فراغت زنان در کلان‌شهرها؛ تبیین مسائل اوقات فراغت زنان متأهل شهر تهران

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

نادر جعفری هفت خوانی ¹ ( گروه مدیریت بازرگانی دانشگاه امام صادقعلیه‌السلام (نویسنده مسئول) )
صدیقه رضانیا ² ( گروه جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس )
مرجان صفاری ³ ( گروه علوم ورزشی دانشگاه تربیت مدرس )

تاریخ دریافت : 1399/05/27 تاریخ پذیرش : 1399/05/27 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: زنان, اوقات فراغت, شهر تهران, سیاست‌گذاری فرهنگی, مسائل اوقات فراغت,

چکیده مقاله :

اوقات فراغت فرصتی برای انتقال فرهنگ، تقویت انسجام و نشاط اجتماعی است؛ با این حال، واقعیت مصرف اوقات فراغتِ زنان در شهرها و به‌ویژه کلان‌شهر تهران حاکی از سهم بسیار کمتر زنان در اوقات فراغت نسبت به مردان و محدودیت جدی امکانات تفریحی، ورزشی و فراغتی آنان است. در پژوهش حاضر به مسائل اوقات فراغت زنان متأهل ساکن شهر تهران پرداخته شده و این مهم از طریق گردآوری داده‌ها به روش کیفی و با اتخاذ تکنیک مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته، انجام پذیرفته است. یافته‌های پژوهش، از خلال مصاحبه با 23 متخصص شامل سیاستگذاران، مدیران اجرایی و اساتید دانشگاه بدست آمده است. برای تحلیل داده‌ها از تحلیل مضمون استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد، دو دسته مسائل درون‌حاکمیتی و برون‌حاکمیتی، مسائل فراغتی زنان متأهل شهر تهران را تشکیل می‌دهند. مسائل درون حاکمیتی شامل حاشیه‌ای شدن، فقدان نگاه ویژه به زن، بی‌تفاوتی، سیاست‌های نمایشی و خلأ مدیریتی است. محدودیت، غلبه مصرف، انباشت فراغت و پروژه نمایشی بدن مسائل برون‌حاکمیتی هستند. به‌علاوه، مسائل اوقات فراغت زنان متأهل شهر تهران دارای ریشه فرهنگی و ناشی از کم‌توجهی و کژفهمی فرهنگی نسبت به زن و اوقات فراغت است.

چکیده انگلیسی:

Leisure time is an exceptional opportunity to transmit culture and foster social cohesion and happiness; however, the reality of women's leisure time consumption in cities and especially in Tehran's metropolitan area indicates a much lower share of leisure time than men and that there are serious limitations on their leisure, sports, and recreational facilities. The current study aimed at examining married women's leisure problems in Tehran. The research approach was qualitative and 23 semi-structured interviews were conducted with three groups of experts (policymakers, executives and university professors). Thematic Analysis was used for data analysing. It was found that two global themes of "Intra-governmental" and "Extra-governmental" problems could explain the leisure problems of the target group. "Marginalization", "Lack of special attention to women", "Conspicuous or exhibition policies", "Apathy" and "Managerial vacuum" are intra-governmental problems. "Restriction", "Dominance of consumption", "Accumulation of leisure" and "Conspicuous body project" are extra-governmental problems. This study illustrated that leisure problems for married women in Tehran have a cultural root and are caused by "cultural neglect and misunderstanding" about "woman" and "leisure".

منابع و مأخذ:

- ابراهیمی، قربانعلی؛ مسلمی‌پطرودی، رقیه. (1390). اوقات فراغت، سرمایه فرهنگی و زنان (مطالعه‌ی موردی زنان شهرستان جویبار). زن در توسعه و سیاست. دوره 9، شماره 4. ص 73-91.

- اداره‌کل امور بانوان شهرداری تهران. (1396). دستورالعمل ایجاد و بهره‌برداری مجموعه‌های شهربانو.

- اشتریان، کیومرث. (1391). ﻣﻘﺪﻣﻪ‌ای ﺑﺮ روش ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاری ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ. تهران: جامعه‌شناسان.

- جمشیدی‌ها، غلامرضا و شهرام پرستش. (۱۳۸۶). دیالکتیک منش و میدان در نظریه عمل پییر بوردیو. نامه علوم اجتماعی، ش ۳۰، ص 67 – 87.

- حبیب‌پور‌گتابی، کرم؛ نازک‌تبار، حسین؛ فرج‌تبار، رضا. (1391). مقایسه مصرف فراغت در بین زنان شاغل و خانه‌دار در شهر ساری. مطالعات راهبردی زنان، دوره 15، شماره 58، ص 163-190.

- خواجه‌نوری، بیژن؛ مقدس، علی‌اصغر. (۱۳۸۷). بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر میزان گذران اوقات فراغت؛ مورد مطالعه: دانش‌آموزان دبیرستانی شهرستان آباده. پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، دوره 8، شماره 2، ص 155 – 133.

- دانایی‌فرد، حسن؛ الوانی، سیدمهدی؛ آذر، عادل. (1383). روش‌شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: نشر صفا.

- ذکایی، محمدسعید. (1391). فراغت، مصرف و جامعه: گفتارهایی انتقادی. چاپ دوم، تهران: تیسا.

- روجک، کریس. (1395). نظریه فراغت: اصول و تجربه‌ها. ترجمه عباس مخبر، تهران: تیسا.

- سازمان اداری و استخدامی کشور. (1396). دستورالعمل اجرایی نحوه انتخاب و انتصاب مدیران حرفه‌ای. قابل دسترس در https://www.aro.gov.ir

- سعیدی‌سمیع، معصومه. (1395). بررسی میزان رضایت‌مندی زنان تهرانی از نحوه گذران اوقات فراغت خود با تأکید بر فعالیت بدنی. پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.

- سفیری، خدیجه؛ مدیری، فاطمه. (1389). تفاوت‌های جنسیتی در اوقات فراغت. تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی، شماره 4/59.

- شرف‌الدین، سیدحسین. (1394). سبک اهل‌بیت (ع) در تفریحات و اوقات فراغت. مطالعات اسلام و روان‌شناسی. دوره 9، شماره 16، ص 27-54.

- شورای اسلامی شهر تهران. (1393). برنامه پنج‌ساله دوم توسعه شهر تهران (1393-1397). قابل دسترس در http://laws.tehran.ir

- شورای اسلامی شهر تهران. (1398). برنامه پنج‌ساله سوم توسعه شهر تهران (1398-1402). قابل دسترس در http://laws.tehran.ir

- شورای فرهنگی اجتماعی زنان شورایعالی انقلاب فرهنگی. (1376). سیاست‌های فرهنگی- اجتماعی ورزش زنان کشور. قابل دسترس در https://sccr.ir

- شورایعالی انقلاب فرهنگی. (1381). سیاست‌های بهبود وضع گذران اوقات فراغت زنان و دختران. قابل دسترس در https://sccr.ir

- صادقی، رسول؛ بلالی، اسماعیل؛ محمدپور، احمد. (1389). نابرابری اجتماعی در حوزه فراغت. رفاه اجتماعی، دوره 10، شماره 39، ص 357-389.

- علمدار، فاطمه‌سادات؛ جوادی یگانه، محمدرضا؛ رحمانی، جبار. (1397). فرایند خلق بی‌تفاوتی اجتماعی در بافت تعاملی ایرانیان.‎ بررسی مسایل اجتماعی ایران (نامه علوم اجتماعی)، دوره 9 شماره 1، ص 165-190.

- فرهودی، رحمت‌الله؛ حبیبی، لیلا؛ حاتمی‌نژاد، حسین؛ جعفری‌مهرآبادی، مریم؛ سالاروندیان، فاطمه. (1390). فضاهای ویژه و مشارکت زنان در فعالیت‌های فراغتی. مطالعات مدیریت گردشگری، دوره 6، شماره 15، صص 85-110.

- فکوهی، ناصر. (۱۳۸۴). پی‌یر بوردیو: پرسمان دانش و روشنفکری. مجله علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 1، ص 161-141.

- کوزر، لیوئیس. (1387). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمه محسن ثلاثی، چاپ چهاردهم. تهران: انتشارات علمی.

- مرکز آمار ایران (1395). طرح آمارگیری گذران وقت نقاط شهری کشور 1393-1394. تهران: مرکز آمار ایران، قابل دسترس در https://www.amar.org.ir

- مشبکی، اصغر؛ خادمی، علی اکبر. (1387). بررسی آسیب‌شناسانه سیاست‌ها و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی ایران بعد از انقلاب اسلامی. نامه پژوهش فرهنگی، شماره 14، ص 133-178.

- ملک‌محمدی، حمیدرضا. (1395). مبانی و اصول سیاستگذاری عمومی. تهران: سمت.

- موسوی‌راد، سیده‌طاهره؛ فراهانی، ابوالفضل؛ بیات، پریوش. (1395). اولویت‌بندی موانع مدیریت زنان در ورزش به روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP). پژوهش‌های کاربردی در مدیریت ورزش. دوره 5، شماره 17. ص 111-119.

- موسی‌پورمیاندهی، پری؛ سیده‌فاطمه، مولوی؛ مرتضی، یحیی‌پور. (۱۳۹۶). بررسی عوامل موثر در نحوه گذران اوقات فراغت زنان در شهر رشت. کنگره ملی مدیریت و برنامه‌ریزی شهری نوین. تهران.

- هریس، دوید. (1391). مفاهیم کلیدی در مطالعات فراغت. ترجمه محمد سعید ذکایی و سنا چاوشیان، تهران: تیسا.

- هیأت وزیران. (1376). تشکیل شورایعالی ورزش کارمندان دولت. قابل دسترس در https://msy.gov.ir

- هیوود، لس؛ کیو، فرانسیس؛ براهام، پیتر؛ اسپینک، جان؛ کاپنرهارست، جان؛ هنری، یان. (1393). اوقات فراغت. ترجمه محمد احسانی. تهران: بامداد کتاب.

- Agyar, E. (2014). Contribution of perceived freedom and leisure satisfaction to life satisfaction in a sample of Turkish women. Social indicators research, 116(1), 1-15.

- Arab-Moghaddam, N., Henderson, K. A., & Sheikholeslami, R. (2007). Women's leisure and constraints to participation: Iranian perspectives. Journal of leisure research, 39(1), 109-126.

- Arai, S. M., & Pedlar, A. M. (1997). Building communities through leisure: Citizen participation in a healthy communities initiative. Journal of leisure Research, 29(2), 167-182.

- Attride-Stirling, J. (2001). Thematic networks: an analytic tool for qualitative research. Qualitative research, 1(3), 385-405.

- Bittman, M., & Wajcman, J. (2000). The rush hour: The character of leisure time and gender equity. Social forces, 79(1), 165-189.

- Brajša-Žganec, A., Merkaš, M., & Šverko, I. (2011). Quality of life and leisure activities: How do leisure activities contribute to subjective well-being?. Social Indicators Research, 102(1), 81-91.

- Charmes, J., 2015. Time Use across the World: Findings of a World Compilation of Time-Use Surveys. Background paper for Human Development Report.

- Chun Tie, Y., Birks, M., & Francis, K. (2019). Grounded theory research: A design framework for novice researchers. SAGE open medicine, 7, 2050312118822927.

- Cordes, K. A. (2013). Applications in recreation and leisure: for today and the future (No. Ed. 4). Sagamore Publishing LLC. ISBN 978-1-57167-701-3.

- Denzin, N. K. (2017). The research act: A theoretical introduction to sociological methods. Transaction publishers.

- Dunn, W. N. (2015). Public policy analysis. Routledge.

- Gajewska, P., & Piskrzyńska, K. (2017). Leisure Time Management. In Forum Scientiae Oeconomia, 5(1), pp.57-69.

- Harrington, M., Dawson, D., & Bolla, P. (1992). Objective and subjective constraints on women's enjoyment of leisure. Loisir et société/Society and Leisure, 15(1), 203-221.

- Henry, I.P., (2001). Political Ideology and Central Government Leisure Policy. In The Politics of Leisure Policy (pp. 26-59). Second Edition, Palgrave Macmillan,.London.

- Jaumot-Pascual, N., Monteagudo, M. J., Kleiber, D. A., & Cuenca, J. (2016). Gender differences in meaningful leisure following major later life events. Journal of Leisure Research, 48(1), 83-103.

- Karla A. Henderson، Jacquelyn Presly، M. Deborah Bialeschki. (2004). Theory in Recreation and Leisure Research: Reflections from the Editors. Taylor & Francis, 411 - 425.

- Kay, Tess, 2000. Leisure, gender and family: The influence of social policy. Leisure Studies, 19(4), 247-265.

- Kelly, John R. (2012). Leisure. Sagamore Pub. LLC. ISBN ebook: 978-1-57167-645-0.

- Keshkar, S., Ehsani, M., Koozechian, H., Ghasemi, H., & Mohammedi, S. (2012). Examining the hierarchical model of leisure constraints among women in Tehran regarding sports participation. Int. J. Sport Stud, 2(11), 563.

- Khairrussalleh, N., & Hussain, N. (2017). Women’s pattern of use at two recreational parks in Klang Valley, Malaysia. Alam Cipta, 10(2), 18-25.

- Kuentzel, W. F. (2000). Self-identity, modernity, and the rational actor in leisure research. Journal of Leisure Research, 32(1), 87-92.

- Lapa, T. Y. (2013). Life satisfaction, leisure satisfaction and perceived freedom of park recreation participants. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 93, 1985-1993.

- Lobo, F. (1999). The leisure and work occupations of young people: A review. Journal of occupational science, 6(1), 27-33.

- Mattingly, M. J., & Bianchi, S. M. (2003). Gender differences in the quantity and quality of free time: The US experience. Social forces, 81(3), 999-1030.

- Mi-Hye, C. (2006). Gender, leisure and time constraint: employed men and women’s experience. Journal of Asian Sociology, 35(1), 83-105.

- Office for National Statistics (2017). Leisure time in the UK: 2015, Retrieved from

- Okumdi, M. C., & Asiazobor, E. F. (2011). Leisure Perception and Participation among Professional Women in Ile-Ife of Southwestern Nigeria. African Research Review, 5(3).

- Shaw, S. M. (1994). Gender, leisure, and constraint: Towards a framework for the analysis of women's leisure. Journal of leisure research, 26(1), 8-22.

- Sirianni, C. & C. Negrey. )2000( Working Time as Gendered Time. Feminist Economics, 6(1): 59-76.

- Suto, M. J. (2013). Leisure participation and well-being of immigrant women in Canada. Journal of Occupational Science, 20(1), 48-61.

- Thrane, C. (2000). Men, women, and leisure time: Scandinavian evidence of gender inequality. Leisure Sciences, 22(2), 109-122.

- Trigg, A. B. (2001). Veblen, Bourdieu, and conspicuous consumption. Journal of economic issues, 35(1), 99-115.

- Turner, J. H. (2012). Theoretical principles of sociology, Volume 3: Mesodynamics (Vol. 3). Springer Science & Business Media.

- Yoder, D. G. (2006). Leisure and recreation for individuals in society. Introduction to recreation and leisure, 51-64.