انواع ادبی و مضامین شعری در منظومه‌های عطار

محورهای موضوعی : شاهنامه

محمدرضا صرفی ¹ , مهسا اسفندیاری ²

1 - - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان
2 -  - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

تاریخ دریافت : 1396/10/03 تاریخ پذیرش : 1396/10/03 تاریخ انتشار : 1389/09/01

کلید واژه: عطار, اغراض شعری, انواع ادبی, مضامین شعری,

چکیده مقاله :

هر نوع ادبی (literary genre) می تواند حاوی انواع دیگری نیز باشد. شعر عطار در مثنوی‌هایش، علی رغم اینکه جنبة تعلیمی دارد، در درون خود معانی و مضامین گوناگونی را جای داده است. این امر، بررسی این منظومه ها را از منظر انواع ادبی (literary genres) و مضامین شعری موجود در آنها لازم می نماید. با بررسی و مطالعة دقیق چهار منظومة عطار؛ یعنی الهی‌نامه، اسرارنامه، منطق‌الطیر و مصیبت‌نامه در مجموع، بیست و هشت نوع ادبی و مضمون شعری در درون آنها یافت شد که نتیجة کار، آمار دقیق هر یک از انواع و مضامین در هر یک از منظومه ها و نیز بررسی تداخل و آمیختگی این انواع و مضامین در یکدیگر است.

چکیده انگلیسی:

Each literary genre can contain other genres. Attars   poems  have  different concepts and meanings as well as didactic aspect. Being aware of concepts and literary genres of these works and whether a frequency of a literary genres and  special  poetic concept are identical in all poems  necessitate the investigating of these works team the literary genres point of view. Twenty-eight literary genres and poetic concepts were found by  investigating  and carful studying of four poems of attar  (elahi nam-e ,asrar nam-e,manteq-al-teir,mosibat nam-e) and as a resalt the exact statistics of each kinds and concepts in each poem and also overlapping of them with each other  were concluded.

منابع و مأخذ:

 

1- امیری خراسانی، احمد .(1383). مفاخره در شعر فارسی،‌ چاپ اول، کرمان: دارالهدی.

2- انوشه، حسن .(1376). فرهنگنامة ادب فارسی، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

3- براهنی، رضا .(1362). قصه نویسی، چاپ سوم، تهران: نشر نو.

4- بهزادی، حسین .(1378). طنز و طنزپردازی در ایران، چاپ اول، تهران: صدوق.

5- پورنامداریان، تقی .(1367). رمز و داستان‌های رمزی، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.

6- پورنامداریان، تقی .(1382). دیدار با سیمرغ، چاپ سوم،‌ تهران:‌ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

7- تمیم‌داری، احمد .(1379). کتاب ایران (تاریخ ادب پارسی، مکتب‌ها، دوره‌ها، سبک‌ها و انواع ادبی)، چاپ اول، تهران: الهدی.

8- داد، سیما .(1380). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ چهارم،‌ تهران: مروارید.

9- دهخدا، علی‌اکبر .(1377). لغت‌نامه، زیر نظر دکتر محمدمعین و سید جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.

10- دهخدا، علی‌اکبر .(1368). گزیدة امثال و حکم، به کوشش محمد دبیر سیاقی، چاپ پنجم، تهران: تیراژه.

11- ذوالفقاری، حسن .(1388). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، چاپ اول، تهران: معین.

12- رزمجو، حسین .(1374). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، ‌چاپ سوم، مشهد: آستان قدس رضوی.

13- رستگارفسایی، منصور .(1380). انواع شعر فارسی، چاپ دوم، شیراز: نوید شیراز.

14- ریتر، هلموت .(1377). دریای جان، ترجمة عباس زریاب‌خویی و مهر‌آفاق بایبوردی، چاپ دوم، تهران: الهدی.

15- زرین‌کوب، عبدالحسین .(1383). صدای بال سیمرغ، چاپ چهارم، تهران: سخن.

16- ---------------- .(1382). نقد ادبی، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.

17- -------------- .(1356). شعر بی‌نقاب، شعر بی دروغ، تهران: جاویدان.

18- -------------- .(1374). آشنایی با نقد ادبی، چاپ سوم، تهران: سخن.

19- --------------- .(1357). ارسطو و فن شعر، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.

20- شفیعی کدکنی، محمدرضا .(1372). صور خیال در شعر فارسی، چاپ پنجم، تهران: آگاه.

22- شمیسا، سیروس .(1383). انواع ادبی، چاپ دهم، تهران:‌ فردوس.

23- صفا، ذبیح‌الله .(1381). تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، چاپ پانزدهم، تهران: فردوس.

24- صفا، ذبیح‌الله .(1363). گنج سخن، جلد دوم،‌ چاپ هفتم، تهران: ققنوس.

25- -------- .(1369). حماسه سرایی در ایران، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.

26- فروزانفر، بدیع‌الزمان .(1353). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمدعطار نیشابوری، تهران: کتابفروشی دهخدا.

27- کیانی، حسین .(1371). سوگند در زبان و ادب فارسی، چاپ اول، تهران:‌ دانشگاه تهران.

28- مالکی، هرمز .(1380). راز درون پرده (هرمنوتیک داستان شیخ صنعان)، تهران: شرکت سهامی انتشار.

29- مقدادی، بهرام .(1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، چاپ اول، تهران: فکر روز.

30- معین، محمد .(1364). فرهنگ فارسی، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.

31- مؤتمن، زین العابدین .(1346). شعر و ادب فارسی، تهران: بنگاه مطبوعاتی افشاری.

32- میرصادقی، میمنت و جلال میرصادقی .(1377). واژه‌نامة هنر داستان‌نویسی، چاپ اول، تهران: مهناز.

33- میرصادقی، میمنت .(1385). واژه‌نامة هنر شاعری، چاپ سوم، تهران: مهناز.

34- همایی، جلال‌الدین .(1385). فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ بیست و پنجم، تهران: هما.

35- هوارد، می‌یر .(1384). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، مترجم سعید سبزیان مرادآبادی، چاپ اول، تهران: رهنما.

36- یوسفی، غلامحسین .(1379). چشمة روشن، چاپ نهم، تهران: علمی.

 

مقالات

1- زرقانی، سید مهدی .(1388). «طرحی برای طبقه‌بندی انواع ادبی در دورة کلاسیک»، فصل نامة پژوهش‌های ادبی، دانشگاه تربیت مدرس، سال ششم، شمارة بیست و چهارم. 

2-شفیعی کدکنی، محمدرضا .(1352). «انواع ادبی در شعر فارسی»، مجلة خرد و کوشش، دانشگاه شیراز، دورة چهارم، دفتر سوم.

3- صرفی، محمدرضا .(1373). «خواب و خواب‌گزاری در شاهنامه»، مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، شمارة صد و چهل و هفت.

4- معین‌الدینی، فاطمه .(1387). «گونه‌های تک گویی در مثنوی»، فصل‌نامة پژوهش‌های ادبی، دانشگاه تربیت مدرس، سال پنجم، شمارة بیست و یکم.