ساختار روایی بوستان سعدی؛ اخلاقی یا عرفانی؟
محورهای موضوعی : شاهنامهعلیرضا محمدی کله سر 1 , اعظم ابدالی 2
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد
2 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد
کلید واژه: تفسیر, عرفان, ساختار, بوستان, الگوی روایی,
چکیده مقاله :
بوستان سعدی از متون تعلیمی و حکمی است که حکایتهای آن به سبب داشتن مضامین و مؤلفههای عرفانی، گاه جزو حکایتهای عرفانی محسوب میشود. با وجود اشتراک مضامین در این دو حوزه، دقت در شیوه بهره بردن از آنها میتواند ما را در دستهبندی دقیقتر حکایتهای اخلاقی و عرفانی یاری رساند. هدف مقاله حاضر بررسی و معرفی الگوهای روایی بوستان و تعیین نسبت این الگوها با روایتگری تعلیمی و عرفانی است. به نظر میرسد الگوهای روایی غالب در بوستان، همان الگوهای مرسوم در حکایتهای تعلیمی فارسی یعنی دو الگوی خطا و پاداش است. در این میان حکایتهایی با مضامین و مؤلفههای عرفانی نیز وجود دارد که گاه از الگویی شبیه به الگوهای تأویلی روایتگری عرفانی پیروی میکند اما نوع تفسیر و خوانش این نمونهها چنان است که غلبه الگوهای تعلیمی بر روایتگری بوستان را نشان میدهد؛ به عبارت دیگر سعدی هنگام تفسیر این نوع حکایات، خطی داستانی را بر میگزیند که منطبق با یکی از الگوهای تعلیمی – بهویژه الگوی پاداش- باشد؛ بنابراین این حکایات با وجود داشتن مضامین عرفانی، بر اساس روند تأویلی روایتگری عرفانی درک نمیشود؛ نکتهای که دور شدن بوستان از سبک روایتگری عرفانی را به دنبال دارد.
The essential subject in the field of ethical analysis of artistic and literary works is their relationships. Schools, movements and styles of artistic, literary, and moral forms have looked at this subject differently. Although the main mission of artistic and literary works in the first place is to satisfy their readers, in most of these works, literary commitment and moral and religious mission of work creator are effective and tangible. With this description, it should be said that many of our literary works have paid attention to ethical elements, components, and content. The issue doesn’t confines to didactic or mystical literature in fact it is reflected in other genres such as lyrical, long poem of banquet. Khajouye Kermani, the great Persian poet, in his didactic, epic, lyric works as well as the lyrical poems has described virtues and vices. This study intends to criticize ethics based on some important theories namely (Eudemonism) school of Socrates and Amrollahi and Hasan’s theory and religious evil in the religion of Islam.
1- آدام، ژان میشل، فرانسوا، رواز. (1383). تحلیل انواع داستان. ترجمه آذین حسینزاده و کتایون شهپر راد. تهران: قطره.
2- آقایانی چاوشی، جعفر. (1381). نقد و معرفی کتاب عرفان سعدی. آینه میراث. ترجمه محمدمهدی فولادوند. س 9. ش 2 و 3. ص. ص. 36-29.
3- اته، هرمان. (1356). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمه و حواشی رضازاده شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
4- اسکولز، رابرت. (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: آگاه.
5- بیگدلی، محمدعلی. (1394). جلوههای عرفان در بوستان سعدی. تهران: مارینا.
6- پرینس، جرالد. (1391). روایتشناسی؛ شکل و کارکرد روایت. ترجمه محمد شهبا. تهران: مینوی خرد.
7- تودروف، تزوتان. (1388). بوطیقای نثر؛ پژوهشهای نو درباره حکایت. ترجمه انوشیروان گنجیپور. تهران: آگه.
8- داراب پور، عیسی و لویمی، سهیلا. (1389). تأملات عرفانی سعدی در بوستان. فصلنامه علمی عمومی زبان و ادب فارسی. ش 2. ص. ص. 119-103.
9- ریمون-کنان، شلومیت. (1387). روایت داستانی؛ بوطیقای معاصر. ترجمه ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.
10- سعدی، مصلحالدین. (1359). بوستان. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: انجمن استادان زبان و ادب فارسی.
11- ------------ .(1388). کلیات. به کوشش فضل الله دروش. تهران: نگاه.
12- صفا، ذبیح الله. (1388). تاریخ ادبیات ایران. تلخیص سید محمد ترابی. تهران: فردوس.
13- عطار، فریدالدین. (1374). تذکره الاولیا. تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: صفی علیشاه.
14- غلام، محمد. (1382). شگردهای داستانپردازی بوستان. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س 46. ش 189. ص. ص. 38-17.
15- قربانپور آرانی، حسین. (1389). منظومه عرفانی سعدی در بوستان. مطالعات عرفانی. ش 11. ص. ص. 200-161.
16- مارتین، والاس. (1386). نظریههای روایت. ترجمه محمد شهبا. تهران: هرمس.
17- محمدبنمنور. (1371). اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابیسعید. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگاه.
18- محمدی، علیرضا. (1394 الف). الگوی روایی در حکایات تعلیمی. پژوهشنامه ادبیات تعلیمی. س 7. ش 27. ص. ص. 211-183.
19- --------- . (1394 ب). سبکشناسی روایت؛ الگوی تأویلی خطا- مجازات در حکایتهای عرفانی. فصلنامه نقد ادبی. ش 30. ص. ص. 45-33.
20- هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان. (1384). کشفالمحجوب. تصحیح محمود عابدی. تهران: سروش.
21- هخامنشی، کیخسرو. (1353). حکمت سعدی. تهران: امیرکبیر.
_||_