جستاری در نهج ‌البلاغه از منظر نظریۀ زبانی کارگفت

محورهای موضوعی : تاریخ حدیث

فروغ کاظمی ¹ ()

تاریخ دریافت : 1394/09/24 تاریخ پذیرش : 1394/09/24 تاریخ انتشار : 1393/06/01

کلید واژه: کاربردشناسی, نهج ‌البلاغه, نظریۀ کارگفت,

چکیده مقاله :

مطالعۀ حاضر با هدف بررسی نظریه زبانی کارگفت در نهج البلاغه صورت گرفته است. می‌خواهیم بدانیم آیا می‌توان از نظریۀ کارگفت برای فهم بهتر عبارات یک متن دینی کهن مثل نهج البلاغه بهره جست، یا نه. کوشش خواهیم کرد نشان دهیم که در نهج البلاغه چگونه از کارگفتها استفاده شده است. چنان که خواهیم دید، در برخی از خطبه‌ها ارتباط دلالتی کنش بیانی و غیربیانی همواره قابل انتظار نیست و تنها با استناد به بافت موقعیتی ایراد خطبه می‌توان به فهم سطح غیر بیانی که دربردارندۀ دلالت واقعی کلام است، نزدیک شد. از این رو، باید گفت که تحلیلهای کارگفتی می‌توانند در بیان گونه‌های خوانش متن در خطبه‌ها راه‌گشا باشند و افقهای تازه‌ای در تفسیر متن بگشایند. یافته‌ها همچنین حاکی از آن است که در نهج البلاغه از طریق کاربرد کارگفتهای اظهاری، ترغیبی و عاطفی سعی در بیان آموزه‌های دینی به مخاطب شده است. آن گاه که لازم بوده است باورهای دینی بیشتر به مخاطبان معرفی شود، کارگفتهای اظهاری تجلی و عینیت بیشتری یافته، و آنجا که نیاز به دعوت مؤمنان به انجام امور دینی حس شده، از کارگفتهای ترغیبی، و در شرایط عرفانی و معنوی نیز، از کارگفتهای عاطفی بهره جسته شده است.

منابع و مأخذ:

1ـ             اصطهباناتی، لیدا، تحلیل کنشهای گفتاری پاره‌ای از متون سیاسی معاصر، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشکدۀ زبانهای خارجی دانشگاه فردوسی مشهد، 1386ش.

2ـ             پهلوان نژاد، محمدرضا و اصطهباناتی، لیدا، «بررسی کنشهای گفتار در سخنرانیهای روسای جمهور ایران و آمریکا»، پژوهشهای زبانهای خارجی، سال 51، شم‍ 208، 1387ش.

3ـ             دوایی، صبا، مطالعۀ مقایسه‌ای تعریف و تمجید بین زبان فارسی و انگلیسی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد آموزش زبان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 1389ش.

4ـ             رسولی، پریسا، تحلیل مقابله‌ای کنش گفتاری تشویق و ترغیب در زبان فارسی و انگلیسی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد آموزش زبان انگلیسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 1390ش.

5ـ             رمضان زاده، محمود، بررسی و تحلیل کنشهای گفتاری در گزیده‌ای از نمایشنامه‌های معاصر فارسی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشکده زبانهای خارجی دانشگاه اصفهان، 1386ش.

6ـ             زارعی، سیما، بررسی مقابله‌ای کنش گفتار تشکر کردن در زبان فارسی و انگلیسی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد آموزش زبان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 1390ش.

7ـ             زرقانی، مهدی و اخلاقی، الهام، «تحلیل ژانر شطح بر اساس نظریه کنش گفتار»، دوفصلنامه ادبیات عرفانی، سال سوم، شم‍ 6، 1391ش.

8ـ             سلیمی نوه، اصغر، «گفتمان در اندیشۀ فوکو»، کیهان فرهنگی، شم‍ 219، 1383ش.

9ـ             صانعی پور، محمد حسن، مبانی تحلیلی کارگفتی در قرآن کریم، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1390ش.

10ـ          صبوحی خامنه، لیلا، بررسی کنشهای گفتاری دعا و نفرین در زبان فارسی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 1389ش.

11ـ          صفوی، کوروش، درآمدی بر معنی شناسی، تهران، سورۀ مهر، 1387ش.

12ـ          ضیاء حسینی، محمد، سخن کاوی، تهران، انتشارات رهنما، 1391ش.

13ـ          فیض آبادی، محمدرضا، بررسی مفاهیم آیات قرآن بر پایه نظریه کنشهای گفتار در کاربردشناسی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 1384ش.

14ـ          لطفی پور، کاظم، «درآمدی به سخن کاوی»، زبانشناسی، سال نهم، شم‍ 1، بهار و تابستان 1372ش.

15ـ          منتظری نجف‌آبادی، مریم، بررسی زبان‌شناختی مقایسه‌ای کنش گفتاری تحسین در میان زبان‌آموزان ایران، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه یزد، 1389ش.

16ـ          نهج البلاغه، گردآوری سید رضی، به کوشش صبحی صالح، بازنشر قم، جامعۀ مدرسین.

17ـ         Austin, J. I., How to Do Things with Words, Oxford, Clarendon Press, 1975.

18ـ         Lewis, D.,  Convention: a philosophical study, Cambridge/ Massachusetts, Harvard University Press, 1969.

19ـ         Saeed, J. I., Semantics, Massachusetts, Blackwell Publishers Inc, 1997.

20ـ         Searle, J. R., Speech Acts: an Essay in the Philosophy of Language, Cambridge, Cambridge University Press, 1969.

21ـ         Yule, G., Pragmatics, New York, Oxford University Press, 1996.