مطالعه و بررسی20 نمونه سفال کلینکی استان کردستان و انجام آزمایش های مقایسه ای با نمونه رُس های برداشته شده از منطقه ی هشمیز

محورهای موضوعی : باستان شناسی

حسام الدین شهیدی همدانی ¹ (دانشجوی دکترای تخصصی گروه باستان شناسی و تاریخ دانشگاه علوم و تحقیقات تهران-ایران)
علی اصغر میرفتاح ² (گروه تاریخ و باستان شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
بابک ژاله ³ (عضو هیئت علمی گروه فیزیک دانشگاه بوعلی سینای همدان)

تاریخ دریافت : 1402/02/10 تاریخ پذیرش : 1402/05/05 تاریخ انتشار : 1402/05/25

کلید واژه: آنالیز حرارتی افتراقی, پراش اشعه ایکس, سفال کلینکی, طیف سنجی فلورسانس اشعه ایکس,

چکیده مقاله :

پس از اخذ مجوز از پژوهشکده باستان شناسی، بیست قطعه سفال کلینکی به دو روش پیمایشی و در مواردی که طی بررسی سطحی، امکان یافت نمونه ای که شرایط لازم برای انجام آزمایشات را نداشت، از نمونه های جمع آوری شده در بانک سفال استان کردستان، استفاده شد. همچنین نمونه‌‌های خاک رس نیز، از روستای هشمیز استان کردستان، جهت آزمایش و تجزیه عنصری، با هدف به دست آوردن تکنولوژی تولید و شناسایی منشاء این نوع سفال جهت پاسخ به بوم آور بودن یا وارداتی بودن این نوع سفال شاخص استخراج شد. آزمایش‌های صورت گرفته شامل پراش اشعه ایکس(XRD)، آنالیز حرارتی افتراقی(DTA/TG) و طیف سنجی فلورسانس اشعه ایکس(XRF) بود. به استثنای یک نمونه، آنالیز‌های به دست آمده معرف یک گروه شیمیایی و کانی شناسی همجنس بودند. فاز‌های کانی شناسی مشاهده شده عبارت بودند از کوارتز، فلدسپات پتاسیم (میکرو کلین) و پلاژیوکلاز (آلبیت و اولیگوکلاز). از مطالعه ی آزمایش‌های XRD، دو نمونه خاک رس بومی این منطقه، حضور کوارتز، کائولینیت، میکا، فلدسپات و پلاژیوکلاز مشاهده شد. وجود پیک گرماگیر در آنالیز حرارتی افتراقی (DTA/TG​​) در نمونه ی شاهد و عدم وجود آن در منحنی نمونه سفال‌ها، نشان داد که دمای پخت سفال‌ها بالاتر از 550-600 درجه سانتی گراد بوده است؛ آزمایش پخت در دمای بین 400-1200 درجه سانتیگراد در محیط احیاء نشان داد که کانی میکا در دمای بیش از 900 درجه سانتی گراد ناپدید می گردد. از این رو، دمای پخت سفال‌ها باید بالاتر از 900 درجه سانتیگراد باشد. نزدیک بودن نتایج آزمایش‌های شیمیایی سفال‌ها و تجزیه ی عنصری خاک رس‌های برداشته شده از منطقه، نشان دهنده ی تولید بومی این نوع سفال است.

چکیده انگلیسی:

Taking into account the appropriate conditions and geographical distribution in Kurdistan province, twenty pieces of Clinky pottery were selected by survey method and also by referring to the pottery bank of the cities of this province. Clay samples were also collected from Hashemiz village of Kurdistan province for testing and elemental analysis, with the aim of obtaining production technology and identifying the origin of this type of pottery. Experiments included X-ray diffraction (XRD), differential thermal analysis (DTA / TG), and X-ray fluorescence (XRF) spectroscopy. With the exception of one sample, the analyzes obtained represented a homogeneous chemical and mineralogical group. The observed mineralogical phases were quartz, mica (biotite), potassium feldspar (microcline) and plagioclase (albite and oligocles). From the study of XRD experiments, two samples of native clay of this region, the presence of quartz, kaolinite, mica, feldspar and plagioclase were observed. The presence of a heat sink in differential thermal analysis (DTA / TG) in the control sample and its absence in the sample curve of the pottery showed that the firing temperature of the pottery was higher than 550-600 ° C; This temperature is the stage of transformation of kaolinite to metakaolinite. Baking experiments at temperatures between 400-1200 ° C in the reduction medium showed that the mica mineral disappears at temperatures above 900 ° C. Therefore, the firing temperature of pottery should be between 600-900 degrees Celsius.