زبدة الفواید، فرهنگی گمنام در تاریخ فرهنگ نویسی فارسی

محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

یحیی کاردگر ¹ , علی سلیمانی ²

1 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم، قم، ایران (نویسنده مسؤول)
2 - دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم، قم، ایران

تاریخ دریافت : 1401/03/11 تاریخ پذیرش : 1401/06/21 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: نسخه خطی, تصحیح, شبه قاره هند, قرن دهم, فرهنگ­نویسی, شیرخان سور, زبدة الفواید,

چکیده مقاله :

فرهنگ زبدة الفواید نوشتۀ نویسندۀ افغانی‌تبار قرن دهم به نام شیرخان سُور، از فرهنگ‌های ارزشمند اما ناشناخته و گمنام عصر رواج فرهنگ‌نویسی هند است که علی‌رغم ارزش فراوان، چندان مورد توجه ادبا و پژوهشگران قرار نگرفته است. در این فرهنگِ تک زبانۀ دایرة‌ المعارف گونه، شیرخان سور حدود بیست هزار لغت، ترکیب و اصطلاح را توضیح فارسی به فارسی داده است. جدا از دایرۀ واژگانی بالا و گسترۀ مفصل این اثر، در این فرهنگ ویژگی‌های بنیادین دیگری همچون: بهره گیری از فرهنگ های شناخته شده و ناشناخته پیشین و هم عصر، توجّه به لغات و اصطلاحات شاهکارهای شعر فارسی، ارائه شواهد شعری فراوان فارسی و عربی، توضیح ابیات مشکل متون ادب فارسی و نقل اقوال شارحان در شرح ابیات، ترجمه شواهد عربی، نگاه انتقادی به فرهنگ های فارسی و... دیده می‌شود که جامعیتی نیک به این فرهنگ بخشیده است. تنوّع مدخل های این فرهنگ اگرچه نقطه قوت آن به شمار می‌آید اما گاه موجب بروز اشتباهاتی در ضمن توضیح مدخل ها نیز شده که رفع این اشتباهات مستلزم نگاهی انتقادی در تصحیح این فرهنگ است. به سبب اهمیت وافر و مغفول ماندۀ این فرهنگ، نگارندگان در حال تصحیح این اثر گرانسنگ اند و تلاش خواهند کرد با نگاهی انتقادی، به‌زودی تصحیحی شایسته از این اثر گمنام زبان فارسی ارائه کنند. در این پژوهش نیز، به سبب گمنامی زبدة الفواید و ناشناخته بودن شیرخان سور، تلاش می‌شود تا برای نخستین بار با استفاده از اطلاعات موجود در نسخ خطی، به‌طور مفصل به شرح حال نویسنده، ذکر منابع و مآخذ متعدد زبدة الفواید، معرفی نسخه‌های خطی موجود و توضیح ویژگی‌های برجسته این کتاب بپردازیم تا با معرفی آن، هم اطلاعات جامعی در اختیار ادب دوستان قرار گیرد و هم این اثر گمنام و مؤلف ناشناخته‌اش از غبار نابودی و فراموشی رها شوند.

چکیده انگلیسی:

The culture of "Zobdatol Favayed" written by the tenth-century Afghan author Shirkhan Soor is one of the valuable but unknown and unknown cultures of the age of Indian lexicography, which despite its great value, has not received much attention from scholars and scholars. In this monolingual encyclopedic dictionary, Shir Khan Sour has explained about twenty thousand words, compositions and terms in Persian to Persian. Apart from the above lexical range and detailed scope of this work, in this culture, other basic features such as the use of known and unknown cultures of the past and the present, attention to the words and terms of masterpieces of Persian poetry, providing abundant Persian poetic evidence and Arabic, explanation of verses, the problem of Persian literature texts and quotations of commentators in the description of verses, translation of Arabic evidences, critical view of Persian cultures, etc. can be seen that has given a good comprehensiveness to this culture. Although the diversity of the interventions of this culture is its strong point, but sometimes it has caused mistakes while explaining the interventions, and the elimination of these mistakes requires a critical look at correcting this culture. Due to the great importance and neglect of this culture, the authors are correcting this precious work and will try to provide a worthy correction of this anonymous Persian language work soon with a critical look. In this study, due to the anonymity of Zobdatol Favayed and the unknown of Shir Khan Sour, an attempt is made to.