بررسی اصالت کتاب عبید الله بن علی حلبی

محورهای موضوعی : تاریخ حدیث

مجید معارف ¹ ()
امیر رشیدی ² ()

تاریخ دریافت : 1394/09/24 تاریخ پذیرش : 1394/09/24 تاریخ انتشار : 1391/06/01

کلید واژه: تاریخ حدیث شیعه, نقد متن, کتاب حلبی, ابن ابی‌عمیر, حماد بن عثمان, مصنفات شیعه,

چکیده مقاله :

از مشهورترین مکتوبات حدیثی شیعه در دوران امام صادق (ع) و هم از کهن‌ترین آثار حدیثی شیعیان متقدم، کتاب عبیدالله بن علی حلبی است که اولین مصنَّف شیعه نام گرفته است. گرچه در وثاقت عبید الله بن علی حلبی معمولا تردید نکرده‌اند، برخی معاصران انتساب این کتاب را به وی محل بحث دانسته‌اند. از این منظر، کتابی با تقسیم‌بندی براساس ابواب فقهی، مشتمل بر روایات عبیدالله حلبی و حتی روایات سایر اصحاب ائمه(ع)، تدوین گردیده، و به نام عبیدالله حلبی شهرت یافته، و برای باورپذیرتر ساختن چنین ادعائی، داستان عرضه کتاب حلبی بر امام صادق(ع) و تصدیق ایشان بر صحت کتاب حلبی نیز، نشر داده شده است. در این مطالعه بناست با گردآوری گزارشها در بارۀ شخص عبیدالله حلبی و خاندان و روایات او از یک سو، و تحلیل محتوائی و سندی روایات این اثر از دیگر سو، انتساب کتابی به عبیدالله حلبی مطالعه شود. با توجه به نقل گسترده از عبیدالله حلبی در کتب اربعه و همچنین ضرورت ابهام زدایی از یک نگارش‌ حدیثی کهن، چنین مطالعه‌ای ضروری به‌‌نظر می‌‌رسد.

منابع و مأخذ:

منابع

1ـ    ابوغالب زراری، احمد بن محمد، رسالة فی آل اعین، قم، 1360ش.

2ـ    ابن بابویه، محمد، معانی الاخبار، قم، جامعۀ مدرسین.

3ـ    همو، فقیه من لا یحضره الفقیه، به کوشش علی اکبر غفاری صفت، قم، 1413ق.

4ـ    همو، المشیخه، ضمیمۀ جلد چهارم از فقیه من لا یحضره الفقیه (رک‍ : همین منبع).

5ـ    ابن شهرآشوب، محمد، معالم العلماء، نجف، 1380ق/ 1961م.

6ـ    ابن طاووس، علی، اقبال الاعمال، به کوشش جواد قیومی، قم، 1376ش.

7ـ    همو، رسالة المواسعة و المضایقة، به کوشش محمد مهدی موسوی خرسان، قم، 1429ق.

8ـ    احمدیان، مینا، «حلبی، عبیدالله بن علی»، دانشنامۀ جهان اسلام، به کوشش غلامعلی حدادعادل و دیگران، جلد چهاردهم، تهران، 1389ش.

9ـ    انصاری، مرتضی، کتاب الطهاره، ضمن مجموعۀ مقالات کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ انصاری، قم، 1415ق.

10ـبرقی، احمد، الرجال، تهران، 1342ش.

11ـبهبودی، محمدباقر، معرفةالحدیث، بیروت، 1427ق.

12ـحر عاملی، محمد، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت.

13ـحکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، 1416ق.

14ـخوئی، ابوالقاسم، شرح العروة الوثقی، تقریر علی غروی، قم، 1418ق.

15ـهمو، معجم رجال الحدیث، قم، 1403ق.

16ـشبیری زنجانی، محمد جواد، توضیح الاسناد المشکلة (اسناد الکافی)، قم، 1429ق.

17ـشهید ثانی، زین‌الدین، شرح اللمعة، به کوشش محمد کلانتر، قم، 1410ق.

18ـصاحب جواهر، محمد حسن، جواهر الکلام، به کوشش محمد قوچانی، تهران، 1366ش.

19ـصفار، محمد، بصائر الدرجات، تهران، 1404ق.

20ـطوسی، محمد، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، 1407ق.

21ـهمو، الرجال، به کوشش جواد قیومی، قم، 1373ش.

22ـهمو، الفهرست، قم، 1420ق.

23ـغفاری صفت، علی اکبر، تعلیقه بر فقیه من لا یحضره الفقیه ابن بابویه (رک‍ : همین منابع، ابن بابویه).

24ـقاضی نعمان مغربی، الایضاح، به کوشش محمد کاظم رحمتی، بیروت، 1428ق/ 2007م.

25ـکلینی، محمد، الکافی، قم، 1429ق.

26ـکشی، محمد، معرفة الرجال، اختیار شیخ طوسی، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، 1409ق.

27ـمجلسی، محمد باقر، ملاذ الاخیار، به کوشش مهدی رجائی، قم، 1406ق.

همو، مرآة العقول، تهران، 1404ق.