تحلیل تطبیقی آیین کشورداری در شاهنامه و تِلِماک

محورهای موضوعی : شاهنامه

احمد رنجبر ¹ (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز)
بهناز شکوری ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز)

تاریخ دریافت : 1397/08/22 تاریخ پذیرش : 1397/08/22 تاریخ انتشار : 1397/06/01

کلید واژه: شاهنامه, فردوسی, تِلِماک, فِنلون, آیین‌ کشورداری,

چکیده مقاله :

شاهنامۀ حکیم فردوسی از آثار حماسی طراز اول در ادب فارسی است و با آثار برجستۀ ادب جهانی می‌تواند برابری کند. این کتاب حاوی اطلاعات مهمی از آغاز آفرینش تا زمان مؤلف است و می‌توان موضوعات فراوانی از آن را با آثار مشهور و برتر ادب جهانی مقایسه و بررسی کرد. یکی از آثار معروف جهان، تلماک اثر فِنلون فرانسوی است که کتابی حماسی‌تعلیمی شمرده‌ می‌شود. در شاهنامه نیز افزون بر حماسه، می‌توان تعالیم و آموزه‌های اخلاقی بسیاری را مشاهده کرد. ازاین‌رو، می‌توان موضوعات مشترکی را در تطبیق دو اثر شاهنامه و تلماک جست. یکی از موضوعات مشترک در دو بخش حماسی و تعلیمی، آیین کشورداری است که در هر دو اثر جلوۀ خاصی دارد. مهم‌ترین پرسش مطرح در این جستار این است که کدام‌یک از دو اثر، در بُعد اخلاقی و تعلیمی غنی‌تر است؟ بدین نتایج رسیده‌ایم که اولاً هرچند شاهنامه و تلماک در موضوع کشورداری، در هر دو زمینۀ حماسه و تعلیم سخنان مشترکی دارند، می‌توان برتری شاهنامه را در هر دو حوزه بر تلماک مشاهده کرد. ثانیاً آیین کشورداری در شاهنامه معمولاً بر اصول و مبانی دینی استوار است، درحالی‌که در تلماک دین در کشورداری مطرح نیست. ثالثاً آیین کشورداری در شاهنامه معمولاً در قالب سفارشی از شاهان پیشین برای شاهان پسین است و جنبۀ حماسی و حکم و اجبار در آن بیش از تلماک است که در قالب گفت‌وگوی دوسویه بین مانتور و تلماک با جنبۀ تعلیمی ارائه شده است.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم (1376)، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

2. ابن‌فارس، احمد (بی‌تا)، معجم مقاییس‌اللغة، تحقیق و تصحیح عبدالسلام محمد هارون، چ1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

3. ارورعی، جعفر (1388)، آیین کشورداری، رهبری و سیاست و سفیری در شاهنامۀ فردوسی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد به‌راهنمایی محمد فولادی، قم: دانشگاه قم.

4. جعفری قریه‌علی، حمید و زارعی مریم (1394)، «مقایسۀ تطبیقی رویکردهای اخلاقی قابوس‌نامه و تلماک»، هشتمین همایش پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، 579ـ 599.

5. حمیدیان، سعید (1383)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.

6. رنجبر، احمد (1363)، جاذبه‌های فکری فردوسی، تهران: امیرکبیر.

7. ریاحی، محمدامین (1375)، فردوسی: زندگی، اندیشه و شعر او، تهران: طرح نو.

8. زارعی، مریم (1391)، مقایسۀ تطبیقی رویکردهای اخلاقی قابوس‌نامه و تلماک. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد به‌راهنمایی حمید جعفری قریه‌علی، کرمان: دانشگاه ولی‌عصر^(عج) رفسنجان.

9. زرین‌کوب، عبدالحسین (1374)، آشنایی با نقد ادبی، تهران: انتشارات سخن.

10. زرین‌کوب، حمید (1353)، مجموعۀ سخنرانی‌های اولین و دومین هفتۀ فردوسی، مشهد: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی.

11. سپهبدی، عیسی (1329)، تاریخ ادبیات فرانسه، تهران: چاپخانۀ دانشگاه تهران.

12. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1372)، «انواع ادبی و شعر فارسی»، مجلۀ رشد آموزش ادب فارسی، سال هشتم، شمارۀ 32، 4ـ9.

13. شمیسا، سیروس (1381). انواع ادبی، تهران: فردوس.

14. صفا، ذبیح‌الله (1369)، حماسه‌سرایی در ایران، چ5، تهران: امیرکبیر.

15. فردوسی، ابوالقاسم (1393)، شاهنامه، به‌کوشش سید محمد دبیر سیاقی، تهران: قطره.

16. ـــــــ (1391)، شاهنامه، به‌کوشش جلال خالقی مطلق، چ4، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

17. فنلون (1390)، تلماک، ترجمۀ میرجلال‌الدین کزازی، تهران: نشر مرکز.

18. کاظمی‌پور، زهرا (1394)، «آیین کشورداری در گرشاسب‌نامۀ اسدی طوسی»، فصلنامۀ تخصصی تحلیل و نقد زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 24، 137ـ161.

19. کویر، محمود (1390)، بر بال سیمرغ؛ جستارهایی دربارۀ شاهنامه، بوخوم: کتاب آیدا.

20. ماسه، هنری (1350)، فردوسی و حماسۀ ملی، ترجمۀ مهدی روشن‌ضمیر، دانشگاه تبریز: انتشارات کمیتۀ استادان.

21. یاحقی، محمدجعفر (1388)، از پاژ تا دروازۀ رزان: جستارهایی در زندگی و اندیشۀ فردوسی، تهران: سخن.

22. ــــــ (1369)، بهین‌نامۀ باستان (خلاصۀ شاهنامۀ فردوسی)، مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.