انسان در صحیفۀ سجادیه
محورهای موضوعی : تاریخ حدیث
عباس اسکوئیان
1
()
آرزو شمس آبادی
2
()
کلید واژه: انسان‌شناسی دینی, اصالت صحیفۀ سجادیه, تاریخ مکاتب اخلاقی جهان اسلام, عصر تابعین,
چکیده مقاله :
صحیفۀ سجادیه از اندک آثار بازماندۀ سدۀ نخست هجری است. با وجود آن که تا کنون مطالعات درون دینی متعددی در بارۀ معارف مندرج در این اثر صورت گرفته است، کمتر کوششی می‌توان سراغ داد که از رویکردی توصیفی، چارچوب کلی اندیشه‌های مندرج در آن را بازنمایاند. چنین تلاشهایی از جهات مختلف ضروری است. از نگاهی تاریخی، بازشناسی اندیشه‌های مندرج در صحیفۀ سجادیه می‌تواند برای شناخت بهتر گفتمان سیاسی و فرهنگی حاکم در سدۀ نخست هجری، خاصه عصر تابعین بسیار مفید باشد. گذشته از این، می‌توان از طریق مقایسۀ اندیشه‌های بازتابیده در متن صحیفه با هر آنچه در بارۀ اندیشه‌های رایج در آن عصر می‌دانیم، دلایل و مستنداتی در تأیید اصالت صحیفه نیز بیابیم. در این مطالعه کوشش شده است نگرش بازتابیده به انسان در این اثر بازشناسی، و درک بازتابیده در آن از ماهیت، استعدادها، نقاط ضعف و ویژگیهای دیگر کاویده انسان شود. چنین کوششی افزون بر آن که گامی برای حصول دستاوردهای پیش گفته است، می‌تواند به بازخوانی اندیشۀ اخلاقی مندرج در این اثر نیز یاری رساند.
علاوه بر قرآن کریم؛
1ـ ابراهیمی فر، علی اصغر، «مبانی، اصول، روشها، و اهداف تربیتی در صحیفۀ سجادیه»، معرفت، شم 57، شهریور 1381ش.
2ـ ابن ابی‌شیبه، عبدالله بن محمد، المصنف، به کوشش سعید لحام، بیروت، دار الفکر، 1409ق/ 1989م.
3ـ ابن فهد حلی، احمد، عدة الداعی، به کوشش احمد موحدی قمی، قم، وجدانی.
4ـ ابن ماجه، محمد بن یزید، السنن، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار الفکر.
5ـ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، قاهره، دار السعاده، 1394ق/ 1974م.
6ـ افخمی عقدا، رضا و دیگران، «مضامین مشترک انسان‌شناسی در صحیفۀ سجادیه و اشعار منسوب به امام سجاد (ع)»، ادب عربی، شم 1، بهار و تابستان 1392ش.
7ـ پاکتچی، احمد، «اخلاق دینی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد هفتم، تهران، 1377ش.
8ـ پواریه، ژان، تاریخ انسان‌شناسی، ترجمۀ پرویز امینی، تهران، خردمند، 1370ش.
9ـ ترمذی، محمد بن عیسی، السنن، به کوشش عبدالوهاب عبداللطیف، بیروت، دار الفکر، 1403ق/ 1983م.
10ـ دیرکس، هانس، انسان‌شناسی فلسفی، ترجمۀ محمدرضا بهشتی، تهران، هرمس، 1380ش.
11ـسلیمانی، مصطفی، «درآمدی بر نظام تربیتی و انسان‌شناسی از منظر صحیفۀ سجادیه»، راه تربیت، سال ششم، شم 15، تابستان 1390ش.
12ـسید مرتضی، علی بن طاهر، الامالی، به کوشش احمد امین شنقیطی، بازنشر قم، کتابخانۀ مرعشی، 1403ق.
13ـشیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، اعلمی، 1411ق/ 1991م.
14ـ صحیفۀکاملۀ سجّادیه، منسوب به امام زین العابدین علی بن حسین (ع)، ترجمۀ حسین استاد ولی، قم، الهادی، 1383ش.
15ـ فرزانه، عبدالحمید، «انسان‌شناسی در صحیفۀ سجادیه»، اندیشۀ دینی، شم 15، تابستان 1384ش.
16ـ فکوهی، ناصر، تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران، نشر نی، 1381ش.
17ـ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، 1363ش.
18ـگذشته، ناصر، «ابن سیرین»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد سوم، تهران، 1369ش.
19ـمرزوقی، رحمت الله، «انسان و تربیت از منظر صحیفۀ سجادیه»، اندیشۀ دینی، شم 15، تابستان 1384ش.
20ـمهروش، فرهنگ، «اندیشۀ اخلاقی ابن مسعود»، پژوهشنامۀ اخلاق، شم 24، سال هفتم، تابستان 1393ش.
21ـــــــــــــــــــــ «شیوه‌های استخاره در فرهنگ اسلامی»، حدیث پژوهی، شم 13، بهار و تابستان 1394ش.
22ـــــــــــــــــــــ هویت و انتساب صحیفۀ سجادیه با تکیه بر شاخصه‌های متن، پایان نامۀ کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق (ع)، 1382ش.
23ـوایْوِلو، فرانک رابرت، انسان‌شناسی فرهنگی، ترجمۀ علیرضا قبادی، همدان، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا، 1378ش.
24ـ “Anthropology,” Encyclopedia Britannica, online ed., encyclopedia Britannica[1], retreived at 11 April 2015.
25ـ Clark, Stephen R. L., Aristotle's Man: Speculations upon Aristotelian Anthropology, Oxford, Oxford University press, 1975.
26ـ Heyman, Joshia Mc.C, “Anthropology, History of,” Encyclopedia of Anthropology, ed. H. James Birx, London, Sage Publications, 2005.
27ـ Lauand, Jean, “Basic Concepts of Aquinas's Anthropology,” tr. Diogo Rosas Gugisch, Editora Mandruvá[2], retreived at: 24 June 2015.
28ـ Wolf, Eric, “Perilous Ideas: Race, Culture, People”, Current Anthropology, vol. 35 (1), February 1994.
+
