سیاست های شهری و زیست غیررسمی زباله گردی در تهران

محورهای موضوعی : مطالعات جامعه شناختی شهری

مریم ایثاری ¹ , علیرضا شجاعی زند ²

1 - گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2 - گروه جامعه شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

تاریخ دریافت : 1399/05/26 تاریخ پذیرش : 1399/05/26 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: مقاومت, زیست غیررسمی, زباله گردی, سیاست های شهری, کردارهای فضایی,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف واکاوی مناسبات میان سیاست های شهری و زیست غیررسمی زباله‌گردی در شهر تهران انجام شده است. روش این پژوهش مطالعه موردی است و از مشاهده و مصاحبه نیمه ساختاریافته در کنار تحلیل اسناد استفاده شده است. نتایج نشان می دهد سیاست‌های شهری در بخش بازنمایی فضای شهری بر محوریت گفتمان های توسعه، مدرنیستی، زیباسازی و بهبود انتظام بصری قرار دارد. همچنین بازنمایی زیست زباله گردی براساس دو الگوی جرم انگارانه و آسیب شناختی صورت می گیرد. در زمینه کردارهای فضایی، سیاست های سازماندهی در قالب سیاست های انضباط بخشی و حذفی عمل می کند. سیاست های انضباط‌بخشی شامل سیاست زمان مندی، مکان مندی، گزینش- نظارت و بهنجارسازی است. این سیاست ها از خلال حاکمیت مرزی و حرکت مداوم حکمروایی شهری میان عرصه رسمی و غیررسمی عمل می کند و در صورت تخطی زباله گردها به سیاست های تنبیهی تغییر جهت می‌دهد. سیاست های حذفی نیز در هنگام ائتلاف میان سازمان های درگیر در حکمروایی شهری و نیز در مواقع شکست ائتلاف میان بخش عمومی و خصوصی رخ می دهد. کردارهای فضایی با هدف کسب سود، تامین اقتدار و بازسازی مشروعیت سازمانیِ از دست رفته برای حکمروایی شهری عمل می کند. در مقابل این سیاست ها، کارگران زباله گرد الگوهایی از مقاومت های نهان و آشکار را در فضاهای زیست خود با هدف مشروعیت زدایی از منابع اعمال قدرت و به رسمیت‌شناسی خود به کار می گیرند.

چکیده انگلیسی:

The present study aimed to study the relationship between urban politics and informal life of waste pickers in Tehran. The method of the study was case study and various observation and interviewing tools along with document analysis have been used. Urban policies in the area of urban space representation is dominated by discourses of development, modernism, and beautification. The results identified two patterns of criminological and pathological representation of informal life of waste pickers in urban space. Spatial practices operate in two forms of disciplinary and elimination policies. Disciplinary policies include timing, placing, selection-monitoring and normalization policies. These policies operate through boundary management (or territorial sovereignty) and the ongoing movement of urban government between the formal and informal arenas and in case of violation, it shifts to punitive policies. Elimination policies also occur periodically during alliances between organizations involved in urban governance and in times of coalition failure between the public and private sectors. Spatial practices work with three goals of earning profit, securing authority, and restoring lost organizational legitimacy for urban governance. The nature of urban policies around the informal life of waste pickers can be considered as a model of informal governance with the main elements of the rule of borderline governance. In contrast, waste pickers apply patterns of obvious and hidden resistances in their living spaces with the aim of delegitimizing of sources of power and recognition of themselves.

منابع و مأخذ:

- اسکات، جیمز سی. (1396). سلطه و هنر مقاومت: روایت­های نهانی. ترجمه: افشین خاکباز، نشر مرکز.

- اشمیت، کریستیان (1396). هانری لفور، حق به شهر، و جریان غالب شهری جدید، در کتاب: شهرها برای مردم نه برای سوداگری، نظریه شهری انتقادی و حق به شهر، ترجمه: محمود عبدالله زاده، دفتر پژوهش­های فرهنگی.

- افراخته، حسن، حجی­پور، محمد (1396). اقتصاد زباله­ای در روستاهای پیراشهری جنوب تهران، فصلنامه اقتصاد، فضا و توسعه روستایی، سال ششم، شماره 4، 47- 72.

- انجمن حمایت از حقوق کودکان (1398). یغمای کودکی، پژوهشی در باب شناخت، پیش‌گیری و کنترل پدیده زباله­گردی کودکان در تهران.

- ایثاری، مریم، شجاعی­زند، علیرضا (1398). زمینه­ها و فرایندهای شکل­گیری زیست غیررسمی زباله­گردی: مطالعه موردی کارگران افغانستانی در تهران. بررسی مسائل اجتماعی ایران، دوره دهم، شماره اول، 63- 95.

- برمن، مارشال (1386). تجربه مدرنیته. ترجمه: مراد فرهادپور. تهران: طرح نو.

- بیات، آصف (1393). سیاست­های خیابانی، جنبش تهیدستان در ایران، مترجم: اسدالله نبوی چاشمی. تهران: پردیس دانش.

- پروین، ستار (1398). آسیب­شناسی پدیده زباله­گردی در شهر تهران. طرح پژوهشی مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.

- تهران در رتبه­بندی جهانی کلان­شهرها (مطالعات تطبیقی شاخص­های جهانی)، اسناد پشتیبان برنامه سوم توسعه شهر تهران (1397). شهرداری تهران، معاونت برنامه­ریزی، توسعه شهری و امور شورا.

- رونبرگر، کلاوس (1394). هانری لوفور و زندگی روزمره؛ در جستجوی ممکن. در کتاب: فضا، تفاوت، زندگی روزمره: خوانش هانری لوفور. ویراستاران: کانیشکا گونواردنا و دیگران. مترجمان: افشین خاکباز و محمد فاضلی. تهران: انتشارات تیسا.

- ژلنیتس، آندری (1395). تولید فضای هانری لوفور. در کتاب: درآمدی بر تولید فضای هانری لوفور، گردآوری و ترجمه: آیدین ترکمه. انتشارات تیسا.

- ژلنیتس، آندری (1396). فضا و نظریه اجتماعی. ترجمه آیدین ترکمه. انتشارات علمی و فرهنگی.

- ژیژک، اسلاوی (1389). خشونت، پنج نگاه زیرچشمی، ترجمه: علی­رضا پاک­نهاد، تهران: نشر نی.

- سالاروند، سپیده (1396). مردم­نگاری کودکان کارگر مهاجر افغانستانی به تهران. پایان­نامه کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی، دانشگاه علم و فرهنگ.

- صدیقی، بهرنگ (1397). شهر زیبا. نشریهتزرو، شماره ۵.

- ظهیری­نیا، مصطفی، هادی، سیما (1395). مطالعه کیفی دلایل و زمینه­های زباله­گردی در زاهدان. جامعه­پژوهی ­فرهنگی، سال هفتم، شماره سوم، 43- 67.

- فوکو، میشل (1378). مراقبت و تنبیه، تولد زندان. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.

- کریمی، خالد (1398). مطالعه چرخه غیررسمی اقتصادی و اجتماعی جمع­آوری و بازیافت زباله در شهر تهران، مورد مطالعه: منطقه 18 شهرداری تهران. طرح پژوهشی مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.

- مدنی­پور، علی (1381). تهران: ظهور یک کلان­شهر، ترجمه حمید زرآزوند. تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری.

- Adama, O. (2014). Marginalisation and integration within the informal urban economy: the case of child waste pickers in Kaduna, Nigeria. International Development Planning Review, 36(2), 155–180.

- Agamben, G. (1998). Homo Sacer: Sovereign power and bare life. CA: Stanford University press.

- Gillham, B. (2000). Case Study Research Methods, Series: Continuum Research Methods, Publisher: Continuum.

- Hartmann, C. (2017). Waste picker livelihoods and inclusive neoliberal municipal solid waste management policies: The case of the La Chureca garbage dump site in Managua, Nicaragua.Waste Management, 1-13.

- Lefebvre, Henri (1991). The production of space, Oxford: Blackwell.

- Nzeadibe, T. C. & Ajaero, C. K. (2010). Informal Waste Recycling and Urban Governance in Nigeria: Some Experiences and Policy Implications. In: Handbook of Environmental Policy, Edited by J. Meijer & A. Berg, Nova Science Publishers, Inc. New York.

- Swanson, K. (2007). Revanchist urbanism heads south: The regulation of Indigenous beggars and street vendors in Ecuador. Antipode, 39(4): 710–728.

- Tevera, D. S.(1994). Dump scavenging in Gaborone, Botswana: anachronism or refuge occupation of the poor? Geografiska Annaler Series B, Human Geography, 76 (1) 21-32.

- Waquant, L (2010). Crafting the neoliberal state: workfare, prisonfare, and social insecurity’, Sociological Forum, 25(2): 197–220.

- Woodside, A. G. (2010). Case Study Research: Theory, Methods and Practice. Emerald Group Publishing Limited.