سیر تحول ایزد وای از اسطوره به کیکاووس در حماسه

محورهای موضوعی : اسطوره

اقدس فاتحی ¹ , حسن شهریاری ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم
2 - دانشجوی دکتری ادبیات حماسی دانشگاه قم

تاریخ دریافت : 1397/11/01 تاریخ پذیرش : 1398/11/12 تاریخ انتشار : 1399/02/01

کلید واژه: اسطوره, حماسه, کیکاووس, ایزد وای, تحول اساطیر,

چکیده مقاله :

اشراف بر پیشینة اساطیری شخصیت‌های حماسی، در تحلیل کارکردهای آنان در آثار ادبی کمک قابل توجهی خواهد کرد. مطالعة خویشکاری‌های ایزد وای و وجود برخی تشابهات میان این ایزد و کاووس شاهنامه سبب گردید تا به مقایسة تطبیقی میان این دو شخصیت اساطیری بپردازیم. کاووس شاهنامه، از بزرگ‌ترین پادشاهان حماسی ایران و برخوردار از پیشینه‌ای اساطیری است. وای نیز، ایزد باد و هواست که بر فضای تهی میان آسمان و زمین حکمرانی می‌کند. پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی به این نتایج که عبارتند از تشابه در شخصیت متلوّن و ابهام‌انگیز، فرّه‌مندی، جادو ـ پزشکی، جنگاوری، پیک مرگ و سرشت بادی، مکان زندگی و پدر نخستین انسان بودن است، دست یافته. هر چند اختلافات جزیی در میان آن‌ها دیده می‌شود، اما وجود این‌گونه همسانی‌ها میان این دو شخصیت اساطیری و بررسی و مطالعة سیر تحوّل و تنزّل ایزدان اساطیری به عالم حماسه، ما را بر این داشت که گمان کنیم کاووس شاهنامه صورت تحوّل‌یافته و انسانی وایو، ایزد باد و هوا است که در حماسه ملی ما؛ شاهنامه با حفظ مهم‌ترین خویشکاری‌های خود در قالب پادشاهی حماسی نمایان گشته است. هدف از انجام چنین پژوهشی بی‌شک نمایاندن پیشینة ایزدی کیکاووس و تأثیر در رفتار و کردار حماسی و شخصیت چندی بعدی او در شاهنامه است.

چکیده انگلیسی:

Understanding the mythological background of epic characters helps us to analyze their functions in literary texts. Studying the functions of Vayu and the existence of some similarities between this lord and Kai Kāvus provides a comparative investigation of these two mythological characters. Kai Kāvus, as described in Shāhnāmeh, is one of Iran's greatest epic kings and has a mythological background. Vayu is the god of wind and air that rules the empty space between heaven and earth. The present study, by using descriptive-analytical method, has found the similarities between the two characters. They are as follows: having ambitious personality, having divine light, having magic-medicine power, being warlike, being messenger of death, having a windy nature and being the father of first man. Although there are slight differences, the similarities between the two mythological characters make us think that the Kai Kāvus is a transformed and human form of Vayu. The purpose of this research is to present Kai Kāvus' godly background, his epic behavior and his multi-dimensional character in Shāhnāmeh.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1392. «کیکاوس و کویه اوشنس». ادبیات و زبان‌ها (ویژه‌نامة فرهنگستان). ش1. صص137-117.

اشرف‌زاده، رضا. 1389. «وایه ایزد آرزوها». مجلة ادبیات و زبان‌ها: ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد اسلامی مشهد). ش28. صص16-7.

بهار، مهرداد. 1395. پژوهشی در اساطیر ایران ـ پارة نخست ـ متن‌ها و یادداشت‌ها. چ5. تهران: آگه.

ــــــــــــ . 1386. جستاری چند در فرهنگ ایران. چ1. تهران: فکر روز.

پورداوود، ابراهیم. 1394. یشت‌ها. جلد 1-2. به کوشش بهرام فره‌وشی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

ـــــــــــــــ . 1391. ویسپرد. تألیف و تفسیر. تهران: اساطیر.

تفضلی، احمد. 1391. مینوی خرد. چ2. تهران: توس

ثعالبی، حسین‌بن محمد. 1372. غرر الاخبار و السیر. ترجمة محمد روحانی. چ1. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

جامی، عبدالرحمن. 1378. هفت اورنگ (خردنامة اسکندری). تصحیح جابلقا دادعلیشاه و همکاران. ج2. تهران: میراث مکتوب.

جلالی نائینی، محمدرضا. 1385. گزیدة سرودهای ریگ‎‌ودا، با پیشگفتار تاراچند. چ3. تهران: نقره.

جعفری دهقی، محمود. 1384. «پرواز کیکاووس: مقایسة گزارش دینکرد با شاهنامه». نامة پارسی. س10. ش1. صص28-13.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1391. دیوان حافظ. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی علیشاه.

خالقی‌مطلق، جلال. 1362. «شاهنامه و موضوع نخستین انسان». ایران‌نامه. ج2. ش2.

خوارزمی، حمیدرضا و دیگران. 1392. «تکوین و تکامل قهرمانان در گذر از اسطوره به حماسه». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س9. ش33. صص85-63.

دادگی، فرنبغ. 1395. بندهشن. گزارنده مهرداد بهار. چ1. تهران: توس.

دومزیل، ژرژ. 1384. بررسی اسطوره کاووس در اساطیر ایرانی و هند، برگردان شیرین مختاریان و مهدی باقی. تهران: قصّه.

دوشن گیمن، ژاک. 1385. دین ایران باستان. ترجمة رویا منجم. چ1. تهران: علم.

دهخدا، علی‌اکبر. 1377. لغت‌نامه دهخدا. زیر نظر محمد معین و سیّدجعفر شهیدی. ج14. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

رضایی، رویا؛ عبدالله واثق‌عباسی و محمدامیر مشهدی. 1394. «تحلیل جایگاه اسطوره باد در شاهنامه». مجلة شعر پژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز. س7. ش3. پیاپی25. صص170-153.

زنر، آرسی. 1384. زروان یا معمای زرتشتی‌گری. ترجمة تیمور قادری. تهران: امیرکبیر.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکار شده. گزیدة مقالات فارسی. چ2. تهران: طهوری.

عطار، فریدالدین محمدبن ابراهیم. 1383. منطق‌الطیر. تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی. چ1. تهران: سخن.

فاتحی، اقدس. 1395. نبشته من این نامة پهلوی. چ1. تهران: فارسیران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1395. شاهنامه. ج1. تصحیح خالقی مطلق. تهران: سخن.

فؤادی، طاهره و زهرا زمین‌ریاحی. 1395. «بازتاب خویشکاری وایو در منظومه‌های حماسی ملی». مجله علمی ـ پژوهشی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز. س8. ش1. پیاپی27.

کلاهچیان، فاطمه و لیلا پناهی. 1393. «روان‌شناسی شخصیت کاووس در شاهنامه». مجله ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش37. صص 268-237.

مولوی، جلالدین محمد. 1390. مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: هرمس.

میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. 1382. کشف‌الاسرار و عدةالابرار. به سعی و اهتمام علی‌اصغر حکمت. ج2. تهران: امیر کبیر.

وکیلی، شروین. 1395. اسطوره‌شناسی ایزدان ایرانی. چ1. تهران: شورآفرین.

هینلز، جان راسل. 1395. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

References

Ašraf-zāde. Rezā. (2010/1389SH). “vāye xodā-ye Ârezū-hā”.Issue Mašhad. Literature and languages: Persian literature.  No:28. Pp 7-16.

Attār, Farīd al_dīn mohammad  Ibn Ebrāhīm(2004/1383SH). Manteq al_Tayer. Ed.by Mohammad Rezā šafī'ī kadkanī. 1 st Ed . Tehrān: Soxan.

Bahār, Mehrdād.(2007/1386SH). JostārīčanddarFarhangeĪrān.Tehrān: Fekr-e- Rūz.

____________. (2016/1395SH). Paẑūhešī dar Asātīr-e- īrān. firstpart, texts and notes. vol 5. Tehrān: āgah.

Dehxodā, Alī Akbar.(1998/1377) Loqat-nāme-ye Dehxodā. Advisor Mohammad Mo’īn va seyyed Jaffar šajadī. Vol. 14. Tehrān: Tehrān University.

Dādegī. Faranbaq. (2016/1395SH). Bondahešn. the creator of Mehrdād Bahār. 1^st ed. Tehrān: Tūs.

dehxodā, Alī Akbar.(1998/1377) Loqat-nāme-ye Dehxodā. Advisor Mohammad Mo’īn va seyyed Jaffar šahjādī. Vol. 14. Tehrān: Tehrān University.

Dumezil. george. (2005/1384SH). The study of Kavous myth in Iran and India’s Epic. Tr. by šīrīn Moxtārīyān and Mahdī Bāqī. Tehrān: qesse.

Duchesne Guillemin, Jacques. (2006/1385SH)  Ancient Iranian religion. Tr. By Ro’ya Monajjem. 1^st ed. Elm.  

Esmā'īl-pūr. Abol-qāsem. (2013/1392SH). “Key-kāvūs & Koūye Oshens”.  Issue: Literature and Languages. Academy Magazine. No. 1. Pp. 117-137.

Fātehī. Aqdas. (2016/1395SH).Nebešte-ye man Īn name-ye Pahlavī. 1^st ed. Tehrān: Fārs-īrān.

Ferdowsī. Abol-qāsem. (2016/1395SH). Šāh-nāme. Ed. By Xāleqī-motlaq.Vol 1. Tehrān: Soxan.

Fo‘ādī, Tahere & Zahrā Zamīn Rīyahī.(2016/1395SH). “Bāztāb-e Xīš-karī Vāyv dar Manzūme-Ha-ye Hemāsī-ye Mellī”. Issue Būstān-e Adab. Shiraz University. Year 8. No.(27).

Hāfez. Šams al-dīn Mohammad.(2012/1391SH).šeʾre Hāfez. With the effort of xalīl xatīb Rahbar. Tehrān: Safī Alī šāh.

Hinnells. John Russell. (2012/1391SH).Šenāxt-e Asātīr-e Irān.(The cognition of Iranian Myths). Tr. by ẑāle Āmūzgār & Ahmad Tafazzolī. Tehrān: Tūs.

Ja'farī Dahaqī. Mahmūd. (2005/1384SH). “Parvāz-e key-kāvus, moqāyese-ye gozāreš-e Dīnkard bā šah-nāme”.Issue Nāme-ye Pārsī. year 10. No 1. Pp. 13-28.

Jalālī Nāeīnī. Mohammad Rezā. (2006/1385SH). “Gozīde-ye sorūd-ha-ye- Rīg Vedā”. Introduction by. Dr Tārāčand. 3^th ed. Tehrān: Noqre.

Jāmī, abd al_rahmān. (1999/1378SH). Haft owrang.(xerad nāme_ye Eskandarī). Ed. by Jābolqā dād alī šāh et al. 2nd Vol. Tehrān: mīrās_e maktūb. 

Kolāh-čīyān. Fāteme & Leylā Panāhī.(2014/1393SH).“Ravān-šenāsī-ye šaxsīyat-e Kāvous dar Šāh-nāme”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year. 10. No. 37. Pp. 237-268.

Meybodī, Abol-fazl Rašīd al-dīn. (2003/1382SH). Kašf al-asrār va 'Edat al-abrār (finding secrets and gathering of good people). With the effort of Ali-asqar Hekmat. Vol. 2. Tehrān: Amīr Kabīr.

Mowlavī. Jalāl al-dīn Mohammad. (2011/1390SH). Masnavī-ye Ma’navī. Ed. by Reynold Nīkelson. Tehrān: Hermes.

Pour-dāvūd. Ebrāhīm. (2012/1391SH).vīspard (a Chapter in Avesta). Tehrān: Asātīr.

________________.  (2015/1394SH).Yašt-hā(Chapters of Avesta). 1& 2 ^rd ed. Ed. By: Bahrām Farah-vašī. Tehrān: Tehrān University.

Rezāeī, Ro’yā, Abdolāh Vāseq Abāsī & Mohammad Amīr Mašhadī, (2015/1394SH). “tahlīl-e ostoūre-ye bād dar šah-nāme”. Journal of poetry studies: Būstān-e Adab. Šīrāz University.  year 7.No. 3(25) Pp.153-170.

Sa'ālabī. Hossein Ibn-e Mohammad.(1993/1372SH). Qoror-al Axbār va al-Sīyar (Top news and search). Tr. By Mohammad Rowhanī. 1^st ed. Mašhad: Ferdowsī University Publication.

Sarkārātī, Bahman.(2006/1385SH).Sāyehā-ye-šekār-šode, Elite Persian Articles. Volume 2. Tehrān: Tahoūrī.

Tafazzolī. Ahmad.( 2012/ 1391SH) Mīnūy-e xerad. 2^nd ed. Tehrān.

Vakīlī. Šervīn. (2016/1395SH).Ostoūre-šenasī-ye  xodāyān-e Īrānī. 1^st ed. Tehrān: šour-Āfarīn.

Xāleqī-Motlaq. Jalāl. (1983/1362SH). “Šāh-nāme va naxostīn ensān”. Issue Irān-Nāme. Vol 2.No 2.

Xārazmī, Hamīd Rezā et al. (2013/1392SH). "Takvīn va takāmol-e qahremānān dar gozar az Ostoure be Hemāse". Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch.. Year 9. No. 33. Pp.63-85.

Zaehner, r.c. (2005/1384SH). Zaravan or the secret of Zoroastrianism. Tr. by Teymūr Qāderī. Tehrān: Amīr kabīr.