نقش مؤلفه های اقتصاد سیاسی در سازمانیابی فضایی کلانشهر رشت

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

حسین مهرثابت ¹ ( دانشجوی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد اسلامشهر،دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران )
اسماعیل علی اکبری ² ( استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران )
طوبی امیرعضدی ³ ( دانشیار گروه جغرافیا ، واحد اسلامشهر ، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر ، ایران )
احمد پوراحمد ⁴ ( استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران )
حمیدرضا جودکی ⁵ ( استادیارگروه جغرافیاوبرنامه‌ریزی شهری،واحداسلامشهر،دانشگاه آزاد اسلامی،اسلامشهر،ایران )

تاریخ دریافت : 1399/08/20 تاریخ پذیرش : 1399/12/12 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: رشت, اقتصاد سیاسی, تکنیک DEMATEL, اقتصاد رانتی, سازمان‌یابی فضایی,

چکیده مقاله :

شهرها محل پیوند و سازمانیابی فضایی نیروها و فرآیندهای طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در بستر محیط جغرافیایی هستند و شکل‌دهنده روابط و جریان‌های مختلف و متنوع انسان و محیط بر نظام سیاسی حاکم می‌ باشند. اقتصاد سیاسی و مولفه‌های متاثر از آن یکی از این شاخص‌های تاثیرگذار بر روی تحولات و دگرگونی‌های فضاهای شهری هستند. هدف این تحقیق شناسایی مؤلفه ‌های مؤثر اقتصاد سیاسی بر سازمان‌یابی فضایی کلانشهر رشت است.روش پژوهش ، توصیفی- تحلیلی است و در آن، از تکنیک چند معیاره (دیماتل) برای شناسایی مولفه‌های اثرگذار و اثرپذیر استفاده شده است. یافته‌ها دلالت بر این دارند که در بین بخش‌های اقتصادی ، کالبدی و سیاسی ـ مدیریتی اقتصادسیاسی، به ترتیب مؤلفه رانت زمین جهت ایجاد مراکز تجاری ( اقتصادی)؛ تغییر در نظام توزیع کاربری‌ها ( کالبدی) و شاخص عدم مقابله با رانت زمین در سیستم مدیریت شهری (سیاسی ـ مدیریتی) اثرگذارترین مولفه‌ها در سازمان‌یابی فضایی کلانشهر رشت هستند.

چکیده انگلیسی:

Cities are the place of connection and spatial organization of forces and natural, social, economic and physical processes in the context of the geographical environment that form the various relations and currents of man and the environment that govern the political system. Meanwhile, political economy and its components are one of the influential indicators on the changes and transformations of urban spaces. The purpose of this study is to identify the effective components of political economy on spatial organization of Rasht metropolis. The research method in this research is descriptive-analytical. Multi-criteria technique (Dematel) has been used to identify the effective and efficient components of political economy on the spatial organization of Rasht metropolis. Findings indicate that among the economic, physical and political-managerial components of political economy, land rent variables, to create commercial (economic) centers; Changes in the distribution system of land uses (physical) and the variable of not dealing with land rent in the urban management system (political-managerial) have the most effective role in the spatial organization of Rasht metropolis, respectively.

منابع و مأخذ:

آمارنامه شهرداری رشت. (1395). معاونت برنامه‌ریزی و توسعه‌ سرمایه‌ انسانی مدیریت نوسازی و تحول اداری. گروه آمار و تحلیل اطلاعات.

احمدی پور، زهرا و لشگری، احسان. (1391). برهمکنش فرایندهاى تاریخى و اقتصاد سیاسى شهر (مطالعه موردى: نظام شهرى ایران پس از انقلاب مشروطه). فصلنامه سپهر، 21(81)، 21- 15.

اطهاری، کمال. ( 1389). اقتصاد شهری و اقتصاد شهری در ایران. مجله اقتصاد شهر، 7، بخش ویژه، 65-56.

افراخته، حسن وحجی­پور، محمد. (1394). اقتصاد سیاسی فضا و تعادل منطقه­ای ایران. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 4(4)، 110-87.

امانپور، سعید و داداشپور، هاشم. (1395). سوداگری شهری و واگرایی فضایی تحلیل تحولات فضایی کلانشهر تهران مبتنی بر اقتصاد نفت.  فصلنامه ژئوپلیتیک، 1(41)، 135-104.

بابایی، حمیدرضا؛ آفاق‌پور، آتوسا و فرجی، امین. (1395). تحلیل سازمان‌یابی فضایی و تحولات نظام شهرهای ایرانی - اسلامی ( مطالعه موردی: استان قزوین). فصلنامه مطالعات شهرایرانی اسلامی، 7(24)،63-43.

برهانی، کاظم؛ رفیعیان، مجتبی و مشکینی، ابوالفضل. (1396 سعید و سجادیان، مهیار. (1395). مداقه ای آسیب شناسانه بر سازمان‌یابی فضایی و مدیریت کلانشهر تهران منطبق بر رهیافت ها و رهنمودهای منبعث از آرمان مدیریت یکپارچه در کشور. فصلنامه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 8(30)، 125-87. 

امیری، مهین‌دوخت؛ مطلق، محمدتقی؛ مهدی‌زاده، جواد ؛ صراف‌زاده، هایده؛ جهانشاهی، محمدحسین و پیرزاده‌نهوچی، محمدحسین .(1392). برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهری( تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران). تهران: انتشارات آرمانشهر.

ایمانی شاملو، جواد؛ رفیعیان، مجتبی). تغییرات کاربری زمین شهری و اقتصاد سیاسی ضا: ارائه مدل مفهومی ـ تلفیقی. مجله جامعه شناسی ایران، 18(3)،109-86.

بریاسولیس، هلن. (1389).  الگوهای تحلیلی تغییر کابری زمین، رویکردهای نظری و مدلسازی. ترجمه: رفیعیان، مجتبی؛ محمودی، مهران. تهران: آذرخش.

پاپلی یزدی، محمدحسین و رجبی سناجردی، حسین. (1396). نظریه‌های شهر و پیرامون. چاپ دهم، تهران: سمت.

پورشیخیان، علیرضا. (1389). پیدایش منطقه کلان شهری و بازتاب فضایی­آن، مطالعه موردی شهررشت. جغرافیایی سرزمین، 7(27)، 51- 33.

پیران، پرویز. (1369). دیدگاه­های نظری در جامعه شناسی شهر و شهرنشینی. مجله اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. شماره 40.

پیران، پرویز. (1370). دیدگاه­های نظری در جامعه شناسی شهر و شهرنشینی: تحولات واحد پول ایران و نرخ برابری. مجله اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، 52-51.

حاتمی­نژاد، حسین و عبدی، ناصح. (1389). اقتصاد سیاسی وفضای شهری. مجله اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، 238، 205- 196.

حمزه‌پور، مهدی و نبوی فرد، سید مجتبی. (1398). دیمتل (آزمایشگاه ارزیابی و  آزمون تصمیم‌گیری). انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی تهران.

خندان، مینا؛ جهانشاهلو، لعلا، و ذبیحی، حسین. (1398). واکاوی عوامل مؤثربر افزایش رانت زمین شهری در منطقه یک کلانشهر تهران. فصلنامه جغرافیا  برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 9(2)، 255- 239.

سرور، رحیم و مسگریان، هومن. (1395). بررسی نقش مولفه­های تاثیر گذار اقتصاد سیاسی بر سازمانیابی فضایی شهری با تاکید برتهران، چهارمین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری (1-16)، دانشگاه شهید بهشتی، 27-29 تهران، ایران.

سعیدی‌فرد، فرانک؛ رضویان، محمد‌تقی و قورچی، مرتضی. (1397). تبیین بازتاب اقتصاد رانتی بر سازمان فضایی کلانشهرها (نمونه موردی: منطقه 1 شهر تهران). پژوهش‌های دانش زمین، 9(34)، 144- 109.

شکویی، حسین. (1381). اندیشه های نو در فلسفه جغرافیا. جلد اول. تهران: انتشارات گیتاشناسی.

طرح جامع شهر رشت. (1386). شناخت وضع موجود شناسایی کاربری زمین و فضا. جلد پنجم. سازمان مسکن و شهرسازی گیلان.

ضابط محبوب، حمیدرضا؛ امین زاده، بهرام و برنافر، مهدی .(1392). توزیع تراکم جمعیت در شهر رشت با استفاده از روشAHP . فصلنامه آمایش محیط. 8(28)، 22- 1.

علوى تبار، علیرضا. (1374). اقتصاد سیاسى تورم و تثبیت اقتصادى. راهبرد. 6، 196- 179.

کارگر، احمد و سرور، رحیم. (1395).  شهر حاشیه امنیت. تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

ماجدی، حمید. (1389). ارزیابی سیاست‌های زمین شهری و مسکن در کشور. مجله اقتصاد شهر، 4، 98- 88.

محمدپــور، علــى، و باباجــان میرزاپــور. (1394). تجزیــه و تحلیــل معیارهــاى پرتفــوى بــا اســتفاده از تکنیــک دیمتــل فــازى. مجلــه مهندســی مالــی و مدیریــت اوراق بهــادار. 131-119.

مهدوی‌وفا، حبیب‌اله؛ رضویان، محمد تقی و مؤمنی، مصطفی. (1388). نقش اقتصاد سیاسی در ساختار فضایی تهران و پیرامون. مجله محیط شناسی، 35(51)، 14-1.

میرغفوری، حبیب­الله؛ اسفندیاری، سعید و صادقی آرانی،زهرا. (1391). بررسی روابط علت و معلولی بین معیارهای کیفیت خدمات در کتابخانه‌ها با رویکرد ترکیبی لایب کوآل- دیماتل فازی. کتابداری واطلاع‌ رسانی .1(55). 112- 89.

هاروی، دیوید. (1387). شهری شدن سرمایه. مترجم: عارف اقوامی مقدم، تهران: انتشارات اختران کتاب.

هاروی، دیوید. (1394). معمای سرمایه و بحران‌های سرمایه‌داری. ترجمه: مجید امینی. چاپ دوم. تهران: نشر کلاغ.

هاروی، دیوید. (1394). عدالت اجتماعی و شهر. مترجم: محمدرضا حائری. تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری.

لوفور، هانری. (1391). تولید فضا. ترجمه: محمود عبدالله‌زاده. تهران: انشارات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.

Johansen, P.G. (2008). A political Economy of Space: Social organization and the Production of an Iron Age Settlement Landscape in Northern Karnataka, Social Science dissertation, University of Chicago.

Matthew, E. (1992). Urban and Regional Economics- Marxist Perspectives. Translator: Fariborz Rais Dana, Ghtreh Publication.

Wiedmann, F., & Salama, A., & Thierstein, A. (2012). Urban Evolution of the City of Doha: An Investigation into the Impact of Economic D Transformations on Urban Structures. Metu Journal of the Faculty of Architecture, (29).