شیوۀ تفسیری کنز الدقائق، اثر قمی مشهدی

محورهای موضوعی : تاریخ حدیث

زهره اخوان مقدم ¹ ()
آسیه رعیت علی آبای ² ()

تاریخ دریافت : 1394/09/24 تاریخ پذیرش : 1394/09/24 تاریخ انتشار : 1393/12/01

کلید واژه: تفاسیر مأثور, تاریخ تفسیر شیعه, مفسران سدۀ 12ق, محمد رضا قمی مشهدی, تفسیر قرآن با قرآن,

چکیده مقاله :

از جملۀ تفاسیر شیعی در سدۀ 12ق، کنز الدقائق و بحر الغرائب اثر محمد رضا بن اسماعیل قمی مشهدی است. اطلاعات اندکی در بارۀ مؤلف آن در دسترس داریم و خود اثر نیز معمولا در شمار تفاسیر مأثور طبقه‌بندی می‌شود. به نظر می‌رسد همین تلقی از اثر سبب گردیده است که کمتر کوششی برای شناخت روش و رویکرد این مفسر، و احیانا، آرای شاخص و ابتکارات و تحلیلهای وی صورت پذیرد؛ همچنان که مخاطبان اثر، هدف از تألیف آن، و هر چه از این قبیل نیز ناشناخته‌اند. این مطالعه گامی نخست برای حرکت به سمت همین هدف است. می‌خواهیم با تأمل در مسائل پیش گفته، از یک سو جایگاه قمی مشهدی را در میان جریانهای تفسیری بازشناسیم، و از دیگر سو، راهی برای درک تحولات فرهنگی و اجتماعی ایران در عصر وی بگشاییم.

منابع و مأخذ:

علاوه بر قرآن کریم؛

1ـ             ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، جامعۀ مدرسین، 1405ق/ 1363ش.

2ـ             ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1386ش.

3ـ             بابایی، علی اکبر، مکاتب تفسیری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1381ش.

4ـ             بیضاوی، عبدالله بن محمد، انوار التأویل و اسرار التنزیل، به کوشش محمد عبدالرحمان مرعشلی، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، 1418ق/ 1998م.

5ـ             حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، قم، آل البیت، 1413ق.

6ـ             رضایی اصفهانی، محمد علی، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، قم، انتشارات اسوه، 1375ش.

7ـ             ــــــــــــــــــــ منطق تفسیر قرآن، قم، مرکز بین المللی نشر المصطفی، 1390ش.

8ـ             سرشار، مژگان، «داستان هابیل و قابیل در تفاسیر اسلامی، نمونه‌ای از کاربرد ادبیات کتاب مقدس برای فهم مبهمات قرآن کریم»، صحیفۀ مبین، شم‍ 57، سال بیست و یکم، بهار و تابستان 1394ش.

9ـ             سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الفکر، 1416ق/ 1996م.

10ـ          شریعت سنگلجی، محمد حسن بن رضا قلی، محو الموهوم، به کوشش حسینقلی مستعان، تهران، چاپخانۀ تابان، 1323ش.

11ـ          شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، به کوشش احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

12ـ          طباطبائی، محمد حسین، المیزان، بازنشر قم، جامعۀ مدرسین.

13ـ          قمی مشهدی، محمد بن محمد رضا، کنز الدقائق، به کوشش حسین درگاهی، تهران، 1368ش.

14ـ          کلانتر، ابراهیم، «گذری بر تفسیر شریف کنز الدقائق و بحر الغرائب و مفسر بزرگ آن میرزا محمد مشهدی»، بینات، شم‍ 24، زمستان 1378ش.

15ـ          مطهری، مرتضی، عدل الهی، تهران، صدرا، 1386ش.

16ـ          مظلومی، رجبعلی، تفسیر شیعه و تفسیرنویسان آن مکتب، تهران، آفاق، 1362ش/ 1404ق.

17ـ          مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، اسلامیه، 1353ـ1366ش.

18ـ          نامدار، محمد مهدی، فرهنگ تشریحی نحو، تهران، اسلامیه، 1379ش.