نگاهی به تفسیر نسیء به مدد تقویم شناسی

محورهای موضوعی : تاریخ قرآن

مجبوبه موسائی پور ¹ , قاسم صادق پور ²

1 - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/09/12 تاریخ پذیرش : 1401/10/24 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: حج, کلید واژه:قرآن, نسیء, تقویم‌های سه‌گانه, شمسی‌قمری, کبیسه‌گیری, هجری قمری,

چکیده مقاله :

درک معنا و پیام قویم آیات قرآن منوط به فهم واژگان و مصطلحات بکار رفته در آن است. یکی از این اصطلاحات که ناظر برسنتی جاهلی است؛ نسیء است که قرآن آن را باطل اعلام نموده است. مروری بر منابع تفسیری و لغت نشان می دهد؛ حقیقت و فرایند این مفهوم برای قرآن پژوهان مسلمان در ابهامات بسیاری قرار دارد. این پژوهش با هدف جبران این خلأ مطالعاتی، با تکیه بر دانش تقویم شناسی و به روش توصیفی تحلیلی سعی بر کشف زاوایایی پنهان از این سنت منسوخ جاهلی دارد. بدین منظور ضمن بررسی های تفسیری- لغوی با تحقیق در سابقه یادگیری و استفاده از تقویم در بین اعراب عصر نزول، کبیسه گیری را خاطر نشان کرده ایم و با محاسبه و جدول نشان داده ایم که آنان چگونه و بنا بر چه اهدافی از تقویم شمسی قمری استفاده می کردند که گاه منجر به سیزده ماهه شدن سال و جابه جایی حج و دیگر ماه های حرام می شد به گونه ای که درازای هرسی وسه سال، دو یا سه سال ذی الحجة دوباره به جای خود برمی گشت. همچنین کوشیده ایم دلیل تحریم قرآن را با توجه به اهداف و تبعات این سنت، تحلیل کنیم.

چکیده انگلیسی:

Understanding the meaning and strong message of Quranic verses depends on understanding the words and terms used in it. One of these terms that is an ignorant observer; It is a tradition that the Qur'an has declared invalid. It shows a review of interpretative sources and vocabulary; The truth and process of this concept are in many uncertainties for Muslim Quran scholars. With the aim of filling this research gap, relying on the knowledge of calendrology and descriptive analytical method, this research tries to discover the hidden angles of this outdated Jāhīli tradition. For this purpose, in addition to interpretative-lexical investigations, we have noted the leaping and using calculations and tables, how and according to what goals they used They used the "solar-lunar calendar" which sometimes led to thirteen months of the year and the shifting of the forbidden months in such a way that every three years, two or three years of Dhul-Ḥijjah were replaced again. He was coming back. We have also tried to analyze the reason for banning the Quran according to the goals and consequences of this tradition.

منابع و مأخذ:

منابع
2 .قرآن کریم، ترجمه فوالدوند.
1 .ابن اثیر، علی بن محمد )2315ق(، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر.
3 .ابن حزم، علی بن احمد )2493 ق(، جمهره انساب العرب، بیروت: دارالکتب العلمیه.
4 .ابن درید، محمدبن حسن )2011م(، جمهره اللغه، بیروت، دارالعلم، چ 2.
5 .ابن عاشور، محمد طاهر )بی تا(، التحریروالتنویر، بیروت: موسسه التاریخ العربی.
3 .ابن منظور، محمد بن مکرم )2424ق(، لسان العرب، بیروت: دار صادر، چ 3.
1 .بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد )2333ش(، آثار الباقیه، ترجمه اکبر داناسرشت، تهران: نشر
امیر کبیر، چ 3.
1 ..بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد )2331ش(، التفهیم فی اوائل صناعه التنجیم، با تعلیقات
جاللالدین همایی، تهران: انتشارات بابک، چاپ هروی، چ1.
0 .بیضاوی، عبداهلل بن عمر )2423ق(، تفسیر البیضاوی )انوار التنزیل واسرار التاویل(، بیروت:
دارالفکر.
29 .جعغریمذهب، محسن و همکاران )2302ش(، تاریخشناسی ، تهران: انتشارات مدرسه، چ21.
22 .جوادعلی )2013م(، المفصل فی تاریخ العرب قبل االسالم، بیروت، دارالعلم للمالیین، چ2.
21 .حسنزاده آملى، حسن )2423ق(، دروس معرفة الوقف و القبله، قم: نشر جامعه مدرّسین.
23 .حسینی تهرانی، سیدمحمدحسین )2413 ق(، رساله نوین درباره بناء اسالم بر سال و ماه
قمری ، مشهد: انتشارات عالمه طباطبایی، چ3.
نگاهی به تفسیر نسیء به مدد تقویم شناسی
24 .حسینی همدانی، محمد )2494ق(، انوار درخشان در تفسیر قرآن، محقق: محمد باقر بهبودی،
لطفی: تهران، چ2.
25 .حلی، جعفربن حسن )2493ق(، معارج االصول، قم : موسسه آل البیت.
23 .دهخدا، علیاکبر )2311ش(، لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران، دوم از دوره جدید.
21 .راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد )2439ق(، المفردات فی غریب القرآن، بیروت ـ
لبنان: موسسه االعلمی للمطبوعات.
21 .زحیلی، وهبه )2422ق(، التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج، دمشق: دارالفکر، چ1.
20 .زمانی قمشهای، علی )2311ش (، هیئت و نجوم اسالمی: اخترشناسان و نوآوران مسلمان،
چاپ اول، قم: موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق )ع(.
19 .زمخشری، محمود بن عمر )2491ق(، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت:
دارالکتاب العربی، چ3.
12 .سایس، محمدعلی )2413ق(، تفسیر آیات االحکام، محقق: ناجی ابراهیم سویدان، بیروت:
المکتبه العصریه، چ2.
11 .سیدقطب، ابراهیم حسین الشاربی )2421ق(، فی ظالل القرآن، قاهره: دارالشروق.
13 .سیوطی، جالل الدین )2431ق(، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، بیروت: دارالفکر.
14 .سیوطی، جالل الدین )2104ق(، االتقان فی علوم القرآن، محقق: محمدابوالفضل ابراهیم،
قاهره: الهیئۀ المصریۀ العامۀ للکتاب، چ4.
15 .شراب محمد، محمدحسین )2313ش(، فرهنگ اعالم جغرافیایی - تاریخی در حدیث و
سیره نبوی، مترجم:حمیدرضا شیخی، تهران: مشعر.
13 .شیرازی، عبداهلل بن فضل اهلل )2311ش(، تاریخ وصاف الحضره، تصحیح: علیرضا حاجیان
نژاد، تهران: دانشگاه تهران.
11 .صیاد، محمدرضا )2311ش(، »مدل سازی ریاضی برای استخراج تقویم هجری قمری
قراردادی«، مجله تاریخ علم، ش اول، ص 11-31 .موجود در 2304 . ir.ac.ut.calendar
11 .صیاد، محمدرضا )2315ش(، »پیدایش و سیر تحویل تقویم هجری شمسی«، وقف میراث
جاویدان، ش 25 و23 ،ص 290 – 221.
10 .طباطبایی، سیدمحمدحسین )2313ش(، المیزان فی تفسیرالقرآن، مترجم سید محمدباقر
موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسالمی جامعه مدرسین، هجدهم.
>851 >مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شمارۀ ۳3 ،سال بیست و هشتم، زمستان 8۰۴8 ش
Historical Approaches to Quran and Hadith Studies, vol. 73, year 28, Winter 2023
39 .طبری، محمدبن جریر )2110م(، تاریخ طبری، بیروت: موسسه االعلمی.
32 .طبرسی، فضل بن حسن )2425ق(، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه االعلمی.
31 .طریحی، فخرالدین )بی تا( ، مجمع البحرین، دفتر نشرفرهنگ اسالمی.
33 .طوسی، محمد بن حسن )2423ق(، التبیان فی التفسیر القرآن، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
34 .طیب، عبدالحسین )2330ش(، اطیب البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: انتشارات اسالم، چ1.
35 .عدنان شریف )2003ق(، من علم الفلک القرآنی، بیروت: دارالعلم للمالیین،چ1.
33 .عصامی، عبدالملک بن الحسین )2420ق(، سمط النجوم العوالی فی انباء االوائل و التوالی،
محقق:عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ2.
31 .عمید زنجانی، عباسعلی )2315ش(، در راه برپایی حج ابراهیمی، تهران : مشعر.
31 .فخر رازی، محمد بن عمر )2419ق(، مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
30 .فراهیدی، خلیل بن احمد )2331ش(، کتاب العین، محقق: محمد مخزومی، تهران:انتشارات
فرهنگ و ارشاد اسالمی،چ 2.
49 .قاسملو، فرید )2311ش(، »تقویم«، دانشنامه جهان اسالم، ج1 ، تهران: بنیاد دایرهالمعارف
اسالمی، صص 191 ـ 134 ، اول.
42 .قاسملو، فرید )2315ش(، »مقایسه روشها و معادالت مختلف برای اعمال کبیسههای گاه-
شماری هجری خورشیدی در منابع مختلف«، مجله تاریخ علم، شماره پنجم، ص 03- 243 .
41 .قرچانلو، حسین )2319ش(، جغرافیای تاریخی کشورهای اسالمی، تهران: سمت.
43 .قرشی، سیدعلی اکبر )2421ق(، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب االسالمیه.چ 3.
44 .قلقشندی، احمدبن علی )2330ق(، صبح االعشی فی صناعه االنشاء، بیروت: دارالکتب
العلمیه، چ 2.
45 .گنابادی، مظفربن محمدقاسم )2113ق(، شرح بیست باب نام در معرفت تقویم تام
)بیرجندی(، بی جا، بی نا.
43 .محسن االمین )2493 ق(، اعیان الشیعه، تحقیق: حسن االمین، بیروت : دارالتعارف.
41.مجلسی،محمدباقر )2493ق(، بحاراالنوار، تحقیق: سیدابراهیم میانجی، بیروت: داراحیاءالتراث
العربی.
41 .مسعودی، علی بن حسین )2415ق(، مروج الذهب و معادن الجوهر، بیروت: المکتبه العصریه.
نگاهی به تفسیر نسیء به مدد تقویم شناسی
40 .مصطفوی، حسن )2331ش(، التحقیق فی کلمات القرآن، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ
و ارشاد اسالمی.
59 .مطهری، مرتضی )2313ش(، مجموعه آثار )خدمات متقابل اسالم و ایران(، تهران: انتشارات
صدرا، دهم، ج24 .
52 .مکارم شیرازی، ناصر و همکاران )2314ش(، تفسیر نمونه، چاپ سی و دو، تهران: دارالکتب
االسالمیه.
51 .معرفت، محمد هادی )2311ش(، التمهید فی علوم القرآن، قم: موسسه النشراالسالمی.
53 .نلینو،کرلوالفونسو )2340ش(، تاریخ نجوم اسالمی، ترجمه: احمدآرام، تهران: کانون نشر
پژوهشهای اسالمی.
54 .یعقوبی، احمد بن اسحاق )بی تا (، تاریخ یعقوبی، بیروت: دار صادر، چ 2.

_||_