبانی فلسفی حکمت اشراق». آیین حکمت. ش25. ص231ـ205.

همدانی، امید. 1387. «حماسه، اسطوره و تجربة عرفانی خوانش سهروردی از شاهنامه». فصلنامة نقد ادبی. س3. ش7. صص164ـ137.

یزدان­پناه، سیّدیدالله. 1389. حکمت اشراق. ج1 و 2. تحقیق مهدی علی‌پور. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

References

Asad pūr, Rezā. (2010/1389SH). “Namād-e Šenāxt-e Irān-e bāstān dār rasāʾel-e fārsī-ye Sohrverdī”. Paẑuheš Nāme-ye Adyān. Year 4. No. 7. Pp. 1-29.

Fotūhī, Mahmūd. (2007/1386SH). Balāqat-e Tasvīr. Tehrān: Soxan.

Gūdarzī, Kūroš & et al. ( 2016/1395SH). “Barrasī-ye Tajallī-ye Zamān va Makān-e Moqaddas-e Asātīrī Dar Erfān (Bā Tavvajjoh be Motūn-e Bargozīde -ye Nasr-e Erfānī-ye Fārsī Tā Qarn-e Haftom-e Hejrī.)”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch.Year 12. No. 45. Pp. 217-248.

Hamedānī, Omīd.( 2008/1387SH). “Hamāse, Ostūre Va Tajrebe-ye Erfānī-ye Xāneš-e Sohrverdī Az Šāh name”. Fasl Nāme-ye Naqd-e Adabī. Year. 3. No. 7. Pp. 137-164.

Hamīdī, Seyyed Ja’far va Akbar Šāmīyān. (2005/1384SH). “Sar češme-ye takvīn va towse’e-ye anvā’-e tamsīl”. Našrīye-ye dāneškade-ye adabīyāt va olūm-e ensānī dānešgāh-e tabrīz, No 197.Pp. 75-103.

Halliday,M. A. K & Roqaye Hasan. (2014/1393SH) Zabān, Bāft va Matn; ab’ād-e  zabān az manzar-e Nešāne Šenāsī-ye Ejtemā’ī. Tr. By Mohsen Nowbaxt. Tehrān:Sīyāh rūd.

Homā Zāde, Mahdī & Seyyed Abol-Qāsem Hosseinī ẑarfā. (2015/1394SH). “Ramz-Gošāeī Az Namād-hā dar dāstān-hā-ye Sohrverdī bar Pāye-ye Mabānī-ye Falsafī-ye Hekmat-e Ešrāq”. A’īn-e Hekmat. No. 25. Pp. 205-231.

Heydarī Norī, Rezā. (2012/1391SH). “Tajārob-e mīnovī dar nezām-e fekrī-ye sohrverdī”. Majalle-ye elāhīyāt-e tatbīqī. year 3. No. 7. Pp.115-130.

Jamšīdīyān, Homāyūn & et al. (2016/1395SH). “Barrasī-ye Mokāšefāt-e Erfānī-ye Âttar dar Qazalīyāt bar asās-e nazariye-ye William James”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 12. No. 43. Pp. 11-41.

Mohammadī Kale sar, Alīrezā. (2016/1395SH). “Dāstān-e tamsīlī; sāxtār, tafsīr va čand ma’nāīī”. Dow fasl nāme-ye zabān va adabīyāt-e fārsī, year 24, šomāre-ye 81. Pp. 257-273.

Mīr Bāqerī Fard, Alī Asqar & Masoūme Mohammadī. (2016-1395SH).“ Ebārāt va Ešārāt Dar Zabān-e Erfān”.Paẑuheš Nāme-ye Erfān. No. 15. Pp. 193-216. 

Mazāherī, Abd al-rezā. (2007/1386SH). “Ramz dar dāstān hā-ye ramzī šeyx šahāb al-dīn sohrverdī”.Adyān va Erfan. No. 13, Pp. 13-28.

Nasr, Seyyed Hossein. (2007/ 1386SH). Se Hakīm-e Mosalmān. 6^th Ed.Tehrān: Amīr Kabīr.

Noya, Paul.(1994/1373SH). Tafsīr-e Qorānī va zabān-e Erfānī. Tr. By Esmāī’l Sa’ādat. Tehrān: Našr-e Dānešgāhī.

Pūr hasan, Qāsem & Malīhe Âqāīe. (2014/1393SH). “ Vojūd-e Nafs va seyr-e qāyat-e Estekmāl-e Ân Bā Ta’kīd bar Âsār-e Ramzī-ye Sohrverdī.” Paẑuheš-hā-ye Hastī Šenāxtī. Year 3. No. 5. Pp. 23-47.

Pūr Xāleqī Čatrūdī, Mah-Doxt & Šamsī Pārsā.(2011/1390SH). “Barrasī-ye Sovar-e Ebhām va  ˈÂvāmel-e Ân dar Rasā’el-e Erfānī-ye Sohrverdī. Jostār Hā-ye Adabī. No. 172. Pp. 29-47.

Pūr nāmdārī-yān, Taqī. (1996/1375SH). Ramz va dāstān-hā-ye ramzī dar adab-e fārsī. Tehrān: Elmī va farhangī.

Razavīyān, Hossein & Šīvā Ahmadī. (2016/1395SH). “Negāhī be naqš-e jensīyat-e nevīsande dar erā’e-ye jozīyāt-e dāstān bar asās-e dastūr-e naqš-gerā”. Dow mah-nāme-ye jostār hā-ye zabānī. No. 34. Pp. 343-370.

Sattārī, jalāl. (1993/1372SH). Madxalī bar ramz-šenāsī-ye erfānī. Tehrān: markaz.

Sohrverdī, Šahāb al-dīn Yahyā. (2012/1391SH). Hekam al-ešrāq. With The Effort of yahyā yasrebī, Qom: Būstān-e ketāb.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ .  (1996/1375SH). Majmū’e-ye mosannafāt-e šeyx ešrāq, 1^st, 2^nd & 3^rd Vol. Ed. By Henry Corbin. Tehrān: Mo’asese-ye motāle’āt va Tahqīqāt-e farhangī.

Tāherī, Mohammad & et al. (2013/1392SH). “Barrasī va Tahlīl-e Kohan Olgū-ye Pīr-e Farzāne Dar Resāle Hā-ye Sohrverdī.” Pažūheš-hā-ye Adab-e Erfānī. No. 24. Pp. 105-134.

Taqavī, Mohammad. (1997/1376SH). Hekāyat-hā-ye Heyvānāt dar adab-e fārsī. Tehrān: Rowzāne.

Vafāeī, Abās Alī Va Somayye Aqā Bābāeī. (2013/1392SH). “Barrasī-ye Kārkerd-e Tamsīl dar Âsār-e Adabī-ye Ta’līmī”. Paẑūheš nāme-ye Adabīyāt-e Ta’līmī. No. 18. Pp. 23-46.

Yazdān Panāh. Seyyed Yadollāh.( 2010/1389SH). Hekmat-e Ešrāq. 1^st & 2^nd Vol. With the Effort of Mahdī Alī Pūr. Qom: Paẑūhešgāh-e Howze va Dānešgāh.