مطالعه تطبیقی در اساطیر ایران و شرق دور (اسطوره سیاوش ایران و کوتان اوتونایِ قوم آینو با رویکرد جوزف کمبل)

محورهای موضوعی : اسطوره

سعید اخوانی ¹ , فتانه محمودی ²

1 - دانش‌آموختة کارشناسی ارشد پژوهش هنر دانشگاه مازندران
2 - دانشیار صنایع دستی و پژوهش هنر دانشگاه مازندران

تاریخ دریافت : 1397/11/30 تاریخ پذیرش : 1397/11/30 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: اسطوره, سیاوش, جوزف کمبل, سفر قهرمان, حماسة کوتان اوتونای,

چکیده مقاله :

تلقی امروزی انسان نسبت به اساطیر حاکی از این است که اسطوره، امری فراتر از افسانه است. پاسخ انسان به سؤال‌هایی که در دوران پیش از علم و فلسفه با آن مواجه شده است را می‌توان در اسطوره‌ها باز یافت. از مسائل مطرح شده در خصوص اسطوره‌، شباهت آن‌ها در میان اقوام و تمدن‌های مختلف است. حال این سوال مطرح می‌شود که علت تشابه اسطوره‌های اقوام غیرمرتبط با هم چیست؟ این مقاله با روش تحلیلی ـ تطبیقی برای نشان دادن این موضوع، اسطورة سیاوش ایران و حماسة کوتان اوتونای، متعلق به قوم آینو (ساکنین دوران سنگی جزایر ژاپن) را بررسی کرده است. الگوی سفر قهرمان جوزف کمبل، به عنوان رویکرد نظری و مراحل سه‌گانة آن به عنوان متغیر این مطالعة تطبیقی به کار گرفته ‌شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که انسان دوران اسطوره‌ای صرف نظر از بستر مکانی ـ زبانی متمایز دارای بنیان‌های معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی مشترکی بوده‌اند که در اسطوره‌ها بازنمایی شده است.

چکیده انگلیسی:

  Today's human interpretation of mythology suggests that myth is more than fiction. In the age of pre-science and pre-philosophy, the answers to questions of human beings could be found in myths. One of the issues raised about myth, is the similarity of the myths of various tribes and civilizations. Thus, the question arises: what is the reason of the similarity of myths among the unrelated tribes? By using the analytic-comparative method, the present article tries to compare the myth of "Siavash" in Iran with Kotan Utunnai, an epic belonged to Ainu (the indigenous people of Japan).  In the research, the archetype of hero's journey, proposed by Joseph Campbell, as the theoretical basis, and the triple steps of hero's journey, as the variable of the study, are considered. The results show that the people who lived in the age of myth, regardless of their different languages and cultures, had common epistemological and ontological foundations that are represented in myths.

منابع و مأخذ:

آیدنلو، سجاد. 1388. «سیاوش، مسیح (ع) و کیخسرو (مقایسه‌ای تطبیقی)». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. س 6. ش 23. صص 9-44.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1377. اسطوره، بیان نمادین. چاپ اول. تهران: سروش.

الیاده، میرچا. 1382. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمة رؤیا منجم. چ3. تهران: نشر علم.

باباخانی، مصطفی. 1389. «اسطوره در شناخت ادبیات». فصلنامة نقد ادبی. س3. ش11 و 12. صص 32-7.

باستید، روژه. 1370. دانش اساطیر. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

بولفینچ، تامس. 1377. عصر افسانه. ترجمة مهداد ایرانی و کافیه نصیری. تهران: قطره.

بهار، مهرداد. 1384. از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.

ـــــــــــ . 1375. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.

بیلسکر، ریچارد. 1388. اندیشه یونگ. ترجمة حسین پاینده. چ1. ویراست دوم. تهران: آشیان.

پروینی. خلیل. 1389. «نظریة ادبیات تطبیقی اسلامی: گامی مهم در راستای آسیب‌زدایی از ادبیات تطبیقی». مجلة انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. س6. ش14. صص 55-80.

جعفرپور، میلاد و عبدالکریم شجاعی، مهیار علوی‌مقدم، عباس محمدیان و ابراهیم استاجی. 1392. «اساطیر ایران در آیینة خوانش و دریافت حسین مجیب‌المصری». دوفصلنامة پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. د1.ش1. صص 46-3.

حدیدی، جواد. 1373. از سعدی تا آراگون (تأثیر ادبیات فارسی در ادبیات فرانسه). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

حسن‌دوست، محمد. 1393. فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی. ج1. تهران: نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

حسن‌زاده دستجردی، افسانه. 1394. «تحلیل ساختار رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، بر اساس کهن‌الگوی سفر قهرمان». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش39. صص 79-49.

حصورى، على. 1380. سیاوشان. تهران: چشمه.

خاتمی، سیّدهاشم. 1386. «بررسی آرش، جشن تیرگان و بسامد حضور آن‌ها در ادب فارسی». نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. ش 22. صص 111-83.

خالقی مطلق، جلال. 1372. «شاهنامه و موضوع نخستین انسان». گل رنج‌های کهن. به کوشش علی دهباشی. تهران: مرکز.

خاوری، سید خسرو و ژاله کهنمویی‌پور. 1389 «نقد اسطوره‌ای و جایگاه آن در ادبیات تطبیقی». پژوهش زبان‌های خارجی. س15. ش57. صص 53-41.

رضایى دشت ارژنه، محمود و پروین گلی‌زاد. 1390. «بررسى تحلیلى تطبیقى سیاوش، اوزیریس و آتیس». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. د7. ش22. صص 65-45.

روتون، کنت نولز. 1387. اسطوره. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: نشر مرکز.

روزنبرگ، دونا. 1379. اساطیر جهان: داستان‌ها و حماسه‌ها. ترجمة عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

رویانی، وحید و منصور حاتمی‌نژاد. 1394. «سیاوش و اسطوره بازگشت جاودانه». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش40. صص 261-239.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1378. نقد ادبی (جست‌وجو در اصول روش‌ها و مباحث نقادی با بررسی و تاریخ نقد و نقادان). ج2. چ6. تهران: امیرکبیر.

صانع‌پور، مریم. 1390. «اسطوره‌شناسی تطبیقی در سنت فرهنگی غرب». غرب‌شناسی بنیادی. س2. ش1. صص 38-25.

طاهری، محمد و حمید آقاجانی. 1392. «تبیین کهن‌الگوی «سفر قهرمان» بر اساس آرای یونگ و کمبل در هفت‌خوان رستم». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س. ش32. صص 197-169.

عبدی، لیلا و اکبر صیادکوه. 1392. «بررسی دو شخصیت اصلی منظومه ویس و رامین بر اساس الگوی سفر قهرمان». فصلنامة تخصصی زبان و ادبیات فارسی: ادب پژوهی. س7. ش24. صص147-129.

عصاریان، محمدجواد و سیّدعلی قاسم‌زاده و محمدحسین سرداغی. 1393. «تحلیل کیفیت بیداری قهرمان درون در شخصیت سیاوش و کیخسرو با تکیه‌بر نظریه پیرسون ـ کی‌مار». دوفصلنامة پژوهش‌نامه ادب حماسی. س10. ش17. صص 134-107.

عفیفی، رحیم. 1374. اساطیر و فرهنگ ایران. تهران: توس.

فرای، نورتروپ. 1377. تحلیل نقد. ترجمة صالح حسینی. تهران: نیلوفر.

فردوسی، ابوالقاسم. ۱۳۸۹. شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. دفتر دوم. چ3. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

ــــــــــــــــ . 1387. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ13. تهران: قطره.

قائمی، فرزاد. 1393. «نقد و تحلیل ساختار آیینی اسطورة سیاوش (مقایسه سیاوش ـ سیاوشان با تراژدی ـ دیونیسیا بر مبنای نظریه اسطوره و آیین)». نقد ادبی. س7. ش25. صص 184-153.

کاسیرر، ارنست. 1367. زبان و اسطوره. ترجمة محسن ثلاثی. تهران: نقره.

کمبل، جوزف. 1389. قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسروپناه. چ4. مشهد: گل آفتاب.

ــــــــــــ . 1380. قدرت اسطوره. گفت‌وگو با بیل مویرز. ترجمة عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.

کنگرانی، منیژه. 1388. «تحلیل تک اسطوره نزد کمبل با نگاهی به روایت یونس و ماهی». پژوهش‌نامه فرهنگستان هنر ویژه‌نامه نقد اسطوره‌ای. ش14. صص 91-75.

کی‌گوردن، والتر. 1370. «درآمدی بر نقد کهن‌الگویی». ادبستان فرهنگ و هنر. مترجم جلال سخن‌ور. ش16. صص 31-28.

مسکوب، شاهرخ. 1354. سوگ سیاوش. چ3. تهران: خوارزمی.

مکاریک، ایرنا ریما. 1388. دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. چ1. تهران: آگه.

مورنو، آنتونیو. 1386. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمۀ داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

میرمیران، سیّدمجتبی و انوش مرادی. 1391. «تحلیل کهن‌الگویی داستان رستم و اسفندیار». فصلنامة تخصصی مطالعات داستانی. س1. ش2. صص 109-95.

نامورمطلق، بهمن. 1392. درآمدی بر اسطوره‌شناسی: نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.

ندا، طه. 1383. ادبیات تطبیقی. ترجمة هادی نظری‌منظم. چ1. تهران: نی.

ووگلر، کریستوفر. 1387. سفر نویسنده. ترجمة محمد گذرآبادی. تهران: مینوی خرد.

یاوری، حورا. 1387. روان‌کاوی و ادبیات، دو متن، دو انسان، دوجهان، از بهرام گور تا راوی بوف کور. تهران: سخن.

یشت‌ها. 1377. ترجمة ابراهیم پورداوود. تهران: اساطیر.

 

English sources

Allen, Douglas. (1978). "Early Methological Approaches". Structure & Creativity in Religion: Hermeneutics in Mircea Eliade’s Phenomenology and New Directions. New York: Walter de Gruyter.

Campbell, Joseph. (1973). Myths to Live By. New York: Bantam.

Guerin, W. I, et al. (1978). A handbook of critical approaches to literature. New York: Oxford University Press.

Jung, Carl Gustav. (1970). The Collected Works of C.G. Jung. Tr. by Herbert Read & Michael Scott Montague Fordham. New York: Pantheon.

Russel, F. 2000. Northrop fry on myth. New York & London: Routledge.

Tylor, Edward B. (1958) [1873, 1871]. The Origins of Culture and Religion in Primitive Culture, Volumes I and II of the 1873 edition of Primitive Culture. New York: Harper&  Brothers.

References

Abdī, Leilā & Akbar Sayyādkūh. (2013/1392SH). “Barresī-ye do šaxsīyat-e aslī-ye manzūme-ye veys va rāmīn bar asās-e olgū-ye safar-e qahremān”. Adab Pažūhī. Year 7. No. 24. Pp. 129-147.

Afīfī, Rahīm. (1995/1374SH). Asātīr va farhang-e īrān. Tehrān: Tūs.

Asāriyān, Mohammad Javād et. al. (2014/1393SH). "Tahlīl-e keyfīyat-e bīdārī-ye qahremān-e darūn dar šaxsīyat-e siyāvaš va keyxosrow bā tekīye bar nazarīye-ye parson- kay mār". Journal of epic literature. Year. 10. No. 17. Pp.107-134.

Āydenlou, Sajjād. (2009/1388SH). "Siyāvaš, masīh va key-xosro". Fasl-nāme-ye Pažūheš-hā-ye Adabī. Year. 6. No. 23. Pp. 9-24.

Bābākhāni, Mostafā. (2010/1389H). “Ostūre dar šenāxt-e adabiyāt”. Fasl-nāme-ye Naqd-e Adabī. Year 3. No. 11 & 12. Pp. 7-23.

Bahār, Mehrdād. (1996/1375SH). Pažūhešī dar asātīr-e īrān. Tehrān: Āgāh.

_____________. (2005/1384SH). Az ostoure tā tārīx. Tehrān: Češme.

Bastide, Roger. (1991/1370SH). Dāneš-e asātīr (La Mythologie). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Tūs.

Bilsker, Richard. (2009/1388SH). Andīše-ye young (On Jung). Tr. by Hossein Pāyandeh. 3^rd ed. Tehrān: Āšiyān.

Bulfinch, Thomas. (1998/1377SH). Asr-e afsāne (The Age of Fable). Tr. By Mehdād Īrānī and Kāfīyeh Nasīrī. Tehrān: Qatre.

Campbell, Joseph. (2001/1380SH). Ghodrat-e ostūre (The Power of myth). Tr. by Abbās Moxber. Tehrān: Markaz.

______________. (2010/1389SH). Qahramān-e hezār čehre (The hero with a thousand faces). Tr. by Šādī Xosrow-panāh. 4^th ed. Mashhad: Gol-e Āftāb.

Cassirer, Ernst. (1988/1367SH). Zabān va ostoure (language and myth). Tr. by Mohsen Salāsī. Tehrān: Noqre.

Eliade, Mircea. (2003/1382SH). Ostoure, ro'yā, rāz (Myths, Dreams, Mysteries). 3^rd ed. Tr. by Ro'yā Monajjem. Tehrān: Elm.

Esmā’īl-pūr, Abolqāsem. (1998/1377SH). Ostoure, bayān-e namādīn. 1^st ed. Tehrān: Sorūš.

Ferdowsī, Abolqāsem. (2008/1387SH). Šāh-nāme. With the effort of Sa'eīd Hamīdiyān. 13^th ed. Tehrān: Qatre.

__________________. (2010/1389H). Šāh-nāme.  With the effort of Jalāl Xāleqī Motlaq. 2^nd ed. Tehrān: The Great Islamic Encyclopedia Center.

Frye, Northrop. (1998/1377SH). Tahlīl-e naqd (Anatomy of Criticism). Tr. By Sāleh Hosseinī. Tehrān: Nīlūfar.

Hadīdī, Javād. (1994/1373SH). Az Sa’dī ta ārāgon (Ta’sīr-e adabiyāt-e fārsī dar adabiyāt-e farānce). Tehrān: Markaz-e Našr-e Dānešgāhī.

Hasan Zādeh Dastjerdī, Afsāne. (2015/1394SH). "Tahlīl-e sāxtār-e romān-e čerāq-hā rā man xāmūš mīkonam bar asās-e kohan-olgū-ye safar-e qahremān". Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year. 11. No. 14. Pp. 49-79.

Hassan Dūst, Mohammad. (2014/1393SH). Farhang-e rīše-šenāxtī-ye zabān-e fārsī. Vol. 1. Tehrān: Farhangestān-e Zabān va Adab-e Fārsī.

Hasūrī, Ali. (2001/1380SH). Siyāvašān. Tehrān: Češme.

Ja’far Pūr, Mīlād et. al. (2013/1392SH). "Asātīr-e īrān dar āyene-ye xāneš va daryāft-e hossein majīb al-mesrī". Pažūheš-hā-ye adabiyāt-e tatbīqī. No. 1. Pp. 3-46.

K. Gordon, Walter. (1992/1370SH). “Dar-āmadī bar naqd-e kohan-olgūeī”. Tr. by Jalāl Soxanvar. Adabestān-e Farhang va Honar. No. 16. Pp. 28-31.

Kangarānī, Manīže. (2009/1388SH). “Tahlīl-e tak-ostūre nazd-e Campbell bā negāhī be revāyat-e yūnos va māhī”. Journal of the Academy of Art. No. 14, Pp. 75-91.

Makaryk, Irena Rima. (2009/1388SH). Dāneš-nāme-ye nazarīye-hā-ye adabī mo’āser (Encyclopedia: approaches, scholars, terms). Tr. by Mehrān Mohājer & Mohammad Nabavī. 1^st ed. Tehrān:  Āgah.

Meskūb, šāhrox. (1975/1354SH). Sog-e siyāvaš. 3^rd ed. Tehrān: Xārazmī.

Mīr Mīrān, Seyyed Mojtabā and Anūš Morādī. (2012/1391SH). "Tahlīl-e Kohan-olgūeī-ye dāstān-e rostam va esfandiyār". Fasl-nāme-ye Taxassosī-ye Motāle’āt-e Dāstānī. Year. 1. No. 2. Pp. 95-109.

Moreno, Antonio. (2007/1386SH). Yūng, xodāyān va ensān-e modern (Jung, Gods and modern man). Tr. by Dārīyūš Mehrjūeī. Tehrān: Markaz.

Nāmvar Motlaq, Bahman. (2013/1392SH). Dar-āmadī bar ostūre-šenāsī: nazarīye-hā va kārbord-hā. Tehrān: Soxan.

Nedā, Tāhā. (2004/1383SH). Adabiyāt-e tatbīqī. Tr. by. Hādī Nazarī Monazzam. 1^st ed. Tehrān: Ney.

Parvīnī, Xalīl. (2010/1389SH). "Nazarīye-ye adabiyāt-e tatbīqī-ye eslāmī: gāmī mohem dar rāstā-ye āsīb-zodāeī az adabiyāt-e tatbīqī ". Zabān va Adabiyāt-e Arabī. Year. 6. No. 14. Pp. 55-80.

Qā’emī, Farzād. (2014/1393SH). "Naqd va tahlīl-e sāxtār-e ā’īnī-ye ostūre-ye siyāvaš (Moqāyese-ye siyāvaš - siyāvašān bā terājedī dionīsiyā bar mabnā-ye nazarīye-ye ostūre va ā’īn-hā)". Naghd-e Ādabī. Year 7. No. 25, Pp. 153-184.

Rezāeī Dašt Aržane, Mahmūd and Parvīn Golī Zāde. (2011/1390SH). “Barrasī-ye tahlīlī tatbīqī-ye siyāvaš, ozīrīs & ātīs”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year. 7. No. 22. Pp. 45-65.

Rosenberg, Donna. (2000/1379SH).  Asātīr-e jahān: dāstān-hā va hamāse-hā (World mythology: an anthology of the great myths and epics). Tr. by Abdolhossein Šarīfiyān. Tehrān: Asātīr.

Ruthven, Kenneth Knowles. (2008/1387SH). Ostoure (Myth). Tr. by Abolqāsem Esmā'īl-pūr. Tehrān: Markaz.

Rūyānī, Vahīd and Mansūr Hātamī Nejād. (2015/1394SH). "Siyāvaš va ostūre-ye bāzgašt-e jāvedāne". Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year. 11. No. 40. Pp. 239-261.

Sāne’ Pūr, Maryam. (2011/1390SH). "Ostūre-šenāsī-ye tatbīqī dar sonnat-e farhangī-ye qarb". Qarb-šenāsī-ye bonyādī. Year. 2. No. 1. Pp. 25-38.

Tāherī, Mohammad and Hamīd Āqājānī. (2013/1392SH). “Tabīn-e kohan-olgū-ye safar-e qahramān bar asās-e ārā-ye yong va campbell dar haft-xān-e rostam”. Azad University Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Year. 9. No. 32. Pp. 169-197.

Vogler, Christopher. (2008/1387SH). Safar-e nevīsande (The Writer’s Journey: Mythic Structure for Writers). Tr. by Mohammad Gozar Ābādī. Tehrān: Mīnū-ye Xerad.

Xāleqī Motlaq, Jalāl. (1993/1372SH). Gol-e ranj-hā-ye kohan (Selected Articles). With the efforts of Alī Dehbāšī. Tehrān: Markaz.

Xātamī, Seyyed Hāšem. (2007/1386SH). "Barresī-ye ārash, jašn-e tīrgān va basāmad-e hozor-e ān-ha dar adab-e fārsī". Našrīye-ye Dāneškade Adabiyāt va Olūm-e Ensānī-ye Dānešgāh-e Šahīd Bāhonar-e Kermān . No. 22. Pp. 83-111.

Xāvarī, Seyyed Xowsro & Žāle Kahnamūeī pūr. (2010/1389SH). "Naqd-e ostūreeī va jāygāh-e ān dar adabiyāt-e tatbīqī". Pažūheš-e Zabān-hā-ye Xārejī. Year 15. No. 57. Pp. 41-53.

Yāvarī, Hūrā. (2008/1387SH). Ravān-kāvī va adabiyāt (do matn; do ensān; do jahān). Tehrān: Soxan.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (1999/1378SH). Naqd-e adabī (Jost-o-jū dar osūl-e raveš-hā va mabāhes-e naqqādī bā barresī va tārīx-e naqd va naqqādān). Tehrān: Amīrkabīr.

Pūrdāvūd, Ebrāhīm. (1998/1377SH). Yašt-hā. Tehrān: Asātīr.