نقش اسطورۀ باروری در شکل‌گیری تراژدی پسرکشی

محورهای موضوعی : اسطوره

حسن حیدری ¹ , حمید غلامی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

تاریخ دریافت : 1397/03/21 تاریخ پذیرش : 1397/03/21 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: شاهنامه, تراژدی, پسرکشی, اسطورۀ باروری, اسطورۀ آفرینش,

چکیده مقاله :

یکی از مضامین درخور تأمل در جهان اسطوره و حماسه، پسرکشی است. شاهنامه فردوسی و برخی از داستان‌های حماسی اسطوره‌ای از آثاری محسوب می‌شوند که صورت مفصل این آیین شرقی را دست‌مایة برخی از داستان‌های مشهور خود کرده‌اند. در داستان رستم و سهراب، سیاوش و به نوعی در داستان رستم و اسفندیار، شاهد مرگ فرزند به دست پدر هستیم. در این جستار عاملی مطرح شده که می‌تواند عامل اصلی شکل‌گیری تراژدی در این داستان‌ها فرض شود. بر اساس اسطوره‌های باروری و آفرینش، رسالت اصلی والدین تداوم و بقای نسل است؛ با کشته شدن پسر به دست پدر، حلقة اصلی تداوم نسل به دست پدر از بین می‌رود و سبب می‌شود که پدر نتواند رسالت اصلی خود، یعنی پرورش فرزند را به انجام برساند. این واقعه داستان را در حد تراژدی اعتلا می‌بخشد حال آنکه در روایات پدر‌کشی، لفظ تراژدی کمتر به کار برده شده زیرا پدر، تکلیف اسطوره‌ای خود را به پایان رسانده است و مرگ او از دیدگاه اسطوره‌ای چندان مورد اعتنا نیست. این مقاله با روش تحلیلی ـ استنادی ساختارهای مشترکی را که سبب وقوع تراژدی پسرکشی شده با اسطورة باروری پیوند داده و آن را به عنوان مهم‌ترین عامل شکل‌گیری تراژدی در این داستان‌ها معرفی می‌کند.

چکیده انگلیسی:

One of the considerable themes in mythology and epic is filicide. In the present article and according to a mythical reading, filicide is considered as the main factor of tragedy in several stories. Shāhnāmeh and some other mythical epics have carried out this Eastern ritual in their stories. In the stories of 'Rostam and Sohrab', 'Rostam and Esfandiar' and 'Siavash' we see the theme of filicide. Many critics have classified these stories as tragedies. But in this article another factor has been raised which can be the main reason for the formation of a tragedy in these stories. According to the myths of fertility and creation, the original mission of fathers or parents is reproduction. Through killing his own son, the father brings about the extinction of his own offspring and becomes unable to fulfill his original mission. As a result, a tragedy is created. The title of tragedy is less used about the stories with the topic of patricide, because the father has already fulfilled his mythical mission and his death is not much touched upon from a mythical point of view. By using the textual-analytical method, the present article tries to study the common structures that lead to the emergence of the tragedy of filicide, and the connection of filicide with the myth of fertility. Also, the article examines the myth of fertility as the most important factor in the formation of tragedy in these stories.  

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

اسلامی ندوشن، محمد علی.1370. جام جهان‌بین. چ5. تهران: جامی.

الیاده، میرچا. 1378. اسطورة بازگشت جاودانه. ترجمة بهمن سرکاراتی. چ1. تهران: قطره.

باتلر ییتز، ویلیام.1380. نمایشنامه کوهولین. ترجمة مسعود فرزاد. اصفهان: فردا.

بارت، رولان. 1389. لذت متن. ترجمة پیام یزدانجو. چ5. تهران: مرکز.

باستید، روژه. 1370. دانش اساطیر. ترجمة جلال ستّاری. چ1. تهران: اساطیر.

بوکور، مونیک دو. 1373. رمزهای زنده‌جان. ترجمة جلال ستّاری. تهران: مرکز.

بهگودگیتا. 1374. ترجمة محمّدعلی موحّد. تهران: خوارزمی.

پاتر، آنتونی.1384. نبرد پدر و پسر در ادبیات جهان. ترجمة محمود کمالی. تهران: ایدون.

ثعالبی نیشابوری، حسین‌بن محمد. 1368. تاریخ ثعالبی (غررالاخبار ملوک الفرس و سیرهم). ترجمة محمد فضائلی. چ1. تهران: قطره.

چایدستر، دیوید. 1380. شور جاودانگی. ترجمة غلام‌حسین توکلی. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

دهخدا، علی اکبر.1377. لغت‌نامه. زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی. ج3. تهران: دانشگاه تهران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1385. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ7. تهران: قطره.

فرزاد، مسعود. 1380. مقدمه بر نمایشنامه کوهلین. (ر.ک: باتلر، همین منابع)

فروید، زیگموند. 1349. توتم و تابو. ترجمة محمد علی خنجی. تهران: طهوری.

فریزر، جیمز. 1383. شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.

سلامی، سید مسعود و پرستو پنجه شاهی. 1390. «بررسی تطبیقی نبرد پدر و پسر در دو افسانة ژرمنی و ایرانی" رستم و سهراب/ هیلد بران و هادو براند"». مطالعات ادبیات تطبیقی. س 5. ش 16. صص 999-117.

کتاب مقدّس عهد عتیق و جدید. 1367. ترجمۀ فاضل خان همدانی. تهران: اساطیر.

کمبل، جوزف. 1386. قدرت اسطوره. ترجمة عبّاس مخبر. چ4. تهران: قطره.

کوپ، لارنس. 1384. اسطوره. ترجمة محمد دهقانی. تهران: علمی و فرهنگی.

کمالی، محمود. 1388. «بررسی تطبیقی داستان رستم و سهراب با برخی موارد مشابه در اساطیر جهان». پژوهش زبان‌های خارجی. ش55. صص 129- 117.

محمدی، احمد. 1354. «سرگذشت برزو و الحاق آن به شاهنامه». هنر و مردم. تیر و مرداد. ش۱۵۳ و ۱۵۴. صص 96 - 86.

Holy Qorā’n.

Ketābe moqaddas ahde atīq va jadīd. (1988/ 1367 SH). Tr. by Fāzel xān-e Hamedānī. Tehrān: Asātīr.

THE BHAGAVAD - GITA. (1995/1374 SH). Tr. by Mohammad Alī Movahhed. Tehrān: Xārazmī.

Barthes, Roland. (2010/ 1389 SH). Lezzat-e matn (The pleasure of the text). Tr. by Payām Yazdānjū. 5^th ed. Tehrān: Markaz.

Bastide, Roger. (1991/1370 SH). Dāneš-e asātīr (La Mythologie). Tr. by Jalāl Sattārī. First ed. Tehrān: Asātīr.

Beaucorps, Monique de. (1994/ 1373 SH). Rāmz-hā-ye zende jān (Les symboles vivants). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Markaz.

Butler Yeats, William. (2001/ 1380 SH). Namāyeš name-ye koholīn (‎Cuchuluin). Tr. by Mas’ūd Farzād. Esfahān: Fardā.

Campbell, Joseph (2007/ 1386 SH). Qodrat-e ostūre (The power of myth). Tr. by Abbās Moxber. 4^th ed. Tehrān: Qatre.

Chidester, David. (2001/ 1380 SH). Šūr-e jāvedānegī (Immortality). Tr. by QolāmHossein Tavakolī. Tehrān: Markaz-e Tablīqāt-e Adyān va Mazāheb.

Coupe, Laurence. (2005/1384 SH). Ostūre (Myth). Tr. by Mohammad Dehqānī. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Eliade, Mircea. (1999/1378 SH). Ostūre-ye bāzgašt-e jāvedāne (The myth of the eternal return, or, cosmas and history). Tr. by Bahman Sarkārātī. First ed. Tehrān: Qatre.

Eslāmī Nadūšan, Mohammad Alī. (1991/1370 SH). Jāme Jahānbīn. 5 ^th ed. Tehrān: Jāmī.

Farzād, Mas’ūd. (2001/ 1380 SH). Introduction to Namāyeš-nāme koholīn. Esfahān: Fardā.

Ferdowsī, Abolqāsem. (2006/1385 SH). Šāhnāme. With the effort by Sa’īd Hamīdīyan. 7^th ed. Tehrān: Qatre.

Frazer, James George. (2004/ 1383 SH). Šāxe-ye zarrīn(The golden bough). Tr. by Kāzem Fīrūzmand. Tehrān: Āgāh.

Freud, Sigmund. (1970/1349 SH). Totem va tābū(Totem and tabu). Tr. by Mohammad Alī xanjī. Tehrān: Tahūrī.

Kamālī, Mahmūd. (2009/1388 SH). “Barresī-ye tatbīqī-ye dāstān-e rostam va sohrāb ba barxī mavāred-e mošabeh dar asātīr-e jahān”. Pažūheš zabān-hā-ye Xārejī. No. 55. Pp. 117-129.

Mohammadī, Ahmad. (1975/ 1354 SH). “Sargozašt-e borzū va elhāq-e ān be 'šāhnāme' ”. Honar va Mardom. June-July. No. 153-154. Pp. 86-96.

Potter, Murray Anthony. (2001/ 1380 SH). Nabard-e pedar va pesar dar adabīyat-e jahān (Sohrab and Rustem: the epic theme of a combat between Father and son). Tr. by Mahmūd Kamālī. Tehrān: Eidon.

Salāmī, seyed Mas’ūd and Parastū Panje šāhī,. (2011/ 1390 SH). “Barresī tatbīqī-ye nabard-e pedar va pesar dar do afsāne jermanī va īrānī, rostam va sohrāb/ hild brand va hado brand”. Motāle’āt-e Adabīyat-e Tatbīqī.  Year 5. No. 16.Pp.99-117.

Sa’ālebī Marqanī, Hossein ebn-e Mohammad.. (1989/ 1368 SH). Tārīx-e sa'ālebī. Tr. By Mohammad Fazā’elī. First ed. Tehrān: Qatre.