تحلیل اثرات طرح های توسعه شهری در تحولات ساختاری-کارکردی فضای شهری( مطالعه موردی: منطقه 3 شهر زنجان)

محورهای موضوعی : مطالعات برنامه ریزی شهری و منطقه ای

جلیل خطیبی ¹ , رحیم سرور ² , بختیار عزت پناه ³

1 - دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران
2 - استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران

تاریخ دریافت : 1399/07/18 تاریخ پذیرش : 1400/10/26 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: اثربخشی, شهر زنجان, طرح توسعه شهری, تحولات ساختاری-کارکردی,

چکیده مقاله :

مقدمه: ساماندهی و خلق فضای مناسب با عملکردهای مختلف جهت دسترسی بهینه شهروندان، هدف مشترک اغلب طرح‌های توسعه شهری است. با اینحال، اجرای نامناسب طرح‌های توسعه موجب نابسامانی و آشفتگی در بافت کالبدی به لحاظ ساختاری و کارکردی و به‌ویژه بی‌استفاده ماندن بخش وسیعی از اراضی داخل محدوده، و عارض منفی گسترش افقی شهرها شده است.هدف: هدف از این پژوهش تحلیل اثرات طرح های توسعه شهری در تحولات ساختاری-کارکردی فضای شهری در منطقه 3 شهر زنجان می باشد.روش‌شناسی تحقیق: این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی برای دستیابی به اهداف تحقیق، به گردآوری داده ها با روش مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای پرداخت. جامعه آماری شامل ساکنین منطقه 3 شهر زنجان است که با روش نمونه گیری کوکران، 384 نفر انتخاب شد. برای تحلیل داده‌ها از آزمون پروبیت، آزمون تک نمونه ای t، آزمون رگرسیون خطی چندگانه و مدل تودیم با کمک نرم افزارهای SPSS، Excel و GIS استفاده شد.قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی این پژوهش، منطقه 3 شهر زنجان می باشد.یافته ها: یافته ها حاکی از آن است که، طبق آزمون رگرسیون، میزان ارتباط و همبستگی تحولات ساختاری-کارکردی با طرح‌های توسعه شهری 908/0 است. و اجرای طرح‌های توسعه شهری طبق آماره R2 حدود 82 درصد از تحولات ساختاری-کارکردی شهر زنجان را تبیین می کند. در نهایت، تلفیق شاخص‌های کمّی و کیفی با مدل تودیم نشان داد که اجرای طرح‌های توسعه شهری در ناحیه "شهرک قدس، کوچه مشکی، خیابان صفا" با بالاترین ضریب (1) مطلوب و رضایت بخش بوده و در "میدان پایین" با ضریب (001/0) ضعیف و نامطلوب بوده است.نتایج: یافته‌های تحقیق نشان داد که برخی کاربری‌ها کمتر از حد انتظار و برخی نیز بیشتر از ظرفیت شهر توزیع شده و حد مطلوب رعایت نشده است.

چکیده انگلیسی:

Organizing and creating a suitable space with different functions for optimal access of citizens is the common goal of most urban development projects. However, improper implementation of development plans has caused structural and functional turmoil in the physical fabric, and in particular, the use of a large part of the land within the area, and the negative impact of the horizontal expansion of cities.This article seeks to analyze the effects of urban development plans on the structural-functional transformations of urban space in Region 3 of Zanjan with a descriptive-analytical method. Data collection was done by field and library studies. The statistical population 384 people were selected by Cochran method. Probit test, one-sample t-test, multiple linear regression test and Todim model were used to analyze the data using SPSS, Excel and GIS software.Findings showed that some land uses were less than expected and some more than the capacity of the city was distributed and the desired limit was not observed. According to the regression test, the correlation between structural-functional changes and urban development plans is 0.908. And the implementation of urban development plans according to R2 statistics explains about 82% of the structural-functional changes in Zanjan. Finally, the combination of quantitative and qualitative indicators with the Todim model showed that the implementation of urban development projects in the area of "Ghods Town, Black Alley, Safa Street" with the highest coefficient (1) is desirable and satisfactory and in the "lower square With a coefficient of (0.001) was weak and undesirable.

منابع و مأخذ:

ابراهیمی، علیرضا. (1386). راه طولانی تا استفاده بهینه از زمین شهری. روزنامه ایران.

احدنژاد، محسن؛ سجادی، ژیلا و یاری­قلی، وحید. (1397). بررسی جایگاه مفهوم زیست پذیری شهری در طرح توسعه شهری (نمونه مطالعاتی: طرح جامع شهر زنجان). جغرافیا (فصلنامه انجمن جغرافیای ایران)، 16(59)، 106-93.

امان پور، سعید؛ صفایی­پور، مسعود؛ ملکی، سعید و علیزاده، هادی. (1399). چالش­های ساختاری طرح­ریزی توسعه شهری از نگاه رویکرد راهبردی (اولویت­ها و تأثیرات آن در کلان شهر اهواز). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 15(1)، 213-199.

امان‌پور، سعید؛ صفایی‌پور، مسعود؛ ملکی، سعید و علیزاده، هادی. (1398). تبیین چالش‌های ساختاری در طرح‌ریزی راهبردی توسعۀ شهری کلان‌شهر اصفهان. مجله آمایش سرزمین، 11(1)، 56-29.

پالپانیان، علی. (1397). مجموعه نکات و پرسش­های چهارگزینه­ای طبقه بندی شده. تهران: انتشارات گلشهر.

حبیبی، کیومرث؛  پوراحمد، احمد و مشکینی، ابوالفضل، (1397) از زنگان تا زنجان، انتشارات دانشگاه زنجان، زنجان

حبیبی، سید محسن و مقصودی، ملیحه(1398) مرمت شهری، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

حبیبی، کیومرث و پوراحمد، احمد و مشکینی، ابوالفضل. (1397). بهسازی و نوسازی بافت­های کهن شهری. انتشارات دانشگاه کردستان.

حبیبی، محسن. (1399). از شار تا شهر. چاپ پنجم، تهران: انتشارت دانشگاه تهران.

خرمالی، محمدامین. (1394). بررسی اثرات طرح­های توسعه شهری در تغییرات ساختار فضایی شهری (مطالعه موردی : شهر گرگان). پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما مصطفی قدمی، دانشگاه مازندران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

خطیبی، محمد. (1392). تأثیر متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهر: مطالعه موردی محدوده ورودی سنندج. نشریه هویت شهر، 13، 73-63.

دانشپور، زهره. (۱۳82). برنامه­ریزی راهبردی و برنامه­ریزی اختیار راهبردی: ویژگی­ها، تفاوت­ها و پیش شرط­ها. نشریه مدیریت شهری، ۱۴، 23-14.

رضایی، ناصر؛ ماجدی، حمید؛ زرآبادی، زهراسادات و ذبیحی، حسین. (1397). تبیین نقش عوامل مؤثر بر تحقق‌پذیری طرح‌های توسعه شهری (مطالعه موردی: شهر شیراز). فصلنامه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 9(34)، 58-47.  

رهنما، محمد رحیم. (1397). پژوهشی پیرامون طرح‌های تفصیلی شهری با تاکید برکاربری‌های آموزشی و بهداشتی، درمانی. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.

شریف زادگان، محمد حسین و ندایی طوسی، سحر. (1393). سنجش قابلیت به‌کارگیری رهیافت نظری "برنامه‌ریزی پویش مختلط" در سیستم برنامه‌ریزی توسعه شهری ایران. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 19(2)، 54-39.  

شیعه، اسماعیل. (1398). کاربری زمین، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی. انتشارات سازمان شهرداری­ها و دهیاری­ها، به سرپرستی دکتر عباس سعیدی، 640645-640.

شیعه، اسماعیل. (1398). با شهر و منطقه در ایران. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.

عسکری، محسن و رحیمی، محمود. (1395). بررسی تطبیقی برنامه­های میان مدت پنج ساله شهرداریها (مطالعه موردی:کلانشهرهای قم و ژوهانسبورگ). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 11(35)، 50-33.  

علیزاده، هادی؛ امان پور، سعید؛ صفایی­پور، مسعود و ملکی، سعید. (1399). چالش­های ساختاری طرح­ریزی توسعه شهری از نگاه رویکرد راهبردی (اولویت ها و تأثیرات آن در کلان شهر اهواز). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 15(1)، 213-199.

علیلو، مهدی. (1398). واکاوی تاثیر ضوابط و مقررات شهرسازی بر ساختار فضایی محلات با نگرش فرهنگ اسلامی. رساله دکتری، استاد راهنما مرتضی میرغلای و پریسا هاشم پور، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، دانشکده معماری و شهرسازی.

غمامی، مجید. (1395). گزیده مطالعات طرح راهبردی توسعه کالبدی مجموعه شهری. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.

فیروزی، محمدعلی؛ سجادیان، ناهید و علیزاده، هادی. (۱۳۹۵). اولویت سنجی کاربست معیارهای نظریه برنامه­ریزی غیراقلیدسی جان فریدمن در برنامه­ریزی شهری ایران. فصلنامه فضای جغرافیایی، ۱۶(۵۳)، 21-1.  

کلانتری، علی. (1393). طرح‌های توسعة شهری در دست انداز سوء مدیریت‌ها گفتگو با جلیل اللهیان رئیس نهاد تهیه کننده طرح جامع تهران. نشریه شهر و ساختمان، سال 4.

مرصوصی، نفیسه؛ پورمحمدی، محمدرضا؛ نصیری، اسماعیل و محمدزاده، یوسف. (1392). ارزیابی توسعه پایدار کلان‌شهر تبریز. دوفصلنامه علمی  پژوهشی پژوهش­های بوم شناسی شهری، 4(8)، 66-45.

مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان زنجان 1395. تهران: مرکز آمار ایران.

مشکینی، ابوالفضل. (1398). بهسازی و نوسازی بافت­های کهن شهری. انتشارات دانشگاه کردستان.

مشهدیزادۀ دهاقانی، ناصر. (1395). تحلیلی از ویژگیهای برنامه­ریزی شهری در ایران. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.

موسوی، میرسعید و جعفری، محمدحسین. (1394). نقش طرح تفصیلی در برنامه­ریزی و ساماندهی کاربری اراضی شهر زنجان. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 7(24)، 14-1.

مهدیزاده، جواد. (1393). برنامه­ریزی راهبردی توسعه شهری. انتشارات معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی.

یاری قلی، وحید. (1397). تبیین الگوی توسعه شهری زیست پذیر مطالعه موردی شهر زنجان. رساله دکتری، استاد راهنما محسن احدنژاد، دانشگاه زنجان، دانشکده علوم انسانی.

Gunder, M., & Hillier, J. (2007). Problematizing responsibility in planning theory and practice: On seeing the middle of the string. Progress in Planning, 68(1), 57-96.

Haines, S. (2018). The system thinking approach to strategic planning and management. St.Luis press. New York Washington, D.C

Hegedus, J.(2018). Housing Finance in South Eastern Europe.Metropolitan Research Institute, Budapest.

Hoses, K. S. (2015). Planning for City of New Berlin, University of Wisconsin. Madison press.

Kono, Tatsuhito & Kaneko, Takayuki & Morisugi, Hisa .(2019). Necessity of minimum floor area ratio regulation: A second-best policy. Springer- Verlag.

Minuchin, L. (2012). a lineal city in the Pampas: politics, materialization and revolution in Wladimiro Acosta’s vision for Buenos Aires. Antipode, 44(4), 911–31.

Qian, Zhu. (2013). Master plan, plan adjustment and urban development reality under China’s market transition: A case study of Nanjing. Cities, 30, 77–88.