ساختار روایی بوستان سعدی؛ اخلاقی یا عرفانی؟

محورهای موضوعی : شاهنامه

علیرضا محمدی کله سر ¹ , اعظم ابدالی ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد
2 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد

تاریخ دریافت : 1395/07/29 تاریخ پذیرش : 1395/07/29 تاریخ انتشار : 1395/06/11

کلید واژه: تفسیر, عرفان, ساختار, بوستان, الگوی روایی,

چکیده مقاله :

بوستان سعدی از متون تعلیمی و حکمی است که حکایت‌های آن به سبب داشتن مضامین و مؤلفه‌های عرفانی، گاه جزو حکایت‌های عرفانی محسوب می‌شود. با وجود اشتراک مضامین در این دو حوزه، دقت در شیوه بهره بردن از آن‌ها می‌تواند ما را در دسته‌بندی دقیق‌تر حکایت‌های اخلاقی و عرفانی یاری رساند. هدف مقاله حاضر بررسی و معرفی الگوهای روایی بوستان و تعیین نسبت این الگوها با روایت‌گری تعلیمی و عرفانی است. به نظر می‌رسد الگوهای روایی غالب در بوستان، همان الگوهای مرسوم در حکایت‌های تعلیمی فارسی یعنی دو الگوی خطا و پاداش است. در این میان حکایت‌هایی با مضامین و مؤلفه‌های عرفانی نیز وجود دارد که گاه از الگویی شبیه به الگوهای تأویلی روایت‌گری عرفانی پیروی می‌کند اما نوع تفسیر و خوانش این نمونه‌ها چنان است که غلبه الگوهای تعلیمی بر روایت‌گری بوستان را نشان می‌دهد؛ به عبارت دیگر سعدی هنگام تفسیر این نوع حکایات، خطی داستانی را بر می‌گزیند که منطبق با یکی از الگوهای تعلیمی – به‌ویژه الگوی پاداش- باشد؛ بنابراین این حکایات با وجود داشتن مضامین عرفانی، بر اساس روند تأویلی روایت‌گری عرفانی درک نمی‌شود؛ نکته‌ای که دور شدن بوستان از سبک روایت‌گری عرفانی را به دنبال دارد.

چکیده انگلیسی:

The essential subject in the field of ethical analysis of artistic and literary works is their relationships. Schools, movements and styles of artistic, literary, and moral forms have looked at this subject differently. Although the main mission of artistic and literary works in the first place is to satisfy their readers, in most of these works, literary commitment and moral and religious mission of work creator are effective and tangible. With this description, it should be said that many of our literary works have paid attention to ethical elements, components, and content. The issue doesn’t confines to   didactic or mystical literature in fact it is reflected in other genres such as lyrical, long poem of banquet. Khajouye Kermani, the great Persian poet, in his didactic, epic, lyric works as well as the lyrical poems has described virtues and vices. This study intends to criticize ethics based on some important theories namely (Eudemonism) school of Socrates and Amrollahi and Hasan’s theory and religious evil in the religion of Islam.  

منابع و مأخذ:

1- آدام، ژان میشل، فرانسوا، رواز. (1383). تحلیل انواع داستان. ترجمه آذین حسین‌زاده و کتایون شهپر راد. تهران: قطره.

2- آقایانی چاوشی، جعفر. (1381). نقد و معرفی کتاب عرفان سعدی. آینه میراث. ترجمه محمدمهدی فولادوند. س 9. ش 2 و 3. ص. ص. 36-29.

3- اته، هرمان. (1356). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمه و حواشی رضازاده شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

4- اسکولز، رابرت. (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: آگاه.

5- بیگدلی، محمدعلی. (1394). جلوه­های عرفان در بوستان سعدی. تهران: مارینا.

6- پرینس، جرالد. (1391). روایت­شناسی؛ شکل و کارکرد روایت. ترجمه محمد شهبا. تهران: مینوی خرد.

7- تودروف، تزوتان. (1388). بوطیقای نثر؛ پژوهش­های نو درباره حکایت. ترجمه انوشیروان گنجی­پور. تهران: آگه.

8- داراب پور، عیسی و لویمی، سهیلا. (1389). تأملات عرفانی سعدی در بوستان. فصلنامه علمی عمومی زبان و ادب فارسی. ش 2. ص. ص. 119-103.

9- ریمون-کنان، شلومیت. (1387). روایت داستانی؛ بوطیقای معاصر. ترجمه ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.

10- سعدی، مصلح‌الدین. (1359). بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: انجمن استادان زبان و ادب فارسی.

11- ------------ .(1388). کلیات. به ­کوشش فضل الله دروش. تهران: نگاه.

12- صفا، ذبیح الله. (1388). تاریخ ادبیات ایران. تلخیص سید محمد ترابی. تهران: فردوس.

13- عطار، فریدالدین. (1374). تذکره ‌الاولیا. تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: صفی علی‌شاه.

14- غلام،‌ محمد. (1382). شگردهای داستان­پردازی بوستان. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س 46. ش 189. ص. ص. 38-17.

15- قربان­پور آرانی، حسین. (1389). منظومه عرفانی سعدی در بوستان. مطالعات عرفانی. ش 11. ص. ص. 200-161.

16- مارتین، والاس. (1386). نظریه­های روایت. ترجمه محمد شهبا. تهران: هرمس.

17- محمدبن‌منور. (1371). اسرار‌التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگاه.

18- محمدی، علیرضا. (1394 الف). الگوی روایی در حکایات تعلیمی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. س 7. ش 27. ص. ص. 211-183.

19- --------- . (1394 ب). سبک­شناسی روایت؛ الگوی تأویلی خطا- مجازات در حکایت­های عرفانی. فصلنامه نقد ادبی. ش 30. ص. ص. 45-33.

20- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1384). کشف‌المحجوب. تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش.

21- هخامنشی، کیخسرو. (1353). حکمت سعدی. تهران: امیرکبیر.

1. Adam, Jean Michele& Francois, Roaz. (1383). Analysis of the Kinds of Story. Tehran: Qatreh.


2. Aqayani Chavoshi, Ja'far. (1381). Critique and Introduction of "Mysticism of Sa'di''. Ayene Miras, 2,3, pp.29-36.


3. Ete, Herman. (1356). The History of Persian Literature. Translation and Publication of Book.


4. Scholes, Robert. (1383). An Introduction to Structuralism in Literature. Tehran: Agah.


5. Bigdeli, Mohammad Ali. (1394). Aspects of Mysticism in Boostan of Sa'di. Tehran: Marina.


6. Prince, Jerald. (1391). Narratology; The Form and Function of Narration. Tehran: Minooye Kherad.


7. Todorov, Tzootan. (1388). Poesies of the Prose; New Investigations about Narration. Tehran: Agah.


8. Darab Poor, Eisa& Lavimi, Soheila. (1389). Mystical Contemplations of Sa'di in Boostan. General Quarterly for Persian Language and Literature, 2, p.103-119.


9. Raymond-Konan, Shloomit. (1387). Fictional Narration; Contemporary Poesies. Tehran: Niloofar.


10.  Sa'di. (1359). Boostan. Tehran: Anjoman-e Ostadan. 


11. Sa'di. (1388). Collection of Sa'di. Tehran. Negah. 


12. Safa, Zabihullah. (1396). The History of Literature in Iran. Tehran: Ferdows.


13. Attar, Farid al-din Mohammad. (1374). Tazkira al-Owliya. Tehran: Safi Ali Shah.


14. Gholam, Mohammad. (1382). Storytelling Styles of Boostan. The Journal of the faculty of Literature and humanities in University of Tabriz, 189, pp.17-38.


15. Ghorbani Poor Arani, Hussein. (1389). Mystical System of Sa'di in Boostan. Mystical Studies, 11. Pp.161-200.


16. Martin, Wallas. (1386). Theories of Narration. Tehran: Hermes.


17. Mohammad bin Monavvar. (1371). Asrar al-Tohid fi Maqamat al-Sheikh Abi Saeed. Tehran: Agah.


18. Mohammadi, Alireza. (1394a). Narration Pattern in Didactic Stories. Adabiat-e Ta'limi, 27, pp.183-211.


19. ---------------------------. (1394b). Styles of Narration; The Exegetical Pattern of Mistake-Punishment in Mystical stories. Literary Criticism, 30, pp.33-45.


20. Hajviri, Abul Hasan Ali bin Ottoman. (1384). Kashf al-Mahjoob. Tehran: Soroush.


21.  Hekhamanshi, Keikhosrow. (1353). The wisdom of Sa'di. Tehran: Amir Kabir.