مکانیابی جهات بهینة توسعة فیزیکی شهر رشت با استفاده از مدل AHP
محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ایسید علی حسینی 1 , احمد پوراحمد 2 , رضا ویسی 3
1 - استادیار دانشگاه پیام نور، گروه جغرافیا، ایران
2 - استاد دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
کلید واژه: رشت, توسعه فیزیکی شهر, الگوی بهینه گسترش شهر, مدل AHP و توسعه کالبدی شهر, جهت یا بی توسعه مناسب شهر,
چکیده مقاله :
استفاده مناسب از توان های محیطی پیرامون شهر باعث افزایش کارآیی اقتصادی و کاهش آسیب پذیری به منابع موجود می شود. در شرایط کنونی مواجه اغلب شهرها با توسعة کالبدی سریع و فزاینده، لزوم شناخت و مکان یابی اراضی مناسب به منظور حفظ منابع نایاب در شهرها را ضروری می سازد. شهر رشت نیز با توجه به وضعیت استقرار خود در جلگة حاصلخیز گیلان و وجود محدودیت های فیزیکی توسعة شهری مانند اراضی باتلاقی، زمین های زراعی و باغات حاصلخیز، جنگل و... نمی تواند به صورت گسترده توسعه یابد. هدف اصلی مقاله، تعیین جهت مناسب و بهینه گسترش شهر با حداقل آسیب به منابع محیطی به منظور تأمین زمین برای توسعه آتی شهر رشت است. بدین منظور از ابزار فنی سیستم اطلاعات جغرافیایی برای جمع آوری، تحلیل و تولید لایه ها و نقشه های مختلف تعیین موانع و جهت توسعة بهینه شهر رشت استفاده شده است. طی این فرآیند ابتدا ویژگی های طبیعی و انسانی مورد نیاز و تأثیرگذار در قالب 11 شاخص (قابلیت اراضی، توپوگرافی، پایداری زمین، شبکة ارتباطی، فرودگاه، گورستان، رودخانه، زیست گاه قرقاول، شهرک صنعتی، مرداب و نقاط روستایی اطراف شهر)شناسایی، جمع آوری و پردازش شدند. پس از این مرحله، عملیات ورود متغیرها و معیارها به سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)انجام و در مرحلة بعد با توجه به داده های موجود، لایه های اطلاعاتی جدیدی مانند فاصله از گورستان، فاصله از رودخانه، فاصله از شهرک صنعتی و ... ارزیابی شد. در ادامه داده ها مجددا طبقه بندی و ارزش گذاری شدند، در این تحقیق برای ارزش گذاری لایه های اطلاعاتی از مدل (AHP) و روش رتبه ای استفاده شده است. در نهایت پس از تلفیق نقشه ها، نقشة نهایی جهات مناسب گسترش آتی شهر رشت بهینه گزینی و ارایه و تعیین گردید. خروجی و برآیند مطالعات، بهترین اراضی را برای توسعة آتی شهر در محور جنوب آن جهت یابی کرده است.
Proper use of environmental potentials of around the city increases economic efficiency and reduces vulnerability of existing resources. In current situation that most of the cities are faced with rapid and increasing physical development, necessity to identification and displacement of suitable lands for conservation of urban rare resources is indispensible. Regarding to Rasht city place in Guilan Province fertile plain and existence of some urban development physical limitations, such as marshy land, farm lands, fertile gardens, forests, and etc., could not be developed widely. Main object of this paper is determination of the proper and optimal direction of urban development with minimal damage to environmental resources in order to provide land for future development of the city. In order to collect, analyze, and produce different layers and maps of obstacles emplacement and the optimal development direction of Rasht, the technical tools of GIShas been used. During this process, at first needed and efficient were identified, collected and analyzed into 11 indicators (lands potential, topography, land stability, communication networks, airports, cemeteries, rivers, natural habitats, industrial town, the lagoon and surrounding rural areas). After this stage, variables and criteria entering operation in Geographical Information System (GIS) was performed and in the next stage new information layers such as distance from the cemetery, the river, industrial town, and etc. was evaluated according to available data. At rest, data were classified and evaluated again. In order to valuate information layers in this research, AHP model and hierarchical method have been used. Finally, after combination of the maps, the final map of proper direction of optimal Rasht future urban development was selected, provided, and determined. Results and conclusions of studies have emplaced the best lands for Rasht future urban development in South direction.
1. ابراهیمزاده، ع، احدنژاد، م، ابراهیمزاده، ح و شفیعی، ی، 1389، برنامهریزی و ساماندهی فضایی- مکانی خدمات بهداشتی و درمانی با استفاده از GIS نمونه موردی: شهر زنجان، پژوهشهای جغرافیایی انسانی، پائیز 13898، شماره 73، 58-39.
2. اولیزاده، انور، 1384، بررسی و تحلیل روند گسترش توسعة فیزیکی و تعیین جهات بهینة توسعة شهر سقز با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، دانشگاه یزد، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری.
3. باباپور ورجاری، ه، 1389، تحلیل مکانی- فضایی مکان گزینی مراکز درمانی شهر رشت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهرریزی شهری.
4. بدر، ر، 1379، استفاده از GIS و RS در تعیین جهت گسترش توسعة فیزیکی شهر رضی، دانشکده تربیت مدرس تهران، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری.
5. ثنایینژاد، ح و فرجی سبکبار، ح، 1378، کاربرد GIS با استفاده از Arc/Info در برنامهریزی شهری، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ دوم.
6. حافظنیا، م، 1388، مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت، تهران.
7. حبیبی، ک و پوراحمد، ا، 1382، توسعة کالبدی- فضایی شهر سنندج با استفاده از GIS، چاپ اول، انتشارات دانشگاه کردستان، کردستان.
8. حسینی، س. ع، 1389، اصول و مبانی برنامهریزی شهری و روستایی، انتشارات دریای دانش، رشت.
9. رهنمایی، م، 1367، روند مطالعات شهری و جایگاه جغرافیایی شهری در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال سوم، شماره 3.
10. سازمان مدیریت و برنامهریزی استان گیلان، 1385، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان رشت.
11. سازمان مسکن و شهرساز استان گیلان، 1386، طرح جامع شهر رشت، شرکت مهندسی طرح و کاوش.
12. شکویی، ح، 1386، دیدگاههای نو در جغرافیای شهری، سمت، تهران.
13. عزیزپور، م، 1375، توانسنجی محیط طبیعی و توسعۀ فیزیکی شهر (نمونۀ موردی تبریز)، رسالۀ دکتری جغرافیا، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
14. علینژاد طیبی، ک، 1389، تحلیلی بر روند توسعة کالبدی- فیزیکی شهر فیروزآباد، دانشگاه اصفهان، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری.
15. غفاری گیلانده، ع، 1380، ارزیابی نظام توسعة کالبدی شهری و ارایة الگوی مناسب توسعة کالبدی شهر با استفاده GIS در قالب مدل توسعة پایدار زمین (مطالعة موردی: شهر اردبیل)، تهران: دانشگاه تربیت مدرس تهران، پایان نامة کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری.
16. فرج زاده اصل، م، 1384، سیستم اطلاعات جغرافیایی و کاربرد آن در برنامهریزی توریسم، تهران.
17. مالچفسکی، ی، 1385، سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری،ترجمة اکبر پرهیزکار و عطا غفاری گیلانده، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران.#3
18. موسوی، ع، 1384، نقش عوامل جغرافیایی در توسعه کالبدی- فیزیکی شهر ایذه، اصفهان، دانشگاه اصفهان، پایان نامۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری.
19. وارثی، ح، 1387، مکانیابی فضای سبز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، نمونة موردی: شهر خرم آباد، 17. مجلة جغرافیا و توسعة ناحیهای، بهار و تابستان 1387، شمارة 10.
20. Batisane, N, Yarnal, B., 2008, Urbam expansion in Centre County, Pennsylvania: Spatial dynamecs and Landscape transformations, Applied Geography, doi:10.1016/j. apgeog. 2008.08.07.
21. Batty. M. & Daneshan. J. Decision Support., 1996, GIS, and urban planning, College London.
22. Casey, L. Pederson. W., 2002, Urbanizing GIS: Philadelphia Strategy to bring GIS to Neighborhood Planning.
23. J.A.G. Jaeger et al., 2010, Suitability criteria for measures of urban sprawl / Ecological Indicators 10, 397- 406
24. Kaya. S, Curran, P.J., 2006, Monitoring urban growth on the European side of the Istanbul metropolitan area, international journal of applied earth observation and geoinformation 8, 18-25.
25. Koomen, Eric, Still Well, John, Bakema, Aldrik, Scholten, Henk J., 2009, Modelling Land-Use Change Progress and applications, Published by Springer, ISBN 978-1-4020-5648-2 (e-book).
26. Lee, Thill J, Chort., 1991, Listing Methods for Ritair Site Selection with.
27. Maantay, J., Maroko, A., 2008, Mapping urban risk: Flood hazards, race, & environmental justice in New York, Applied Geography, doi:10.1016/j .apgeog. 2008.08. 02.
28. Merlin, Pierr., 2000, Methodes Quantitative and Space Urban Publisher, University of Paris.
29. Naito, Adam., 2006, Predicting Urban Sprawl, Southwest Metropolitan Denver, Colorado: A GIS Analysis.
30. Nourian. F., 2002, the Tird word cities need for information, conference sustainable city, Segovia, spain Pheladelphia GIS/CDC Implementation project, 2002.
31. Richard, Ready and Charles Abdullah, June., 2003, GIS Analysis of Land Use on the Rural Urban Fringe, Rural Development Paper No. 18.
32. Wolk –Musial, E. & Zagajewski, B., 1999, Environmental Remote Sensing, Remote Sensing of Environment Laboratory, Faculty of Geography and Regional Studies, University of Warsaw, Poland.
33. Zhao, Pengjun., 2010, Sustainable urban expansion and transportation in a growing megacity: Consequences of urban sprawl for mobility on the urban fringe of Beijing, Habitat International, Volume 34, Issue 2, April 2010.
_||_
