نقش سرمایه‌ی ‌اجتماعی در توسعه‌ی محله‌ای مطالعه‌ی تطبیقی: محله‌های نیار و سبلان، شهر اردبیل

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

علیرضا محمدی ¹ ( استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران )
مصیب سعدی پور ² ( جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران )
حجت ارژنگی مستعلی بیگلو ³ ( جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران )

تاریخ دریافت : 1397/07/23 تاریخ پذیرش : 1397/07/23 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: شهر اردبیل, سرمایه‌ی ‌اجتماعی, توسعه‌ی محله‌ای, محله‌ی سبلان, محله‌ی نیار,

چکیده مقاله :

طی دهه‌های اخیر رشد شتابان شهرنشینی، موجب بروز ناپایداری توسعه‌ی محلات‌شهری شده است. رویارویی با ریشه‌های این ناپایداری در مدیریت شهری، بدون مشارکت شهروندان و بهره‌گیری از سرمایه‌ی‌‌اجتماعی، امری دشوار است. هدف پژوهش، شناخت میزان تأثیرگذاری سرمایه‌ی‌‌اجتماعی بر توسعه‌ی محله‌ای است. روش تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری داده‌ها از روش پیمایشی (پرسشنامه‌) استفاده شده است. از 21 نماگر در بُعد سرمایه‌ی ‌اجتماعی و 15 معیار در بُعد توسعه‌ی محله‌ای برای سنجش روابط، استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، از آزمون های آماری پیرسون، رگرسیون، تحلیل مسیر و T مستقل، در نرم‌افزار SPSS، استفاده شده است. جامعه‌ی آماری شامل ساکنان محل‌های نیار و سبلان در شهر اردبیل هستند. برای تعیین حجم نمونه از روش کوکردان و برای نمونه‌گیری از روش تصادفی سیستماتیک منظم، استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌‌دهند که در هر دو محله، بین سرمایه‌ی ‌اجتماعی و توسعه‌ی محله‌ای رابطه‌ی قوی وجود دارد. از نظر شاخص‌های مشارکت، پیوند همسایگی، شبکه‌ی اجتماعی و کیفیت کالبدی بین دو محله، تفاوت معنادار است و از نظر میزان رضایتمندی عمومی، تفاوت معنا‌دار نیست. در پایان بر مبنای یافته‌های پژوهش، پیشنهادهایی ارائه شده‌ است.

منابع و مأخذ:

-         الوانی، سید مهدی و سیدتقوی، میرعلی. (1381). سرمایه‌ی ‌اجتماعی: مفاهیم و نظریه‌ها، فصلنامه‌ی مطالعات مدیریت، شماره‌ی 33، صص: 26-3. 

-         احدنژاد روشتی، محسن، محمدی حمیدی، سمیه، سبحانی، نوبخت. (1396). سنجش پایداری محلات شهری (SUN)، مورد مطالعه: شهر میاندواب"، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال هفتم، شماره‌ی 3، تابستان 1396، صص: 77-94.

-         اردشیری، مهیار، حاجی‌پور، خلیل، حکیمی، سمیه. (1392). بررسی نقش و جایگاه ساختار کالبدی محله‌های شهری بر شکل‌گیری سرمایه‌ی ‌اجتماعی، مجله‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال چهارم، شماره‌ی 13، صص: 56-35.

-         پیران، پرویز، موسوی، میرطاهر و شیبانی، ملیحه. (1385). کارپایه مفهومی و مفهوم‌سازی سرمایه‌ی ‌اجتماعی (با تأکید بر شرایط ایران)، فصلنامه‌ی علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره‌ی 23، صص: 9-44.

-         تاج‌بخش، کیان. (1384). «سرمایه‌ی ‌اجتماعی، اعتماد و دموکراسی»، کتاب مجموعه مقالات سرمایه‌ی ‌اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه، تهران: نشر شیرازه.

-         توکلی‌نیا، جمیله، استادی ‌سیسی، منصور. (1388). تحلیل پایداری محله‌های کلان‌شهر تهران با تأکید بر عملکرد شورایاری‌ها، نمونه‌ موردی: محله‌های اوین، درکه و ولنجک، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، زمستان 1388، دوره‌ی 41، شماره‌ی 70، صص: 34-29.

-         جمعه پور، محمود و مخلصیان، سپیده. (1394). سطح پایداری محله‌ای و رابطه‌ی آن با توسعه‌ی اجتماعی در محله‌ی نازی‌آباد تهران،  پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره‌ی 49 ، شماره‌ی 2 ، تابستان 1396، صص: 425 – 41.

-         جوادزاده، هادی و علوی، سید علی (1395). تحلیل تطبیقی نقش سرمایه‌ی ‌اجتماعی در پایداری محله‌ای در بافت‌های فرسوده و جدید. (محلات نارمک و یوسف‌آباد)، مجله‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال هفتم، شماره‌ی 24، بهار 1395، صص: 104-83.

-         چراغی، رامین. (1392). نقش سرمایه‌ی ‌اجتماعی شهروندان در حکمروایی خوب شهری (مطالعه‌ی موردی: شهر قروه)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس تهران.

-         حاتمی‌نژاد، حسین. (1385). شهر و عدالت اجتماعی، پایان‌نامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی.

-         حاجی پور، خلیل. (1385). برنامه‌ریزی محله مبنا رهیافتی کارآمد در ایجاد مدیریت شهری پایدار، نشریه‌ی هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، شماره‌ی 26، صص: 46-37.

-         حسین‌زاده، داوود. (1387). رویکرد اجتماع‌محور به کیفیت‌زندگی اجتماعات محلی، فصلنامه‌ی مدیریت ‌شهری، شماره‌ی 20، صص: 22-7.

-         خاک‌پور، براتعلی، پیری عیسی. (1388). آسیب‌شناسی اجتماعی شهر و نقش سرمایه‌ی ‌اجتماعی و کالبدی شهروندان در کاهش آن، مجله‌ی علوم اجتماعی، سال 2، شماره‌ی 2، صص: 30-13.

-         خنده‌رو، مهدی. (1387). بررسی سرمایه‌ی ‌اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن در سطح محله، پایان‌نامهی کارشناسی ارشد رشته‌ی علوم اجتماعی گرایش جامعه‌شناسی، دانشگاه اصفهان، گروه علوم اجتماعی.

-         دلفروز، محمدتقی. (1387). اعتماد و سرمایه‌ی ‌اجتماعی. تهران: پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ دوم.

-         ربانی، رسول. (1390). بررسی سرمایه‌ی ‌اجتماعی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن در سطح محله، مجله‌ی علوم اجتماعی، صص: 102-79.

-         ربیعی، کامران. (1383). یک بازی یک‌‌نفره. کتاب ماه علوم اجتماعی، صص: 65-62.

-         رحمانی، محمود و اسماعیل کاووسی. (1387). اندازه‌گیری و مقایسه‌ی سرمایه‌ی ‌اجتماعی در بخش‌های دولتی و خصوصی. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.

-         رضازاده، راضیه و سلسله، علی. (1392). نقش رویکرد دارایی مبنا در توسعه‌ی پایدار محلی؛ مطالعه‌ی موردی: محله‌ی امامزاده حسن تهران، فصلنامه‌ی باغ نظر، شماره‌ی 25، سال 10، صص: 48-39.

-         رفیع پورگاوگانی، سعید. (1388). بررسی و تبیین مؤلفه­های مؤثر بر برنامه­ریزی محله‌مبنا؛ مورد مطالعه: محله­ی فیروز سالار شهر گوگان، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد رشته‌ی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس.

-         رفیعی، فریبا. (1394). امکان‌سنجی برنامه‌ریزی محله محور. مطالعه‌ی ‌موردی محله‌ی حسینه شهر زنجان، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی.

-         رفیعیان، مجتبی. (1391). تحقق‌پذیری برنامه‌ریزی محله‌مبنا در بافت فرسوده‌ی شهری؛ مطالعه‌ی موردی: محله‌ی سنگلج تهران، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شماره‌ی 71، صص: 106-89.

-         شفیعا، سعید. (1389). رابطه‌ی ظرفیت اجتماعی ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی با توسعه‌ی پایدار محله‌ای، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد مدیریت شهری، دانشکده‌ی مدیریت دانشگاه علامه طباطبائی تهران.

-         عبدالرحمانی، رشید. (1384). سرمایه‌ی اجتماعی و اعتماد اجتماعی، رشد آموزش علوم اجتماعی (29)، صص: 40-32.

-         عبداللهی، علی‌اصغر و رختابناک، شهره. (1393). ارزیابی عوامل مؤثر بر پایداری توسعه‌ی محله در فرآیند برنامه‌ریزی شهری؛ نمونه‌ی موردی: محله‌ی سنگ سیاه شیراز، مجله‌ی پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 5، شماره‌ی 17، صص: 122-103.

-         عبدالهی، مجید. (1392). ارزیابی ابعاد اجتماعی محله‎‌های شهری در چارچوب دیدگاه سرمایه‌ی اجتماعی؛ مورد پژوهی: محله‌های شهر شیراز، فصلنامه‌ی مدیریت شهری، شماره‌ی 32، صص: 184-163.

-         غفاری، غلامرضا و امیدی، رضا. (1388). کیفیت زندگی، شاخص توسعه‌ی اجتماعی، تهران: انتشارات شیرازه.

-         قنبرلو، عبداله. (1383). در خوب و بد سرمایه‌ی ‌اجتماعی. کتاب ماه علوم اجتماعی، صص: 70-66.

-         کلانتری، لاله. (1395). آسیب‌شناسی مدیریت توسعه‌ی محله‌ای در شهر اردبیل، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی.

-         محسنی تبریزی، علیرضا و آقا محسنی، مریم. (1389). بررسی نقش سرمایه‌ی ‌اجتماعی در توسعه‌ی شهری؛ مورد پژوهشی: شهر محلات، مدیریت شهری، شماره‌ی 26، صص: 162-147.

-         محمدی، علیرضا. (1392). برنامه‌ریزی محله‌ای؛ مبانی، اصول و روش‌ها. انتشارات دانشگاه دولتی محقق اردبیلی، چاپ دوم.

-         محمدی، علیرضا. پاشازاده، اصغر. (1394). سنجش سطح پایداری محلات شهر اردبیل با تأکید بر محلات با هسته‌های روستایی، مطالعات شهری، دوره‌ی 3، شماره‌ی 11، تابستان 1393، صص: 49-62.

-         محمدی، علیرضا، رفیعی، فریبا. (1395). بررسی نقش برنامه‌ریزی محله مبنا در توسعه‌ی پایدار محله‌ای (مطالعه‌ی موردی: محله‌ی حسینیه زنجان)، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، دوره‌ی 4، شماره‌ی 3، پاییز 1395، صص: 347-367.

-         مدنی، بهاره. (1391). ارزیابی الگوهای نوین برنامه‌ریزی توسعه‌ی محله‌ای؛ نمونه‌ی موردی: محله‌ی نارمک تهران، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشکده‌ی هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.

-         معمار، ثریا. (1390). تحلیل جامعه‌شناختی نیازهای اجتماعی و کالبدی محلات شهر از دیدگاه توسعه‌ی پایدار محله‌ای، مسائل اجتماعی ایران، سال دوم، شماره‌ی 1، صص: 133-106.

-         موسوی، سید احمد. (1385). برنامه‌ریزی توسعه‌ی محله‌ای با تأکید بر سرمایه‌ی ‌اجتماعی، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

-         ناطق پور، محمدجواد؛ فیروزآبادی، سید احمد. (1385). شکل‌گیری سرمایه‌ی ‌اجتماعی و فرا تحلیل عوامل مؤثر بر آن، نامه‌ی علوم اجتماعی، 1385، صص: 190-160.

-         نوابخش، فدوی، جمیله. (1387). بررسی ابعاد سرمایه‌ی ‌اجتماعی و نقش آن در توسعه‌ی شهری، پژوهش‌نامه‌ی علوم اجتماعی،  شماره‌ی 2، صص: 48-25.

-         نوابخش، مهرداد و ارجمند سیاه‌پوش، اسحاق. (1388). «مبانی توسعه‌ی پایدار شهری». تهران: جامعه‌شناسان.

-         نوریان، فرشاد، مظفری پور، نجمه. (1392). ارزیابی عملکرد مدیریت محله‌محور با تأکید بر شاخصه‎‌های سرمایه‌ی اجتماعی، مورد پژوهی: محلات 7 گانه‌ی ناحیه‌ی 1 منطقه 21 شهرداری تهران، نشریه‌ی هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره‌ی 18، شماره‌ی 56، صص: 56-47.

-          Barton, H. (2000). Sustainable Communities: The Potential for Eco-Neighborhoods. London: Earthscan Publication Ltd.

-          Bnia. (2005). Vital Signs: Measuring Baltimore’s progress towards strong neighborhoods and a thriving city. Baltimore: BNIA.

-          Buck, N. (2005). Social Cohesion in Cities. In Changing Cities: Rethinking Urban Competitiveness, cohesion and governance. London: Palgrave Macmillan

-          Bullen, P. & Onyx, J. (1999). Social Capital, Family Support Services and Neighborhood and Community Centers in New South Wales.  Report published by Neighborhoods and Community Centres in NSW and Family Support Services in NSW.

-          Bullen, P. (2003). Shaping Neighborhoods: A guide for health, sustainability and vitality, London and New York: Spon press.

-          Coulton, C. (2012). Defining Neighborhoods for Research and Policy. Cityscape: A Journal of Policy Development and Research, Volume 14, (2), pp: 225-230.

-          Dale, A. and Newman L. (2010). Social Capital: A Necessary and Sufficient Condition for Sustainable Community Development? Community Development journal, 45(1): pp 5-21.

-          Drilling, M., & Schnur, O. (2012.’Nachhaltigkeit in der Quartiersentwicklung einfuhrende Anmerkungen’. In M. Drilling, & O. Schnur (Eds.), Nachhaltige Quartiersentwicklung: Positionen, Praxisbeispiele und Perspektiven (Sustainable urban neighborhood development: Standings, practical example and perspectives) Wiesbaden: VS Verlag fur Sozialwissenschaften.  Pp: 11- 41.

-          Erik, M. S. (2001). The Sustainable City: Conceptualization, Planning and Technology. Report published by: The European Inter-University Association on Society, Science and Technology, Centre for technology, innovation and culture.

-          Evans, B., Joas, M., Sundback and Theobald, K. (2011). Governing Sustainable Cities. Cromwell press.  

-          Giddens, A. (1994). Beyond Left & Right, Cambridge: Polity Press.

-          Hübner, D. (2009). Promoting sustainable urban development in Europe Achievements and opportunities, European Commission, Directorate-General for Regional Policy Unit C2 –Urban development, territorial cohesion, © European Communities, 2009, April 2009.

-          Key, A. (2005). Social Capital, the social economy and community development, Oxford University Press and community’. Development journal. Advance Access Publication 15 Feb: 162.

-          Kritsotakis, G, Maria Vassilaki, Leda Chatzi, Vaggelis Georgiou, Anastassios E. philalithis, Manolis Kogevinas, Antonis Koutis. (2011). Maternal Social capital and birth outcomes in the mother-child cohort in Crete. Greece (Rhea Study), Social Science & Medicine, 73, pp: 1653-1660.

-          Lang, D. J., Wiek, A., Bergmann, M., Stauffacher, M., Martens, P., Moll, P. (2012).’Trans disciplinary research in sustainability science: Practice, principles, and challenges’. Sustainability Science, 7(S1) pp: 25–43.

-          Lopez, G. E. (2012).’Groundwater governance and social capital’. Geoforum 43, pp:1140-1151.

-          Mcclurg, S. (2003). Social Network & Politic Participation, Political Research Quartrly, Vol. 56 (4): 449-464.

-          Mignone, J. (2003). Measuring social capital: A guide for First Nations communities’. Ottawa, Ontario, Report published by Canadian Institute for Health Information.

-          Mori, K., & Christodoulou, A. (2012). Review of sustainability indices and indicators: Towards a new City Sustainability Index (CSI)’. Environmental Impact Assessment Review, Vol.32 (1), pp: 94–106.

-          Rice, T. W. (2001). Social capital and government performance in Iowa communities. Journal of Urban Affairs, 23(3-4), 375-389.

-          Scott, C. (2013).’ The Implications of Sustainable Development for Happy Neighborhoods’.  (Doctoral Dissertation), New York: Cornell University.

-          Scott, C., Jambeck, J., and Scott, N. (2014). The Sustainable Neighborhoods for Happiness Index (SNHI): A metric for assessing a community’s sustainability and potential influence on happiness. Journal of Ecological Indicators, Vol. 40, No.96, pp: 147-152.

-          Sharifi, A., & Murayama, A. (2013). A critical review of seven selected neighborhood sustainability assessment tools, Environmental Impact Assessment Review, No.38, pp: 73–87.

-          Stouten, P. (2014). Features for Sustainable Urban Neighborhood Development, Department of Urbanism, Faculty of Architecture Delft University of Technology Delft, Netherlands, Int. Journal for Housing Science, Vol.38 (2), pp:71-79.

-          Temkin, K., & Rohe, W. M. (1998). Social capital and neighborhood stability: An empirical investigation. Housing Policy Debate, 9(1), 61-88.

-          Townsend, C, L. (2005).’Building great neighborhood, a citizen’s guide for neighborhood planning’. Micchigan: Michigan state university.

-          Turcu, C. (2012). Local experiences of urban sustainability: Researching Housing Market Renewal interventions in three English neighborhoods’. Progress in Planning, Vol.78, No.3, pp: 101–150.

-          Wates, N. (2006). The Community Planning Handbook; how people can shape their cities, towns and villages in any part of the world. First published in the UK in 2000 by Earthscan Reprinted 2006.

-          Weil, F, Matthew R, L, Edward S, Sh. (2012). The burdens of social capital: How socially-involved people dealt with stress after Hurricane Katrina’. Social Science Research 41, pp: 110-119.